مشخصات کتاب

التجرید الصریح لأحادیث الجامع الصحیح

مختصر صحیح بخاری فارسی

تأليف

محمد بن اسماعیل بخاری

اختصار کننده

ابوالعباس زین الدین احمد بن احمد بن عبداللطیف الشرجی الزبیدی

ترجمه:

عبدالقادر ترشابی

مقدمه مترجم

ان الحمد لله نحمده ونستعینه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور انفسنا ومن سیئات اعمالنا من یهده الله فلا مضل له ومن یضلل فلا هادی له ونشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریك له ونشهد أن محمداً عبده ورسوله، فان أصدق الحدیث کتاب الله وخیر الهدی هدی محمد جوشر الأمور محدثاتها وکل محدثة بدعة وکل بدعة ضلالة وکل ضلالة في النار أما بعد:

بی‌تردید، سنت، دومین مصدر از مصادر قانون گذاری اسلامی است که پس از قرآن مجید، مرتبه دوم اهمیت را به خود اختصاص داده است. و قرآن، پیروی از سنت رسول الله جرا واجب و لازم می‌داند و می‌فرماید: ﴿وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَۚ﴾[التغابن: ۱۲] . یعنی: «و از خدا و رسول او اطاعت کنید».

و در جایی دیگر، خداوند از کسانی که سنت رسول اللهجرا بعنوان داور در اختلافات خود نمی‌پذیرند و با طیب خاطر تسلیم آن نمی‌شوند، نفی ایمان می‌کند و می‌فرماید: ﴿فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤۡمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيۡنَهُمۡ ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِيٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَيۡتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسۡلِيمٗا ٦٥﴾[النساء: ۶۵] . «نه! سوگند به پروردگارت که آنان تا زمانی که تو را در اختلافاتشان، حَکَم و داور قرار ندهند، مؤمن بشمار نمی‌آیند. (و نیز) پس از داوری تو، هیچگونه ملالی به دل راه نداده و کاملاً تسلیم تو باشند» و در جایی دیگر، خداوند هشدار می‌دهد که: ﴿فَلۡيَحۡذَرِ ٱلَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنۡ أَمۡرِهِۦٓ أَن تُصِيبَهُمۡ فِتۡنَةٌ أَوۡ يُصِيبَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴾[النور: ۶۳] .

مبادا با سنت و دستورات رسول الله جمخالفت کنید! زیرا بیم آن می‌رود که گرفتار فتنه یا عذابی دردناک شوید. بطور کلی قرآن کریم سنت رسول اکرم جرا واجب الاطاعه می‌داند و می‌فرماید: ﴿وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْ﴾[الحشر: ۷] . یعنی: «چیزهایی را که پیغمبر برای شما - از احکام الهی – آورده است، بگیرید و از آنچه شما را بازداشته، دست بردارید».

بدین جهت، مسلمانان درباره حجت بودن سنت، هیچگونه اختلافی ندارند زیرا:

۱- بخشی از سنت به تأیید مطالب قرآن می‌پردازد. مانند حرمت خوردن مال حرام، نهی از زنا، نافرمانی پدر و مادر، شهادت دروغ و ...

۲- بخشی دیگر از آن، مطالب مجمل قرآن را به تفصیل بیان می‌کند. مانند نماز و زکات و غیره که در قرآن بصورت مجمل ذکر شده است و سنت، تعداد رکعات و کیفیت نماز خواندن و چگونگی پرداخت زکات را روشن ساخته است.

۳- و نوعی دیگر از سنت، مطلق قرآن را مقید می‌سازد. مثلاً در قرآن بطور مطلق آمده که دست دزد باید قطع شود. و توضیح بیشتری در قرآن نیامده است. ولی سنت، روشن کرده که دست دزد باید از قسمت مچ، قطع گردد.

۴- قسمتی از سنت، به بیان احکام جدید می‌پردازد که در قرآن نیامده است مثل وجوب خون بها بر قبیله و احکام دیگر.

گفتنی است که این بخش از سنت نیز مانند انواع دیگر آن، واجب الاطاعه است زیرا آن حضرت جفرموده‌اند: «ألا انی أوتیت القرآن ومثله معه». یعنی: «آگاه باشید که قرآن و مثل آن (یعنی سنت) به من داده شده است که هر دو واجب الاطاعه هستند».

در یک کلام، می‌توان گفت که تصور کامل و فهم اسلام، بدون سنت رسول اکرم جممکن نیست.

با توجه به مطالب فوق و اهمیت سنت رسول خدا ج، مسلمانان توجه خاصی به آن نشان می‌دادند. ولی در زمان حیات آن حضرت جآنطور که قرآن نوشته می‌شد و کاتبانی برای این منظور، تعیین شده بودند، سنت تدوین نشد.

و حتی آن حضرت جدر آغاز رسالت خویش، از نوشتن احادیث بخاطر اینکه با قرآن مخلوط نشود و التباس پیش نیاید، منع کرده، فرمودند: «از من چیزی ننویسید. و هر کس به جز قرآن، چیزی نوشته است، باید آنرا از بین ببرد».

اما با گذشت زمان واز بین رفتن احتمالی التباس قرآن با حدیث، رسول اکرم جدر آخر حیات خویش به صحابه اجازه دادند تا احادیث را یادداشت کنند. چنانچه طبق روایت دارمی به عبدالله بن عمرو بن عاص باجازه نوشتن داد. و طبق روایت صحیح بخاری، عبدالله بن عمر باحادیث آن حضرت جرا یادداشت می‌کرد. همچنین در بخاری آمده است: هنگامی که فردی یمنی بنام ابوشاه در فتح مکه از صحابه خواست تا سخنرانی آن حضرت جرا بعد از فتح مکه، برای وی بنویسد، آن حضرت جخطاب به صحابه فرمود: «برای ابوشاه بنویسید».

پس از اجازه رسول اکرم جبسیاری از صحابه شبه نوشتن حدیث، مبادرت ورزیدند. بطوریکه تعدادی از آنها صحیفه‌هایی داشتند که احادیث را در آنها یادداشت می‌کردند.

به عنوان نمونه می‌توان از صحیفه‌های علی بن ابی طالب، سعد بن عباده انصاری، ابو موسی اشعری، جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله بن عمرو بن عاص و سمره بن جندب نام برد.

جریان تدوین و نوشتن حدیث در نسل‌های بعد، یعنی تابعین و تبع تابعین نیز همچنان ادامه داشت. و بسیاری از آنها نیز صحیفه‌هایی داشتند که در آنها حدیث می‌نوشتند. از میان آنها میتوان محمد بن مسلم اسدی، زبیر بن عدی همدانی، ایوب سختیانی، یونس بن عبید عبدی و هشام بن عروه را بر شمرد.

علاوه بر تلاش‌‌های فردی برای جمع حدیث، عمر بن عبدالعزیز، خلیفه عادل اموی هم به فرماندارش در مدینه ابوبکر بن حزم، نامه‌ای نوشت و از وی خواست تا احادیث رسول اکرم جرا جمع آوری نماید. همچنین، نامه‌هایی به علمای سایر بلاد اسلامی فرستاد و از آنها خواست تا نسبت به جمع آوری کامل و شامل احادیث نبوی، اقدام کنند.

چنانچه تلاش بیشتر را در این راستا، امام بزرگوار، محمد بن شهاب زهری /از خود نشان داد. بدین صورت که وی احادیث مدینه را جمع آوری کرد و برای عمر بن عبدالعزیز فرستاد. او هم به نوبه خود، احادیث جمع آوری شده را به مناطق مختلف جهان اسلام فرستاد.

این کار، در واقع زمینه را برای سایر علما و محدثین قرن دوم هجری فراهم نمود. و جریان تدوین حدیث در آن قرن، از پویایی خاصی برخوردار شد. باید گفت یکی از دلایل آن، پخش و نشر احادیث ساختگی میان مردم بود.

در این قرن (دوم)، علمای زیادی در شهرهای مختلف به جمع آوری حدیث مبادرت ورزیدند. بعنوان نمونه می‌توان از عبدالملک بن عبدالعزیز، جریح و سفیان بن عینیه در مکه، و محمد بن اسحاق، محمد بن عبدالرحمن و امام مالک بن انس در مدینه، و سعید بن عروبه و شعبه بن حجاج در بصره، و معمر بن راشد در یمن، و اوزاعی در شام، و عبدالله بن مبارک در خراسان، و افراد دیگر نام برد که به جمع آوری احادیث، همت گماشتند.

در قرن سوم، تدوین حدیث به کمال خود رسید. زیرا در این قرن، علمای بزرگ حدیث، مانند محمد بن اسماعیل بخاری، مسلم بن حجاج نیشابوری، ابوداود سجستانی، محمد بن عیسی ترمذی، ابوعبدالرحمن نسائی، و ابن ماجه قزوینی، ظهور نمودند و کتب سته (شش گانه) را تألیف کردند.

بدین جهت است که علمای اسلام، قرن سوم را درخشانترین عصر حدیث می‌دانند.

بهر حال، کتاب حاضر، صحیح‌ترین کتابی است که در عصر طلایی سنت (قرن سوم) توسط امیر المؤمنین در حدیث، امام محمد بن اسماعیل بخاری، به رشته تحریر در آمده است. و جا دارد که قبل از مطالعه کتاب، با مؤلف آن و خصوصیات وی بطور مختصر آشنا شویم.

زندگی امام بخاری

امام ابو عبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره بن بردزبه بخاری در سیزدهم شوال ۱۹۴ﻫ ق پس از نماز جمعه در شهر بخارا (یکی از شهرهای ازبکستان فعلی) در خانواده‌ای متدین و مذهبی دیده به جهان گشود. جد پدریش (مغیره) توسط حاکم بخارا، مسلمان شده و در آنجا سکنی گزیده بود. وی فردی فارسی زبان بود[۱] .

پدرش، اسماعیل، یکی از علمای حدیث، در آن زمان بود. چنانکه ابن حبان در کتاب «ثقات» می‌گوید: اسماعیل از حماد بن زید و مالک روایت می‌کرد و علمای عراق از وی روایت می‌کردند.

و خود امام بخاری در کتاب «تاریخ کبیر» می‌گوید: اسماعیل بن ابراهیم از حماد بن زید و امام مالک علم را فرا گرفته و با عبدالله بن مبارک همراه بوده است.

اسماعیل علاوه بر اینکه عالم و دانشمند بود، از تقوا و پرهیزگاری زیادی برخوردار بود. احمد بن حفص می‌گوید: در لحظات وفات اسماعیل، نزد وی رفتم. ایشان فرمود: در میان اموالم درهمی حرام یا درهمی که در آن شبهه وجود داشته باشد، سراغ ندارم. امام بخاری در همان دوران کودکی، پدرش را از دست داد و مادرش که بانویی عابد، زاهد و دارای کرامت بود، سرپرستی او را بعهده گرفت.

تاریخ می‌گوید: امام بخاری /در همان زمان، به علت نوعی بیماری، نابینا شد و پزشکان از معالجه او ناتوان شدند. شبی، مادرش حضرت ابراهیم ÷را در خواب دید که به او فرمود: خداوند چشمان فرزندت را بخاطر دعاهای زیاد تو روشن گردانیده است. مادرش می‌گوید: هنگامی که بیدار شدم، دیدم که خداوند فرزندم را شفا داده و بینایی چشم‌هایش را به وی بازگردانیده است.

امام بخاری /از همان آغاز کودکی، شیفته علم حدیث بود. و ذکاوت و تیزهوشی، همت والا و ثروت زیادی که از پدرش به ارث برده بود، او را در این امر، یاری می‌کرد.

وی تحصیلات خود را از مکاتب سنتی شهر بخارا آغاز کرد.

و در آغاز تحصیل، حفظ حدیث به وی الهام گردید. چنانکه خودش می‌گوید: در مکتب بودم که حفظ حدیث به من الهام شد در حالی که در آن زمان، ده ساله بودم.

امام بخاری پس از تحصیلات ابتدایی در مکاتب سنتی، خیلی زود به حلقه دروس علمای بزرگ شهر بخارا مانند علامه داخلی روی آورد.

روزی، علامه داخلی مشغول تدریس بود و امام بخاری که یازده سال بیشتر نداشت در آنجا حضور داشت. علامه داخلی در سند حدیثی گفت: «سفیان از ابوزبیر و او از ابراهیم روایت می‌کند». امام بخاری فرمود: «ابوزبیر از ابراهیم روایت نکرده است». علامه داخلی از شنیدن این سخن، بر آشفت و خشمگین شد. امام بخاری /با آرامش تمام، فرمود: به اصل کتاب، مراجعه کن.

علامه داخلی، پس از مراجعه به اصل کتاب، به اشتباه خود پی برد و از امام بخاری پرسید: سند این حدیث، چگونه است؟

امام فرمود: زبیر بن عدی از ابراهیم روایت می‌کند نه ابوزبیر.

همچنین امام محمد بن اسماعیل بخاری از سایر علمای شهر بخارا مانند محمد بن سلام، عبدالله بن محمد مسندی، ابراهیم بن اشعث و محمد بن یوسف، کسب فیض نمود و تا شانزده سالگی، حدود هفتاد هزار حدیث، حفظ کرد.

[۱] بدین ترتیب امام بخاری مصداق بارز حدیث رسول اکرم جاست که فرمود: اگر دین در ثریا باشد، مردانی از فارس به آن دست خواهند یافت.

سفرهای امام بخاری

امام بخاری /در سال ۲۱۰ ﻫ. ق در سن شانزده سالگی، همراه مادر و برادرش به قصد حج، راهی مکه شد. مادر و برادرش بعد از ادای مناسک حج، به موطن خویش بازگشتند، ولی امام بخاری برای کسب علم و ادامه تحصیل، در مکه باقی ماند و از ائمه حدیث آن زمان، مثل ابوالولید، احمد بن محمد ازرقی، اسماعیل بن سالم، علامه حمیدی و علمای دیگر، احادیث و علوم شرعی را فرا گرفت.

وی بعد از اینکه دو سال در مکه ماند، در سن ۱۸ سالگی یعنی در سال ۲۱۲ هـ ق برای کسب فیض از محضر علمای مدینه، بدانجا رفت.

امام بخاری /از این رهگذر، هیچگونه خستگی به خود راه نمی‌داد و برای کسب علم و دانش به شهرهای مختلف مانند بصره، کوفه، بغداد، شام، مصر، مرو، بلخ، واسط، نیشابور و ری که مراکز علمی آن زمان به شمار می‌آمدند، سفر نمود.

اساتید و شاگردان امام بخاری

امام بخاری /از محضر اساتید زیادی حدیث فرا گرفته است که تعداد آنها را مورخین یکهزار و هشتاد نفر ذکر کرده‌اند. ما به تعدادی از آنها در مباحث گذشته اشاره کردیم. و چون ذکر تمام آنها در این مختصر نمی‌گنجد، به ذکر اسامی تعدادی از معروفترین آنها اکتفا می‌کنیم. و آنها عبارتند از: محمد بن عبدالله انصاری، مکی بن ابراهیم، علی بن مدینی، احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، ابوبکر و عثمان فرزندان ابوشیبه و ابوحاتم رازی.

اما تعداد شاگردان امام /بسیار زیاد است و هیچگونه آماری از آنها در دست نیست. چنانکه فربری می‌گوید: صحیح بخاری را از زبان خود مؤلف، نود هزار نفر شنیده‌اند. آنچه مسلم است اینکه ستاره امام بخاری چنان درخشید که بسیاری از شیوخ و استادانش در برابر او زانوی تلمذ زدند و در حلقه‌های درس او حاضر شدند که می‌توان از میان آنها به عبدالله بن محمد مسندی، ابوحاتم رازی، ابوزرعه رازی ودیگران، اشاره کرد.

معروفترین شاگردان امام بخاری /که به درجه شهرت رسیدند و محور علم حدیث و فقه قرار گرفتند، عبارتند از: امام مسلم بن حجاج نیشابوری، مؤلف صحیح مسلم؛ و ابوعبدالرحمن نسائی؛ مؤلف سنن نسائی؛ و ابوعیسی ترمذی، مؤلف جامع ترمذی؛ امام محمد بن نصر مروزی، امام دارمی و ابن ماجه.

گوشه‌هایی از فضایل اخلاقی امام بخاری

امام بخاری /در عین حال که عالم و دانشمندی بی‌نظیر بود، از اخلاق و صفات اخلاقی برجسته‌ای برخوردار بود.

وی فردی خوش اخلاق، جوانمرد، سخاوتمند و خوش زبان بود.

زهد، پرهیزگاری و اخلاص در زندگی‌اش کاملاً آشکار بود.

بخش عمده‌ای از وقتش را صرف عبادت می‌کرد.

علاوه بر اینها، وی با بسیاری از آلات ووسایل جنگی آنروز آشنایی داشت و تیرانداز ماهری بود.

اکنون به ذکر نمونه‌هایی از صفات وی به نقل از مقدمه «فتح الباری» می‌پردازیم: امام بخاری ثروت هنگفتی از پدر به ارث برده بود. او مالش را به مضاربه می‌داد و خود مشغول فراگیری دانش و خدمت به حدیث نبوی بود. نقل است که یکی از بدهکارانش، از پرداخت بیست و پنج هزار درهم از مالهای امام، خودداری نمود. مردم به امام گفتند که از حاکم وقت برای وصول مال خود، کمک بگیرد. امام فرمود: آنگاه حاکم به من چشم طمع می‌دوزد و من حاضر نیستم دینم را در مقابل دنیا بفروشم. و سرانجام با بدهکارش مصالحه کرد که هر ماه، ده درهم بپردازد ولی او همان مقدار را نیز پرداخت نکرد.

راوی می‌گوید: روزی، ابوحفص مقداری کالا نزد امام بخاری فرستاد. شب هنگام، گروهی تاجر آمدند و آن کالا را در مقابل پنج هزار درهم سود از او خواستند. امام به آنها قول داد و فرمود: فردا بیایید. صبح روز بعد، قبل از آمدن آنها، گروهی دیگر آمد و همان کالا را در مقابل ده هزار درهم سود خواستند. امام فرمود: من دیشب، قول آنها را به کسانی دیگر داده‌‌ام و نمی‌خواهم وعده خلافی نمایم.

امام بخاری می‌فرمود: دوست دارم در حالی با خدا روبرو شوم که غیبت کسی را نکرده باشم و در این باره بسیار احتیاط می‌کرد.

حتی در جرح و تعدیل راویان حدیث، می‌بینیم که می‌گوید: علما در مورد این راوی سکوت کرده‌اند یا او را ترک کرده‌اند...

و بسیار کم اتفاق افتاده که امام بخاری /در مورد کسی بگوید: دروغگو است یا حدیث ساختگی نقل می‌کند؛ بلکه می‌گوید: علما او را دروغگو دانسته‌اند یا این شخص، به دروغگویی متهم است و ...

امام بخاری /از مال تجارتش به دیگران کمک می‌کرد. بطوریکه ماهانه پانصد درهم از درآمدش را بین فقراء و مساکین و بویژه طالبان علم، تقسیم می‌کرد.

وی در کنار مشغله‌های علمی‌ای که داشت، فردی بسیار عابد بود؛ چنانکه می‌گویند در ماه مبارک رمضان در نماز تراویح تا پایان رمضان، قرآن را ختم می‌کرد و نیز در نمازهای شب خود (تهجد)، حدود یک سوم قرآن را می‌خواند. یعنی در هر سه شب، یک بار، قرآن را ختم می‌کرد.

امام و حکّام

امام بخاری /از مجالست و همنشینی با حکام و تملق و چاپلوسی نزد آنها بسیار پرهیز می‌کرد و معتقد بود که استقامت در دین در صورت همراهی با حکام، بسیار مشکل است و می‌گفت: بسیاری از کسانی که با حکام، مرافقت دارند، حق و باطل را رعایت نمی‌کنند و چه بسا انسانهای نیکوکاری که بر اثر همراهی با حکام، به انحراف کشیده شده و باطل را حق، جلوه می‌دهند.

همچنین در این زمینه می‌فرمود: «مصاحبت و همراهی حکام، خوار کردن دین است و نزدیکی با حکام، ضرر رسانیدن به دین است». نقل است هنگامی که امیر شهر بخارا، خالد بن احمد ذهلی، از وی خواست تا به قصرش برود و کتاب صحیح بخاری و تاریخ کبیر را به فرزندانش بیاموزد، امام بخاری /نپذیرفت و در پاسخ، فرمود: «من علم را خوار و ذلیل نمی‌کنم و به ابواب سلاطین نمی‌روم». و از آنها خواست که در صورت تمایل، به مسجد بیایند و همراه سایر مسلمانها در درس حاضر شوند که بعداً به تفصیل، پیرامون این موضوع، صحبت خواهیم کرد.

فقه و اجتهاد امام بخاری

در اینکه امام بخاری /فقیهی بزرگ و مجتهدی توانا بود، هیچگونه شک و تردیدی وجود ندارد. فهم عمیق ایشان نسبت به کتاب الله و سنت رسول اللهجرا می‌توان از نوشته‌هایش و همچنین آرای علماء درباره وی دانست. و اینک نمونه‌هایی از اقوال علما درباره فقه و اجتهاد امام بخاری:

عبدالله بن محمد مسندی می‌گوید: محمد بن اسماعیل، امامی است. پس هر کس او را امام نداند، خودش متهم است.

ابو حاتم رازی: «محمد بن اسماعیل بخاری، دانشمندترین شخصی است که وارد عراق شده است».

صالح بن محمد جزره: «هیچ انسانی در خراسان، فهمیده‌تر از محمد بن اسماعیل ندیده‌‌ام».

سلیم بن مجاهد: «مدت شصت سال است که فردی فقیه‌تر، پرهیزگارتر و زاهدتر از محمد بن اسماعیل ندیده‌‌ام».

قتیبه بن سعید: «با فقهاء، زاهدان و عابدان، مجالست نمودم. از وقتیکه بیاد دارم شخصی مثل محمد بن اسماعیل ندیده‌‌ام. محمد بن اسماعیل در زمان خودش، مانند عمر سدر میان صحابه بود».

دارمی: «من علمای حرمین، حجاز، شام و عراق را دیده‌ام، اما در میان آنان، فردی جامع‌تر از محمد بن اسماعیل سراغ ندارم. محمد بن اسماعیل از همه ما، عالم‌تر و فقیه‌تر است و بیشتر از همه ما بدنبال علم و دانش می‌رود».

محمد بن نصر شافعی: «به بصره، شام و حجاز و کوفه رفتم و با علمای این شهرها ملاقات کردم. هرگاه ذکر محمد بن اسماعیل به میان می‌آمد، او را بر خود ترجیح می‌دادند».

نعیم بن حماد خزاعی: «محمد بن اسماعیل، فقیه این امت است».

بندار: «محمد بن اسماعیل، فقیه‌ترین شخص زمان ماست».

حاشد بن اسماعیل: «در بصره بودم که خبر آمدن محمد بن اسماعیل را شنیدم. هنگامی که آمد، محمد بن بشار گفت: «امروز سردار فقهاء آمد».

علاوه بر این، فقه و اجتهاد امام بخاری /از عناوین ابواب صحیح بخاری کاملاً هویدا و آشکار است. اگر ما به عناوین ابواب صحیح بخاری دقت کنیم، به قدرت استدلال وی، بصیرت، توان استنباط و استخراج احکام فقهی توسط ایشان پی خواهیم برد و متوجه خواهیم شد که رتبه او در فقه، کمتر از رتبه او در علم حدیث نیست.

امام نووی /: امام بخاری /در انواع علوم از توانایی ویژه‌ای برخوردار بوده است و در استخراج و اثبات نکات ریز حدیث، کسی به پای او نمی‌رسد. و بدون تردید هر کس با خواندن کتابش، به این نکته پی خواهد برد.

قدرت حافظه امام بخاری / تعالی

مهم‌ترین ویژگی امام بخاری /، قدرت حافظه او است که مورد توجه خاص همه سیره نگاران قرار گرفته است و او را در این زمینه، زبانزد خاص و عام نموده است.

اساتید امام بخاری /از همان دوران کودکی، ضریب هوشی خارق العاده‌ای را در سیمایش می‌دیدند و می‌گفتند: «این شخص، بزودی به مقام و منزلتی والا دست خواهد یافت». روزی احمد بن حفص، نگاهی به وی انداخت و گفت: «این شخص، به شهرت خواهد رسید».

حاشد بن اسماعیل می‌گوید: هنگامی که در بصره از محضر اساتید آنجا کسب فیض می‌کردیم، امام بخاری کودکی بیش نبود. همراه ما درس می‌خواند، ولی چیزی نمی‌نوشت. پس از گذشت شانزده روز به او گفتم: چرا شما چیزی نمی‌نویسید؟ در جواب گفت: مرا زیاد سرزنش نکنید. اکنون نوشته‌هایتان را بیاورید تا ببینم که چه نوشته اید؟ ما دفاترمان را بیرون آوردیم و دیدیم که حدود پانزده هزار حدیث در آنها نوشته‌ایم. امام بخاری /که همه آن احادیث را حفظ کرده بود، شروع به خواندن نمود بگونه‌ای که ما نوشته‌هایمان را از روی حفظ ایشان، تصحیح می‌کردیم.

هنگامی که امام بخاری در ضریب هوشی و نیروی حافظه در جهان اسلام معروف شد و زبانزد خاص و عام گردید، علمای بغداد که مرکز علم و دانش آن روز و پایتخت خلفای عباسی بود، تصمیم گرفتند تا حافظه امام بخاری /را آزمایش نمایند. آنها تعداد زیادی از علما را گرد آوردند و برای آزمایش امام بخاری، برنامه ریزی نمودند و در این راستا، یکصد حدیث انتخاب کردند و متن و سند احادیث را وارونه نمودند و متن هر حدیث را با سند حدیث دیگر، مخلوط کردند و برعکس. و برای این منظور، ده نفر را انتخاب کردند و به هر کدام، ده حدیث دادند که آنها را برای امام بخاری بخوانند. و امام بخاری را بر اساس وقتی که از قبل تعیین کرده بودند، به این مجلس دعوت نمودند.

هنگامی که امام بخاری آمد و مجلس کامل شد، یکی از آن ده نفر، سخن را آغاز کرد و حدیثی از احادیث یاد شده را خواند و سؤالاتی از امام بخاری درباره آن حدیث پرسید. آن شخص، همچنان احادیثی را که در اختیار داشت، یکی پس از دیگری، مطرح کرد تا اینکه ده حدیثش، به پایان رسید و امام بخاری /همچنان پس از خواندن هر حدیث، می‌گفت: «این حدیث را نمی‌شناسم».

در آن اثنا، بعضی از حاضران در جلسه به یکدیگر نگاه می‌کردند و می‌گفتند: وی متوجه موضوع شده است.

آن نه نفر دیگر نیز، یکی پس از دیگری احادیث خود را قرائت کردند و امام بخاری همچنان می‌فرمود که نمی‌دانم تا زمانی که سؤالاتشان به پایان رسید.

آنگاه، امام بخاری به نفر اول فرمود: حدیث اولی را که برایم خواندی، درستش چنین است و متن هر حدیث و سند آنرا بیان کرد. و اینگونه همه احادیث او را اصلاح کرد. آنگاه، همه احادیث نه نفر دیگر را نیز درست خواند و متن و سند هر حدیث را به آن برگرداند. و آنها را تصحیح نمود و اشتباهاتشان را متذکر شد. و سرانجام همه حضار به قدرت حفظ و ذکاوت شگفت انگیز او اعتراف کردند.

تألیفات امام بخاری /

امام بخاری /آثار زیادی از خود بجای گذاشت و در این زمینه، علم، ضریب هوشی بالا و ذکاوت وی کمک شایانی به او کرد. وی هر چه را که می‌خواند، فوری از بر می‌کرد. و همانگونه که شرح آن گذشت، برای کسب علم و دانش به شهرهای زیادی مسافرت کرد. این عوامل، دست به دست هم داد و از وی نویسنده و محققی توانا ساخت.

ایشان خیلی زود به تألیف و تصنیف روی آورد. وی در سن هجده سالگی تألیف کتاب «قضایا الصحابه والتابعین وأقاویلهم» را آغاز نمود و سپس کتاب «التاریخ الکبیر» را در شب‌های مهتابی میان قبر و روضه رسول اکرم جبه رشته تحریر در آورد. و بعد از آن، کتابهای زیادی نوشت که برخی عبارتند از: الأدب الـمفرد، اسامی الصحابة، کتاب الاشربة، برالوالدین، التاریخ الکبیر، التاریخ الأوسط، التاریخ الصغیر، الجامع الصحیح من الـمسند من حدیث رسول الله وسننه وایامه معروف به صحیح بخاری، خلق افعال العباد، القراءه خلف الامام و ....

تدریس امام بخاری /

هنگامیکه آوازه امام بخاری در جهان اسلام منتشر شد، دانشجویان از هر طرف برای فراگیری علوم دینی بویژه حدیث به وی مراجعه می‌کردند. امام به هر شهری که وارد می‌شد، هزاران نفر به سوی او هجوم می‌آوردند و زانوی تلمذ در برابر ایشان می‌زدند حتی بسیاری از استادانش برای فراگیری حدیث به وی مراجعه می‌کردند چنانکه ذکر بعضی از آنها گذشت.

وی در عنفوان جوانی به صورت غیر رسمی تدریس خود را آغاز کرد و هنگامیکه رسماً به آن روی آورد و آوازه تدریسش به گوش مردم رسید، جمعیت زیادی به سوی او روی آوردند و در درس‌هایش شرکت کردند.

نودهزار نفر فقط احادیث صحیح بخاری را از خود ایشان شنیده‌اند. امام بخاری /در شهرهای مختلف بصره، بغداد، حجاز، طرطوس و بلخ به تدریس پرداخت و در پایان عمر به زادگاهش بخارا بازگشت و در آنجا تا مدت طولانی کتاب صحیحش را تدریس می‌کرد. تا اینکه با توطئه امیر بخارا و درباریان وی، از شهر، اخراج گردید و بعد از آن، مدت زیادی زنده نماند که شرح آن خواهد آمد.

وفات امام بخاری /

در مباحث گذشته یادآور شدیم که امام بخاری /به درخواست امیر بخارا خالد بن احمد ذهلی مبنی بر تدریس خصوصی صحیح بخاری و کتاب تاریخ کبیر در قصر امیر به فرزندان وی، جواب رد داد. این مسئله، امیر بخارا را بشدت خشمگین ساخت. پس از آن به دنبال بهانه‌ای می‌گشت تا از او انتقام بگیرد.

ولی از آنجا که امام بخاری در قلب مردم جای داشت و برخورد با او، باعث تحریک افکار عمومی می‌شد، امیر و علمای دربار درصدد برآمدند تا با توطئه‌ای امام بخاری را از شهر بیرون کنند. حربه‌ای که همیشه صاحبان زر و زور و قدرت برای خارج کردن مخالفان خود از صحنه، از آن استفاده می‌کنند.

اینجا بود که امیر بخارا تعدادی از درباریان خود را تحریک کرد تا مذهب امام بخاری را زیر سؤال ببرند و سخنانی به وی نسبت دهند که نگفته بود.

آنها نیز برای حفظ جاه و مقام خود از حاکم وقت، اطاعت کردند و عموم مردم را علیه امام بخاری شوراندند و اینگونه شرایط را برای برخورد با ایشان فراهم ساختند. حاکم بخارا که در رأس توطئه گران قرار داشت، فرصت را مناسب دید و دستور داد تا امام بخاری شهر را ترک گوید.

امام بخاری /هنگام خروج از شهر، دست به دعا برداشت و فرمود: «خدایا! توطئه‌ای را که علیه من تدارک دیده‌اند به خودشان، خانواده و فرزندانشان بر گردان.

و چند روزی نگذشته بود که دعای امام بخاری تحقق عینی یافت.

زیرا طاهریان که حکام آنروز خراسان بودند، دستور دادند تا خالد بن احمد ذهلی را بر الاغی سوار کنند و در خیابانهای شهر در برابر چشمان مردم، بگردانند و به زندان اندازند. سرانجام، وی در همان زندان درگذشت و سایر کسانی که در این توطئه وی را همراهی کرده بودند، به مصایب و مشکلات زیادی گرفتار شدند.

امام بخاری /بخارا را به قصد بیکند، ترک کرد، ولی قبل از اینکه به آنجا برسد، دشمنان توطئه گر، مردم بیکند را نیز علیه او شورانیده بودند. امام وقتی بدانجا رسید، متوجه شد که مردم در برخورد با او به دو گروه، تقسیم شده‌اند.

عده‌ای از وی حمایت می‌کنند و گروهی همچنان طرفدار حاکم بخارا و ملاهای درباری هستند. مردم سمرقند که از جریان امام بخاری مطلع شده بودند، پیغام فرستادند و از او دعوت کردند تا به سمرقند برود و در آنجا خدمات علمی خود را ارائه دهد. امام به درخواست آنها پاسخ مثبت داد و راهی سمرقند شد و در مسیر راه به روستای خرتنگ (در نزدیک سمرقند) رسید و به خانه یکی از خویشاوندان خود بنام غالب ابن جبریل رفت و چون بیمار بود، چند روزی در آنجا استراحت کرد. مردم سمرقند، قاصدی نزد او فرستادند و درخواست نمودند که هر چه زودتر بدانجا برود. اما دیری نگذشت که امام /متوجه شد که شعله‌های فتنه، سمرقند را هم فرا گرفته و آنها هم دچار فتنه شده‌اند. اینجا بود که دست به دعا برداشت و فرمود: «خدایا! زمین با تمام وسعتش برایم تنگ شده است مرا به سوی خودت فرا خوان».

خداوند هم دعایش را اجابت کرد و شب عید فطر در سن ۶۲ سالگی در سال ۲۵۶ هـ. ق امیرالمؤمنین حدیث، این وارث راستین پیامبر اکرم ج، دار فانی را وداع گفت و خورشیدی که سالها نور افشانی کرد و با خدمات ارزنده‌اش، جهانیان را مدیون خود ساخت، سرانجام، در روستای خرتنگ، غروب کرد و همانجا به خاک سپرده شد (انا لله و انا الیه راجعون)

صحیح بخاری

صحیح بخاری باتفاق مسلمانان، صحیح‌ترین کتاب بعد از قرآن کریم است. امام بخاری آن را در مدت ۱۶ سال از میان ششصد هزار حدیثی که حفظ داشت، تألیف نمود. او می‌گوید: هر حدیثی را که می‌خواستم در کتاب صحیح بخاری بنویسم، ابتدا غسل می‌کردم و دو رکعت نماز می‌خواندم. سپس، استخاره می‌نمودم و پس از یقین از صحت آن حدیث، آنرا در صحیح بخاری ثبت می‌کردم.

کتاب صحیح بخاری بخاطر اهمیتی که دارد، در طول قرون گذشته، مورد توجه علمای مسلمین قرار گرفته است؛ بطوریکه بیش از صد شرح، تعلیق و حاشیه بر آن نوشته شده است که از میان آنها می‌توان به شرح «فتح الباری» تألیف علامه ابن حجر عسقلانی و «عمدة القاری» تألیف علامه بدر الدینی عینی اشاره کرد که در نوع خود بی‌نظیر هستند و بهترین شرح‌های صحیح بخاری به شمار می‌آیند.

انگیزه‌های تألیف صحیح بخاری

۱- در عصر امام بخاری /کتاب‌های مختلفی در متن حدیث تألیف گردید، اما چون همه آن کتابها شامل احادیث صحیح و ضعیف بود، امام /تصمیم گرفت کتابی تألیف نماید که فقط حاوی احادیث صحیح رسول الله جباشد. خداوند نیز او را در این کار یاری نمود و سرانجام موفق به تألیف آن شد.

۲- روزی امام اسحاق بن راهویه حنظلی، استاد امام بخاری، خطاب به شاگردانش گفت: «چه خوب بود اگر احادیث رسول الله جدر کتابی مختصر، جمع آوری می‌شد». این سخن، توجه امام بخاری /را به خود جلب کرد و انگیزه‌ای شد تا ایشان به جمع‌آوری احادیث، همت گمارد.

۳- خود امام بخاری /می‌گوید: «شبی، رسول الله جرا خواب دیدم و گویا من روبرویش ایستاده‌‌ام و با یک باد بزن، حشرات را از او دور می‌کنم. این خواب را برای تعبیر کنندگان بازگو کردم؛ آنها نیز چنین تعبیر کردند که: شما احادیث جعلی را از رسول الله جدور می‌سازید».

این خواب هم یکی از انگیزه‌های تألیف صحیح بخاری گردید.

مختصر صحیح بخاری

مختصر صحیح بخاری معروف به «التجرید الصحیح» تألیف حافظ ابوالعباس زین الدین احمد بن احمد بن عبداللطیف شرجی زبیدی است. وی در عصر خودش، محدِّث یمن بشمار می‌رفت. او دانشمند و ادیبی بزرگوار بود. به ایشان، شرجی می‌گویند، زیرا ابتدا در یکی از شهرهای یمن بنام شرجه زندگی می‌کرد و سرانجام در سال ۸۹۳ ﻫ. ق در شهری بنام زبید، دار فانی را وداع گفت.

معروف‌ترین تألیفات وی عبارتند از: طبقات الخواص – الفوائد والصلات والعوائد – نزهه الأحباب – أهل الصدق والاخلاص – لحظ الألحاظ والتجرید الصریح للجامع الصحیح (کتاب حاضر)

قابل یادآوری است که برخی به خطا رفته و کتاب «التجرید» را تألیف حسین بن مبارک، احمد بن عمر زبیدی، دانسته‌اند؛ در صورتی که حسین بن مبارک در سال ۶۲۹ ﻫ. ق فوت نموده است، اما مؤلف کتاب «التجرید» در سال ۸۹۳ ﻫ. ق دار فانی را وداع گفت.

در پایان، خدا را سپاس می‌گویم که این توفیق را به بنده عنایت نمود تا این اثر گرانمایه را ترجمه نمایم و از تمامی دوستان و اساتیدی که در ترجمه و ویرایش این اثر مرا یاری نموده‌اند، نهایت تشکر و قدردانی را دارم و از تمامی خوانندگان محترم خواهان دعای خیر می‌باشم.

عبدالقادر ترشابی

۱ربیع الثانی ۱۴۲۳ ﻫ. ق

امارات – شارجه

۱- کتاب وحی

باب (۱): چگونگی آغاز وحی بر رسول الله ج

اعمال به نیت‌ها بستگی دارند

۱- «عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخطابِ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى دُنْيَا يُصِيبُهَا أَوْ إِلَى امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ»».(بخارى: ۱)

ترجمه: «عمربن خطاب سمی‌گوید: از رسول الله جشنیدم كه فرمود: «اعمال به نیت‌ها بستگی دارند و با هر كس، مطابق نیتش رفتار می‌شود. پس هر كس، به خاطر مقاصد دنیوی یا ازدواج با زنی، هجرت نماید، به دنیا دست می‌یابد و با آن زن، ازدواج می‌كند. در نتیجه، دستاورد هجرت هر كس، همان چیزی است كه به خاطر آن، هجرت نموده است».

۲- «عَنْ عَائشَةَ أُمِّ الْمُوُمِنِينَ ل: أَنَّ الْحَارِثْ بْنَ هِشَامٍ س سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ج فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ يَأْتِيكَ الْوَحْيُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَحْيَانًا يَأْتِينِي مِثلَ صَلْصَلَة الْجَرَسِ وَهُوَ أَشَدُّهُ عَلَيَّ فَيُفْصَمُ عَنِّي وَقَدْ وَعَيْتُ عَنْهُ مَا قَالَ، وَأَحْيَانًا يَتَمثَّلُ لِيَ الْمَلَكُ رَجُلاً فَيُكَلِّمُنِي فَأَعِي مَا يَقُولُ» قَالَتْ عَائشَة ل: وَلَقَدْ رَأَيْتُهُ يَنْزِلُ عَلَيْهِ الْوَحْيُ فِي الْيَوْمِ الشَّدِيدِ الْبَرْدِ فَيَفْصِمُ عَنْهُ وَإِنَّ جَبِينَهُ لَيَتَفَصَّدُ عَرَقًا». (بخارى:۲)

ترجمه: «از ام الموُمنین؛ عایشه ل؛ روایت است كه حارث ابن هشام از رسول الله جپرسید و گفت: یا رسول الله! وحی چگونه نازل می‌شود؟ رسول الله جفرمود: «گاهی مانند صدای زنگ (یعنی بصورت زمزمه) نازل می‌شود و این، سخت‌ترین نوع آنست. و پس از فراگرفتن وحی، این كیفیت، خاتمه پیدا می‌كند. گاهی هم فرشته وحی، بصورت انسان می‏آید و با من سخن می‌گوید و من گفته‌هایش را حفظ می‌كنم». عایشه لمی‌گوید: در فصل زمستان و شدت سرما، شاهد نزول وحی بر آنحضرت جبودم. و در این هنگام، چون وحی تمام می‌شد، پیشانی رسول الله جخیس عرق می‌شد و از آن، عرق می‌چكید.

۳- «عَنْ عَائشَةَ ل أَنَّهَا قَالَتْ: أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ ج مِنَ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ، فَكَانَ لا يَرَى رُؤْيَا إِلا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الْخَلاءُ، وَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ فَيَتَحَنَّتْ فِيهِ وَهُوَ التَّعَبُّدُ اللَّيَالِيَ ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ ثْمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيجَة فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا حَتَّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ فِي غَارِ حِرَاءٍ، فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقَالَ: اقْرَأْ قَالَ: «مَا أَنَا بِقَارِئٍ» قَالَ: «فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ قُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثْانِيَة حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَالِثَةَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: ﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ ١ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ ٢﴾» فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ ج يَرْجُفُ فُوُادُهُ فَدَخَلَ عَلَى خَدِيجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ ل فَقَالَ: «زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي» فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ فَقَالَ لِخَدِيجَةَ وَأَخْبَرَهَا الْخَبَرَ «لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي» فَقَالَتْ خَدِيجَةُ: كَلاَّ وَاللَّهِ مَا يُخْزِيكَ اللَّهُ أَبَدًا، إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ. فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِالْعُزَّى ابْنَ عَمِّ خَدِيجَةَ، وَكَانَ امْرَأً قَدْ تَنَصَّرَ فِي الْجَاهِلِيَّة، وَكَانَ يَكْتُبُ الْكِتَابَ الْعِبْرَانِيَّ، فَيَكْتُبُ مِنَ الإِنْجِيلِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَكْتُبَ، وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ، فَقَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ اسْمَعْ مِنِ ابْنِ أَخِيكَ فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى؟ فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج خَبَرَ مَا رَأَى فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هَذَا النَّامُوسُ الَّذِي نَزَّلَ اللَّهُ عَلَى مُوسَى، يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعًا، لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا إِذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَوَمُخْرِجِيَّ هُمْ؟» قَالَ: نَعَمْ، لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلا عُودِيَ وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرْكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا، ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّيَ وَفَتَرَ الْوَحْيُ».(بخاری:۳)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: نزول وحی بر رسول الله جبه وسیله خوا بها و رویاهای راستین، شروع شد. و آنچه را كه رسول الله جدر عالم رویا می‌دید، مانند روشنی صبح، تحقق پیدا می‌كرد. بعدها رسول الله جبه عزلت و گوشه نشینی علاقه مند گردید و در غار حراء گوشه ‏نشین شد. و چندین شبانه روز بدون اینكه به خانه بیاید، در آنجا عبادت می‌كرد و هنگامی كه توشه‌اش تمام می‌شد، به خانه می‌رفت و توشه بر می‌داشت. خدیجه لتوشه او را آماده می‌كرد. در یكی از روزها كه در غار حراء مشغول عبادت پروردگارش بود، فرشته‌ای نزد او آمد و خطاب به وی گفت: بخوان. رسول الله جفرمود: «من خواندن نمی‌دانم». رسول الله می‌فرماید: فرشته مرا در بغل گرفت و تا جایی كه تحمل داشتم، فشرد و بعد مرا رها كرد و گفت: بخوان. گفتم: «خواندن نمی‌دانم». فرشته برای بار دوم مرا در بغل گرفت و به اندازه‌ای فشرد كه بیش از حد توان من بود. بعد مرا رها كرد و گفت: بخوان. گفتم: «خواندن نمی‌دانم». رسول الله جمی‌فرماید: برای بار سوم مرا در بغل گرفت، فشرد و رها كرد و گفت: (بخوان بنام پروردگارت، او كه انسان را از خون بسته آفرید ...) بعد از آن، رسول الله جدر حالی كه قلبش می‌لرزید نزد خدیجه لرفت و گفت: «مرابپوشانید، مرا بپوشانید». حاضرین رسول الله جرا پوشانیدند تا اینكه ترس و وحشتش بر طرف شد. سپس، ماجرا را برای خدیجه بازگو نمود و فرمود: «من نسبت به جان خود، احساس خطر می‌كنم». خدیجه لگفت: خداوند هرگز تو را ضایع و نابود نخواهد كرد، زیرا شما پای بند صله رحم هستی، مستمندان را كمک می‌كنی، از مهمانان پذیرایی می‌نمایی و در راه حق، مشكلات را تحمل می‌كنی. بعد از آن، خدیجه لاو را نزد پسر عموی خود، ورقه بن نوفل برد. ورقه مردی مسیحی بود، انجیل را به لغت عبری می‌نوشت. و بزرگسال و نابینا بود. خدیجه به وی گفت: ای پسر عمو! از برادرزاده‌ات (محمد) بشنو كه چه می‌گوید. ورقه خطاب به رسول الله جگفت: ای برادر زاده! بگو چه دیده ای؟ رسول الله جآنچه را كه دیده بود شرح داد. ورقه بن نوفل گفت: این همان فرشته‌ای است كه خداوند بر موسی فرو فرستاد. ای كاش! روزی كه قومت تو را از شهر بیرون می‌كنند، من زنده و جوان می‌بودم. رسول الله جفرمود: «مگر آنان مرا از شهرم بیرون می‏كنند»؟ ورقه گفت: آری. پیامی را كه تو آورده‌ای، هیچ پیامبری نیاورده است مگر اینكه با او دشمنی كرده و او را از شهر اخراج كرده‌اند. اگر من تا آن زمان، زنده بمانم، با تمام وجود، تو را كمک خواهم كرد. متأسفانه پس از مدت كوتاهی، ورقه در گذشت و سلسله جریان وحی نیز برای مدت معینی متوقف شد.

۴- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الْوَحْيِ فَقَالَ فِيْ حَدِيْثِهِ: «بَيْنَا أَنَا أَمْشِي سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ فَرَفَعْتُ بَصَرِي قِبَلَ السَّمَاءِ فَإِذَا الْمَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ قَاعِدٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ، فرُعِبتُ مِنْهُ فَجِئْتُ أَهْلِي فَقُلْتُ زَمِّلُوْنِيْ، زَمِّلُوْنِيْ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡمُدَّثِّرُ ١ قُمۡ فَأَنذِرۡ ٢﴾إِلَى قَوْلِهِ: ﴿وَٱلرُّجۡزَ فَٱهۡجُرۡ ٥﴾فَحَمِيَ الْوَحْيُ وَتَتَابَعَ»».(بخارى:۴)

ترجمه: «از جابر بن عبدالله انصاری لروایت است كه رسول الله جدر حالی كه درباره فَترت (زمان انقطاع) وحی سخن می‏گفت، فرمود: «روزی، در مسیر راه، صدایی به گوشم رسید، سرم را بلند كردم، دیدم همان فرشته‌ای است كه در غار حرا نزد من آمده بود. او روی كرسی‌ای كه میان زمین و آسمان قرار داشت، نشسته بود. با دیدن آن صحنه، دچار ترس شدم. به خانه برگشتم وگفتم: چادری روی من بیندازید». آنگاه این آیات از طرف پروردگار، نازل شد:

(ای كسی كه بر خود چادر پیچیده‌ایی! برخیز و (مردم را از معصیت خدا)، برحذر دار و بزرگی و كبریایی پروردگارت را بیان كن و لباسهایت را پاكیزه نگاه دار. پلیدی‌ها و بت‌ها را رها كن). بعد از این، سلسله وحی ادامه یافت و پی در پی، وحی نازل گشت».

۵- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ ١٦﴾[القیامة: ۱۶] . قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِيلِ شِدَّةً، وَكَانَ مِمَّا يُحَرِّكُ شَفَتَيْهِ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأَنَا أُحَرِّكُهُمَا لَكُمْ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يُحَرِّكُهُمَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ ١٦ إِنَّ عَلَيۡنَا جَمۡعَهُۥ وَقُرۡءَانَهُۥ ١٧﴾[القیامة: ۱۶-۱۷] . قَالَ: جَمْعُهُ لَكَ فِي صَدْرِكَ وَتَقْرَأَهُ ﴿فَإِذَا قَرَأۡنَٰهُ فَٱتَّبِعۡ قُرۡءَانَهُۥ ١٨﴾[القیامة: ۱۸] . قَالَ: فَاسْتمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ ﴿ثُمَّ إِنَّ عَلَيۡنَا بَيَانَهُۥ ١٩﴾[القیامة: ۱۹] . ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ، فَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج بَعْدَ ذَلِكَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِيلُ اسْتَمَعَ فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِيلُ قَرَأَهُ النَّبِيُّ ج كَمَا قَرَأَهُ». (بخارى:۵)

ترجمه: «ابن عباس بدر مورد آیه ﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ ١٦﴾[القیامة: ۱۶] . می‌گوید:رسول الله جهنگام نزول وحی، مشقت فراوانی را متحمل می‌شد. منجمله آنحضرت جلب‏هایش را تكان می‌داد. ابن عباس بمی‌گوید: من نیز لب‌هایم را همانطوركه رسول الله جتكان می‌داد، تكان می‌دهم (تا به شما نشان دهم كه رسول الله جچگونه لب‌هایش را تكان می‌داد). آنگاه، خداوند این آیات را نازل فرمود: (ای محمد، هنگام نزول قرآن) شتابزده لبهایت را (برای فراگرفتن آن) تكان مده، زیرا جمع آوری قرآن و حفاظت و یاد دادن آن، بعهده ما است. پس هنگامی كه ما قرآن را خواندیم، (بعد) تو خواندن آنرا پیروی كن.سپس، توضیح و بیان قرآن نیز به عهده ما است.

ابن عباس بدر تفسیر این آیات، می‌گوید: حفظ قرآن در سینه و یاد آوری آن به عهده ما است. پس شما سكوت كنید و به آن، گوش فرا دهید. در پایان، این به عهده ما است كه توانایی خواندن آنرا به شما عنایت نماییم.

بعد از نزول این آیات، هرگاه جبرییل وحی می‌آورد، رسول الله جنخست گوش فرا می‌داد و پس از بازگشت جبرییل، آیات را آنگونه كه نازل شده بود، تلاوت می‌كرد.

۶- «وَعَنْهُ ب قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج أَجْوَدَ النَّاسِ وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ فَلَرَسُولُ اللَّهِ ج أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ». (بخارى:۶)

ترجمه: «همچنین ابن عباس بمی‌گوید: رسول الله جسخاوتمندترین انسانها بود. و سخاوتمندتر از هر وقت، زمانی بود كه در ماه رمضان، جبرئیل نزد ایشان می‌آمد. جبرئیل در تمام شب‌های رمضان، قرآن را با رسول خدا جتكرار می‌نمود. و آنحضرت جدر پخش خیر و نیكی، از بادهای وزنده نیز سبقت میگرفت.

۷-«وَعَنْهُ ب: أَنَّ أَبَا سُفْيَانَ بْنَ حَرْبٍ أَخْبَرَهُ أَنَّ هِرَقْلَ أَرْسَلَ إِلَيْهِ فِي رَكْبٍ مِنْ قُرَيْشٍ وَكَانُوا تُجَّارًا بِالشَّامِ فِي الْمُدَّةِ الَّتِي كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج مَادَّ فِيهَا أَبَا سُفْيَانَ وَكُفَّارَ قُرَيْشٍ، فَأَتَوْهُ وَهُمْ بِإِيلِيَاءَ فَدَعَاهُمْ وَحَوْلَهُ عُظَمَاءُ الرُّومِ ثُمَّ دَعَاهُمْ وَدَعَا بِتَرْجُمَانِهِ فَقَالَ: أَيُّكُمْ أَقْرَبُ بِهَذَا الرَّجُلِ الَّذِي يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ، فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: فَقُلْتُ: أَنَا أَقْرَبُهُمْ نَسَبًا فَقَالَ: أَدْنُوهُ مِنِّي وَقَرِّبُوا أَصْحَابَهُ فَاجْعَلُوهُمْ عِنْدَ ظَهْرِهِ ثُمَّ قَالَ لِتَرْجُمَانِهِ: قُلْ لَهُمْ إِنِّي سَائِلٌ هَذَا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ، فَإِنْ كَذَبَنِي فَكَذِّبُوهُ، فَوَاللَّهِ لَوْلا الْحَيَاءُ مِنْ أَنْ يَأثْرُوا عَلَيَّ كَذِبًا لَكَذَبْتُ عَنْهُ. ثُمَّ كَانَ أَوَّلَ مَا سَأَلَنِي عَنْهُ أَنْ قَالَ: كَيْفَ نَسَبُهُ فِيكُمْ؟ قُلْتُ: هُوَ فِينَا ذُو نَسَبٍ. قَالَ: فَهَلْ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ مِنْكُمْ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَهُ؟ قُلْتُ: لا. قَالَ: فَهَلْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ؟ قُلْتُ: لا. قَالَ: فَأَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبَعُوهُ أَمْ ضُعَفَاوُهُمْ؟ فَقُلْتُ: بَلْ ضُعَفَاوُهُمْ. قَالَ: أَيَزِيدُونَ أَمْ يَنْقُصُونَ؟ قُلْتُ: بَلْ يَزِيدُونَ. قَالَ: فَهَلْ يَرْتَدُّ أَحَدٌ مِنْهُمْ سَخْطَةً لِدِينِهِ بَعْدَ أَنْ يَدْخُلَ فِيهِ؟ قُلْتُ: لا. قَالَ: فَهَلْ كُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالْكَذِبِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ مَا قَالَ؟ قُلْتُ: لا. قَالَ: فَهَلْ يَغْدِرُ؟ قُلْتُ: لا وَنَحْنُ مِنْهُ فِي مُدَّةٍ لا نَدْرِي مَا هُوَ فَاعِلٌ فِيهَا. قَالَ: وَلَمْ تُمْكِنِّي كَلِمَةٌ أُدْخِلُ فِيهَا شَيْئًا غَيْرُ هَذِهِ الْكَلِمَة قَالَ: فَهَلْ قَاتَلْتُمُوهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: فَكَيْفَ كَانَ قِتَالُكُمْ إِيَّاهُ؟ قُلْتُ: الْحَرْبُ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُ سِجَالٌ، يَنَالُ مِنَّا وَنَنَالُ مِنْهُ. قَالَ: مَاذَا يَأْمُرُكُمْ؟ قُلْتُ: يَقُولُ اعْبُدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ وَلا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَاتْرُكُوا مَا يَقُولُ آبَاؤُكُمْ، وَيَأْمُرُنَا بِالصَّلاةِ وَالزَّكَاةِ وَالصِّدْقِ وَالْعَفَافِ وَالصِّلَةِ، فَقَالَ لِلتَّرْجُمَانِ: قُلْ لَهُ: سَأَلْتُكَ عَنْ نَسَبِهِ فَذَكَرْتَ أَنَّهُ فِيكُمْ ذُو نَسَبٍ، فَكَذَلِكَ الرُّسُلُ تُبْعَثُ فِي نَسَبِ قَوْمِهَا، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ قَالَ أَحَدٌ مِنْكُمْ هَذَا الْقَوْلَ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لا. فَقُلْتُ: لَوْ كَانَ أَحَدٌ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ قَبْلَهُ، لَقُلْتُ: رَجُلٌ يَأْتَسِي بِقَوْلٍ قِيلَ قَبْلَهُ، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لا، قُلْتُ: فَلَوْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ قُلْتُ: رَجُلٌ يَطْلُبُ مُلْكَ أَبِيهِ، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ كُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالْكَذِبِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ مَا قَالَ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لا، فَقَدْ أَعْرِفُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لِيَذَرَ الْكَذِبَ عَلَى النَّاسِ وَيَكْذِبَ عَلَى اللَّهِ، وَسَأَلْتُكَ: أَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبَعُوهُ أَمْ ضُعَفَاوُهُمْ؟ فَذَكَرْتَ أَنَّ ضُعَفَاءَهُمِ اتَّبَعُوهُ، وَهُمْ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ، وَسَأَلْتُكَ: أَيَزِيدُونَ أَمْ يَنْقُصُونَ؟ فَذَكَرْتَ أَنَّهُمْ يَزِيدُونَ، وَكَذَلِكَ أَمْرُ الإِيمَانِ حَتَّى يَتِمَّ، وَسَأَلْتُكَ: أَيَرْتَدُّ أَحَدٌ سَخْطَةً لِدِينِهِ بَعْدَ أَنْ يَدْخُلَ فِيهِ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لا، وَكَذَلِكَ الإِيمَانُ حِينَ تُخَالِطُ بَشَاشَتُهُ الْقُلُوبَ، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ يَغْدِرُ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لا، وَكَذَلِكَ الرُّسُلُ لا تَغْدِرُ، وَسَأَلْتُكَ: بِمَا يَأْمُرُكُمْ؟ فَذَكَرْتَ أَنَّهُ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَعْبُدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ وَلا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَيَنْهَاكُمْ عَنْ عِبَادَةِ الأَوْثَانِ، وَيَأْمُرُكُمْ بِالصَّلاة وَالصِّدْقِ وَالْعَفَافِ، فَإِنْ كَانَ مَا تَقُولُ حَقًّا فَسَيَمْلِكُ مَوْضِعَ قَدَمَيَّ هَاتَيْنِ، وَقَدْ كُنْتُ أَعْلَمُ أَنَّهُ خَارِجٌ لَمْ أَكُنْ أَظُنُّ أَنَّهُ مِنْكُمْ، فَلَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أَخْلُصُ إِلَيْهِ لَتَجَشَّمْتُ لِقَاءَهُ وَلَوْ كُنْتُ عِنْدَهُ لَغَسَلْتُ عَنْ قَدَمِهِ، تْمَّ دَعَا بِكِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ ج الَّذِي بَعَثَ بِهِ دِحْيَةُ إِلَى عَظِيمِ بُصْرَى فَدَفَعَهُ إِلَى هِرَقْلَ فَقَرَأَهُ فَإِذَا فِيْهِ:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

مِنْ مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى هِرَقْلَ عَظِيمِ الرُّومِ سَلامٌ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي أَدْعُوكَ بِدِعَايَةِ الإِسْلامِ أَسْلِمْ تَسْلَمْ يُوُتِكَ اللَّهُ أَجْرَكَ مَرَّتَيْنِ فَإِنْ تَوَلَّيْتَ فَإِنَّ عَلَيْكَ إثْمَ الأَرِيسِيِّينَ وَ ﴿قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ كَلِمَةٖ سَوَآءِۢ بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمۡ أَلَّا نَعۡبُدَ إِلَّا ٱللَّهَ وَلَا نُشۡرِكَ بِهِۦ شَيۡ‍ٔٗا وَلَا يَتَّخِذَ بَعۡضُنَا بَعۡضًا أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِۚ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقُولُواْ ٱشۡهَدُواْ بِأَنَّا مُسۡلِمُونَ ٦٤﴾[آل‌عمران: ۶۴] .

قَالَ أَبُو سُفْيَانَ: فَلَمَّا قَالَ مَا قَالَ، وَفَرَغَ مِنْ قِرَاءَةِ الْكِتَابِ، كثُرَ عِنْدَهُ الصَّخَبُ، وَارْتَفَعَتِ الأَصْوَاتُ، وَأُخْرِجْنَا، فَقُلْتُ لأَصْحَابِي حِينَ أُخْرِجْنَا: لَقَدْ أَمِرَ أَمْرُ ابْنِ أَبِي كَبْشَةَ إِنَّهُ يَخَافُهُ مَلِكُ بَنِي الأَصْفَرِ، فَمَا زِلْتُ مُوقِنًا أَنَّهُ سَيَظْهَرُ حَتَّى أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَيَّ الإِسْلامَ، وَكَانَ ابْنُ النَّاطُورِ صَاحِبُ إِيلِيَاءَ، وَهِرَقْلَ أسقُفًّا عَلَى نَصَارَى الشَّأْمِ يُحَدِّثْ أَنَّ هِرَقْلَ حِينَ قَدِمَ إِيلِيَاءَ أَصْبَحَ يَوْمًا خَبِيثَ النَّفْسِ، فَقَالَ بَعْضُ بَطَارِقَتِهِ: قَدِ اسْتَنْكَرْنَا هَيْئَتَكَ. قَالَ ابْنُ النَّاطُورِ: وَكَانَ هِرَقْلُ حَزَّاءً يَنْظُرُ فِي النُّجُومِ فَقَالَ لَهُمْ حِينَ سَأَلُوهُ: إِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَة حِينَ نَظَرْتُ فِي النُّجُومِ، مَلِكَ الْخِتَانِ قَدْ ظَهَرَ، فَمَنْ يَخْتَتِنُ مِنْ هَذِهِ الأُمَّةِ؟ قَالُوا: لَيْسَ يَخْتَتِنُ إِلاَّ الْيَهُودُ، فَلا يُهِمَّنَّكَ شَأْنُهُمْ، وَاكْتُبْ إِلَى مَدَايِنِ مُلْكِكَ فَيَقْتُلُوا مَنْ فِيهِمْ مِنَ الْيَهُودِ، فَبَيْنَمَا هُمْ عَلَى أَمْرِهِمْ أُتِيَ هِرَقْلُ بِرَجُلٍ أَرْسَلَ بِهِ مَلِكُ غَسَّانَ، يُخْبِرُ عَنْ خَبَرِ رَسُولِ اللَّهِ ج فَلَمَّا اسْتَخْبَرَهُ هِرَقْلُ قَالَ: اذْهَبُوا فَانْظُرُوا أَمُخْتَتِنٌ هُوَ أَمْ لا فَنَظَرُوا إِلَيْهِ فَحَدَّثوهُ أَنَّهُ مُخْتَتِنٌ، وَسَأَلَهُ عَنِ الْعَرَبِ فَقَالَ: هُمْ يَخْتَتِنُونَ. فَقَالَ هِرَقْلُ: هَذَا مُلْكُ هَذِهِ الأُمَّةِ قَدْ ظَهَرَ، ثْمَّ كَتَبَ هِرَقْلُ إِلَى صَاحِبٍ لَهُ بِرُومِيَة، وَكَانَ نَظِيرَهُ فِي الْعِلْمِ، وَسَارَ هِرَقْلُ إِلَى حِمْصَ فَلَمْ يَرِمْ حِمْصَ، حَتَّى أَتَاهُ كِتَابٌ مِنْ صَاحِبِهِ يُوَافِقُ رَأْيَ هِرَقْلَ عَلَى خُرُوجِ النَّبِيِّ ج، وَأَنَّهُ نَبِيٌّ فَأَذِنَ هِرَقْلُ لِعُظَمَاءِ الرُّومِ فِي دَسْكَرَةٍ لَهُ بِحِمْصَ، ثُمَّ أَمَرَ بِأَبْوَابِهَا فَغُلِّقَتْ، ثُمَّ اطَّلَعَ فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ الرُّومِ هَلْ لَكُمْ فِي الْفَلاحِ وَالرُّشْدِ، وَأَنْ يَثْبُتَ مُلْكُكُمْ، فَتُبَايِعُوا هَذَا النَّبِيَّ فَحَاصُوا حَيْصَةَ حُمُرِ الْوَحْشِ إِلَى الأَبْوَابِ فَوَجَدُوهَا قَدْ غُلِّقَتْ فَلَمَّا رَأَى هِرَقْلُ نَفْرَتَهُمْ وَأَيِسَ مِنَ الإِيمَانِ، قَالَ: رُدُّوهُمْ عَلَيَّ وَقَالَ: إِنِّي قُلْتُ مَقَالَتِي آنِفًا أَخْتَبِرُ بِهَا شِدَّتَكُمْ عَلَى دِينِكُمْ، فَقَدْ رَأَيْتُ فَسَجَدُوا لَهُ وَرَضُوا عَنْهُ فَكَانَ ذَلِكَ آخِرَ شَأْنِ هِرَقْلَ». (بخاری: ۷)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: ابو سفیان بن حرب، برای من چنین حكایت كرد: هنگامیكه با كاروانی از تجار قریش، در شام بسر می‌بردم، هِرقل؛ پادشاه روم؛ سفیری را نزد من فرستاد و مرا به دربار خویش، فراخواند. (این جریان متعلق به دورانی است كه رسول الله جبا ابوسفیان و كفار قریش معاهده‌ای بسته بود). در ایلیا به دربار هرقل رسیدیم در حالیكه همه بزرگان وسرانِ روم نیز آنجا حضور داشتند. هرقل، مترجمِ خود را احضار نمود و خطاب به سرداران قریش، گفت: كدام یک از شما با كسی كه مدعی نبوت است (پیامبر خدا) از لحاظ خویشاوندی نزدیك‏تر می‌باشد؟ ابوسفیان می‌گوید: گفتم: من از بستگان بسیار نزدیک او هستم. هرقل گفت: ابوسفیان را بگویید، تا در كنار من بنشیند و همراهانش را پشت سر او بنشانید. سپس، به مترجم خود گفت: به همراهان او بگو: می‏خواهم در مورد كسی كه در حجاز، ادعای نبوت كرده است، از ابوسفیان اطلاعاتی كسب كنم. اگر او (ابوسفیان) با من دروغ گفت، او را تكذیب كنید. ابوسفیان می‌گوید: اگر از همراهانم نمی‌ترسیدم كه مرا متهم به دروغگوئی نمایند، حتماً علیه آنحضرت دروغ می‌گفتم. نخست، هر قل از نسبش پرسید؟گفتم: او در میان ما، از نسب با لایی برخوردار است. سپس، پرسید: آیا غیر از او، كسی دیگر از میان شما ادعای نبوت كرده است؟ گفتم: خیر. گفت: آیا اَشراف و بزرگان از وی پیروی می‌كنند یا فقراء ومستضعفان؟ جواب دادم: مستضعفان. گفت: كسی از نیاكان وی، پادشاه بوده است؟ گفتم: خیر. پرسید: آیا پیروانش روز بروز بیشتر می‌شوند یا كمتر؟ گفتم: بیشتر می‌شوند. هرقل پرسید: آیا كسی كه دین محمد را پذیرفته، بخاطر ناپسند شمردن دینش، دوباره منحرف شده است؟ گفتم: خیر. پرسید: آیا او پیمان شكنی می‌كند؟ گفتم: خیر، و در حال حاضر ما با وی پیمان صلحی بسته‌ایم و نمی‌دانیم چه خواهد كرد؟ ابوسفیان می‌گوید: جز جمله فوق، چیز دیگری نتوانستم علیه پیامبر جبگویم. هرقل پرسید: آیا شما با وی جنگیده اید؟ گفتم: آری. پرسید: حاصل و نتیجه جنگ چگونه بوده است؟ گفتم: گاهی او پیروز شده و گاهی ما پیروز شده‌ایم. هرقل پرسید: پیام او برای شما چیست؟ گفتم: این است كه خدا را عبادت كنید، و به وحدانیت و یگانگی او ایمان داشته باشید، و از اعمال و عقاید شرک‏آمیزی كه نیاكان شما داشته‌اند، دست‏ بردارید. علاوه بر این، ما را به اقامه نماز، راستگویی، صله رحم و پاكدامنی امر می‌كند. ابوسفیان می‌گوید: بعد از این، هرقل به مترجم خود گفت: به ابوسفیان بگو: من از نسب او پرسیدم، تو او را از لحاظ نسب از خود بهتر معرفی كردی. آری، هر پیامبری (كه مبعوث شده) از والاترینِ نسب، در میان قوم خود، برخوردار بوده است. پرسیدم: از میان شما قبلاً كسی ادعای نبوت كرده است؟ جواب منفی دادی. اگر كسی قبلاً از شما ادعای نبوت كرده بود، می‌توا نستم بگویم او از همان مدعی قبلی تقلید می‌كند. پرسیدم: كسی از نیاكان او سلطان و پادشاه بوده است؟ گفتی خیر. اگر چنین می‌بود می‌توانستم بگویم كه او مدعی میراث پدران خویش است. پرسیدم كه او قبلاً عادت به دروغ گفتن داشته است؟ جواب دادی: خیر. یقین نمودم كه كسی كه با مردم دروغ نگفته است، نمی‏تواند درباره الله، دروغ بگوید. سؤال شد: كه پیروان او از ضعفا هستند یا از مستكبران؟ گفتی: از ضعفا هستند. آری، پیروان انبیای گذشته نیز از همین قشر بودند. سؤال شد: كه پیروان او رو به افز ایش‌اند یا كاهش؟ گفتی كه روزبروز زیاد می‌شوند. سؤال شد: كسی كه به دین او گراییده است دوباره، بخاطر ناپسند شمردن دینش، منحرف شده است؟ جواب، منفی بود. یقیناً اصل ایمان چنین است وقتی كه نور آن كامل شد، دیگر از بین نمی‏رود. سؤال شد: عهد شكنی كرده است؟ جواب، منفی بود. آری، هیچ پیامبری عهد شكنی نمی‌كند. سؤال شد: شما را به چه چیز فرا می‌خواند. گفتی: كه ما را به پرستش الله، فرا می‌خواند و از شرک و بت پرستی، باز می‌دارد و به نماز، راستگویی، درستكاری و پا كدامنی دعوت می‌دهد. ابوسفیان می‌گوید: در پایان گفتگو، هرقل گفت: اگر آنچه را كه گفتی، حقیقت داشته باشد، روزی فرا می‌رسد كه همین جای پای مرا تصرف كند. همانا من می‌دانستم كه چنین پیامبری ظهور خواهد كرد. اما نمی‌دانستم كه او از میان شما خواهد بود. اگر می‌دانستم كه می‌توانم با او ملاقات كنم، از هم اكنون، امور لازم را برای دیدار او ترتیب می‌دادم. اگر بتوانم او را دریابم شخصاً پاهای (مباركش) را خواهم شست. بعد، هرقل نامه‌ای را كه رسول الله به وسیله دحیه كلبی به حاكم بصره فرستاده بود و مخاطب آن هرقل بود، خواست و قرائت نمود. در آن نامه چنین نوشته شده بود:

بسم الله الرحمن الرحیم

از جانب محمد بنده و پیامبر خدا به هرقل پادشاه روم: سلام بر كسی كه هدایت را برگزیند. اما بعد: بدانید كه من به اسلام دعوت می‌كنم. اگر دعوت اسلام را بپذیری، در امان خواهی بود و نزد خداوند پاداشی دو چندان خواهی داشت. و اگر (از قبول دعوت من) روی بگردانی، گناه رعیت و زیردستانت برگردن تو خواهد بود. (ای اهل كتاب! بیایید بسوی چیزی كه میان من و شما مشترک است. یعنی اینكه: بجز خدای یكتا، كسی را نپرستیم وچیزی با وی شریک نگردانیم. و هیچ یک از ما دیگری را بجای خداوند، پروردگار خود قرار ندهد. اگر روگردانی نمودند، بگویید: (ای اهل كتاب!) گواه باشید كه ما مسلمانیم).

ابوسفیان می‌گوید: پس از اینكه هرقل، نامه را قرائت كرد و سخنانش به پایان رسید، شلوغ شد و همهمه‌ای بپا گردید. و ما را از آنجا بیرون كردند. من خطاب به همراهانم گفتم: توجه كردید دین ابن ابی كبشه (محمد) چنان پیشرفت كرده كه پادشاه زرد پوستان (روم) نیز از آن به وحشت افتاده است. ابوسفیان می‌گوید: مطمئن شدم كه رسول الله جبر هرقل غالب خواهد شد، تا اینكه خداوند مرا مشرف به اسلام كرد.

ابن ناطور؛ فرماندار ایلیا و رهبر مسیحیان شام؛ كه از دوستان هرقل بود، حكایت می‌كند كه: روزی، هرقل به ایلیا آمده بود، صبحدم با چهره ایی آشفته و پریشان از خواب برخاست. برخی از دوستان نزدیكش، به وی گفتند: ما تو را پریشان و ناراحت می‌بینیم؟ ابن ناطور می‌گوید: هرقل كه در كَهانت، مهارت داشت و علم ستاره‏شناسی را خوب می‌دانست، در پاسخ آنها گفت: دیشب كه به ستاره‌ها نظر انداختم، به این نتیجه رسیدم كه پادشاهی كه ختنه می‏كند، ظهور كرده و بازی را از دیگران برده است. و بعد، پرسید: از این امت، چه كسانی ختنه می‏كنند؟ حاضران جواب دادند: بجز یهود، كسی دیگر ختنه نمی‌كند. و از آنان، هیچ خوف و هراسی نداشته باش. و به تمام شهرهای مملكت خود فرمان صادر كن تا یهودی‏ها را بكشند و از بین ببرند.آنها در همین بحث و گفتگو بودند كه شخصی از طرف پادشاه غسان، به دربار هرقل آورده شد. این شخص، درباره رسول الله جخبر داد. هرقل دستور داد تا بررسی كنند كه او ختنه شده است یا خیر؟ مأموران پس از بررسی لازم، گفتند: بلی، ختنه شده است. هرقل از آن شخص، پرسید: آیا عربها ختنه می‌كنند؟ وی پاسخ داد: بلی. با شنیدن این سخن، هرقل بلا فاصله گفت: محمد پادشاه این امت است كه ظهور كرده است . و به یكی از دوستان خود كه در رومیه بود و از نظر دانستن علم نجوم، هم ردیف او قرار داشت، نامه‌ای نوشت و او را از تمام ماجرا آگاه كرد. و خودش به طرف حمص، براه افتاد. اما هنوز از حمص بیرون نرفته بود كه پاسخ نامه از طرف دوستش رسید. وی درباره نبوت رسول اللهجبا اظهارات هرقل، اتفاق نظر داشت. هرقل سرداران روم را در قلعه حمص، جمع كرد و دستور داد كه درهای آن را ببندند. درها بسته شد. سپس، هرقل آمد و به ایراد سخن پرداخت و گفت: ای اهالی روم! آیا می‌خواهید نقشی در رشد و كامیابی داشته باشید و سلطنت شما جاودان بماند؟ پس با این پیامبر، بیعت كنید. سرداران روم با شنیدن این خبر، مانند الاغ‌های وحشی بسوی دروازه‌ها فرار كردند اما دروازه‌ها بسته شده بود. وقتی هرقل، تنفرآنان را از ایمان آوردن مشاهده كرد و مأیوس شد، دستور داد تا همه آنان را احضار كنند. وقتی حاضر شدند، هرقل خطاب به آنان گفت: منظورم از این كار، آزمایش استواری و پایداری شما درباره مذهب بود. كه هم اكنون آن را ملاحظه كردم. ابوسفیان می‌گوید: با شنیدن این سخن، مردم هرقل را سجده كردند و از او خشنود شدند. این بود پایان داستان هرقل».

۲- کتاب ایمان

باب (۱): این قول پیامبر ج که اسلام بر پنج چیز بنا شده است

۸- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «بُنِيَ الإِسْلامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالْحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ»».(بخارى:۸)

ترجمه: «از ابن عمر بروایت است كه رسول الله جفرمود: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نخست، گواهی دادن براینكه خداوند، یكی است و جز او، معبود برحقی وجود ندارد و محمد جرسول خداست. دوم: اقامه نماز، سوم: دادن زكات، چهارم: ادای حج، پنجم: روزه گرفتن ماه مبارک رمضان».

باب (۲): شاخه‌های ایمان

۹- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «الإِيمَانُ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الإِيمَانِ»».(بخارى:۹)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه نبی‏ اكرم جفرمودند: «ایمان شصت و اندی شعبه دارد و حیاء یكی از آن شعبه‏ها است».

باب (۳): مسلمان و مهاجر

۱۰- «عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ»».(بخارى:۱۰)

ترجمه: «از عبدالله بن عمر بروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «مسلمان كسی است كه سایر مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند. و مهاجر (واقعی) كسی است كه از آنچه خدا منع كرده است، هجرت نماید»». (یعنی آنها را ترک كند).

باب (۴): بهترین اسلام

۱۱- «عَنْ أَبِي مُوسَى س قَالَ: قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيُّ الإِسْلامِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ»».(بخارى:۱۱)

ترجمه: «ابو موسی سمی‌گوید: (صحابه) پرسیدند: ای رسول خدا! اسلام چه كسی (نزدخدا) بهتر است؟ فرمود: «اسلام كسی كه مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند»».

باب (۵): طعام دادن از اسلام است

۱۲- «عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب أَنَّ رَجُلاً سَأَلَ النَّبِيَّ ج: أَيُّ الإِسْلامِ خَيْرٌ؟ قَالَ: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلامَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ»».(بخارى:۱۲)

ترجمه: «از عبدالله بن عمر بروایت است كه: شخصی از نبی اكرم پرسید: اسلام چه كسی بهتر است؟ رسول خدا جفرمود: «اسلام كسی كه به آشنا و بیگانه سلام گوید و طعام دهد»».

باب (۶): جزو ایمان است که آنچه برای خود می‌پسندی، برای برادرت نیز بپسند

۱۳- «عَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «لا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ»».(بخارى:۱۳)

ترجمه: «از انس سروایت است كه نبی ‏اكرم جفرمود: «مؤمن كسی است كه آنچه برای خود می‌پسندد، برای برادر (مسلمان) خود نیز بپسندد»».

باب (۷): محبت و دوستی با پیامبر ج از ایمان است

۱۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ»».(بخارى:۱۴)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه رسول الله جفرمود:«سوگند به ذاتی كه جانم در دست اوست، كسی از شما نمی‌تواند مؤمن باشد، تا زمانی كه من (پیامبر ج) نزد او از پدر و فرزندش محبوب‌تر نباشم».

۱۵- «عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ»».(بخارى:۱۵)

ترجمه: «از انس سروایت است كه رسول اكرم فرمود: «كسی از شما، نمی‌تواند مومن (واقعی) باشد، تا اینكه من (پیامبر) نزد او از پدر، فرزند و همه مردم، محبوب‌تر نباشم»».

باب (۸): لذت ایمان

۱۶- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «ثَلاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ وَجَدَ حَلاوَةَ الإِيمَانِ: أَنْ يَكُونَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِمَّا سِوَاهُمَا، وَأَنْ يُحِبَّ الْمَرْءَ لا يُحِبُّهُ إِلا لِلَّهِ، وَأَنْ يَكْرَهَ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُقْذَفَ فِي النَّارِ»».(بخارى:۱۶).

ترجمه: «از انس سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «كسی كه این سه خصلت را داشته باشد، شیرینی ایمان را می‌چشد. یكی اینكه: الله و رسولش را از همه بیشتر دوست داشته باشد. دوم اینكه: محبتش با هر كس، بخاطر خوشنودی الله باشد. سوم اینكه: برگشتن به سوی كفر، برایش مانند رفتن در آتش، ناگوار باشد»».

باب (۹): دوست داشتن اَنصار، نشانۀ ایمان است

۱۷- «عَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «آيَةُ الإِيمَانِ حُبُّ الأَنْصَارِ، وَآيَةُ النِّفَاقِ بُغْضُ الأَنْصَارِ»».(بخارى:۱۷)

ترجمه: «از انس سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «نشانه ایمان، دوستی با انصار و نشانه نفاق، دشمنی با انصار است»».

۱۸- «عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ وَحَوْلَهُ عِصَابَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: «بَايِعُونِي عَلَى أَنْ لا تُشْرِكُوا بِاللَّهِ شَيْئًا، وَلا تَسْرِقُوا، وَلا تَزْنُوا، وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ، وَلا تَأْتُوا بِبُهْتَانٍ تَفْتَرُونَهُ بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَأَرْجُلِكُمْ، وَلا تَعْصُوا فِي مَعْرُوفٍ، فَمَنْ وَفَّى مِنْكُمْ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا فَعُوقِبَ فِي الدُّنْيَا فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا ثُمَّ سَتَرَهُ اللَّهُ فَهُوَ إِلَى اللَّهِ إِنْ شَاءَ عَفَا عَنْهُ وَإِنْ شَاءَ عَاقَبَهُ». فَبَايَعْنَاهُ عَلَى ذَلِك».(بخارى: ۱۸)

ترجمه: «از عباده بن صامت سروایت است كه رسول الله جدر جمعی از یارانش فرمود: «با من بیعت كنید بر اینكه غیر از الله كسی دیگر را عبادت نكنید. و در عبادت، كسی را با او شریک نگردانید. دزدی نكنید، زنا نكنید، فرزندان تان را نكشید، به كسی تهمت و بهتان نزنید، و در كارهای خیر از الله و رسول او نافرمانی نكنید. هركس از شما به این وعده‌ها وفا كند، خداوند پاداش اعمالش را خواهد داد. و هر كس، مرتكب عملی از اعمال فوق بشود و در دنیا مجازات گردد، این مجازات، باعث كفاره گناهانش خواهد شد. و اگر مرتكب اعمال بد، در دنیا مجازات نشود و خداوند گناهانش را پنهان كند، پس او موكول به الله است، یعنی اگر خدا بخواهد او را می‌بخشد و اگر نخواهد مجازات می‌كند». عباده سمی‌گوید: همه ما بر امور فوق با رسول الله جبیعت كردیم.

باب (۱۰): فرار از فتنه، جزو دین است

۱۹- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س أَنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «يُوشِكُ أَنْ يَكُونَ خَيْرَ مَالِ الْمُسْلِمِ غَنَمٌ يَتْبَعُ بِهَا شَعَفَ الْجِبَالِ وَمَوَاقِعَ الْقَطْرِ يَفِرُّ بِدِينِهِ مِنَ الْفِتَنِ»».(بخارى:۱۹)

ترجمه: «از ابوسعید خدری سروایت است كه رسول الله جفرمود: «در آینده نزدیک، زمانی فرا می‌رسد كه بهترین مال و دارایی مسلمان، گوسفندانش هستند كه وی به دنبال آنها به مناطق نزول باران و قله كوهها می‌رود تا دینش را از خطر فتنه‌ها، محفوظ نگه دارد»».

باب (۱۱): عبادت در حد توان

۲۰- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج إِذَا أَمَرَهُمْ، أَمَرَهُمْ مِنَ الأَعْمَالِ بِمَا يُطِيقُونَ، قَالُوا: إِنَّا لَسْنَا كَهَيْئَتِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ، فَيَغْضَبُ حَتَّى يُعْرَفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ، ثُمَّ يَقُولُ: «إِنَّ أَتْقَاكُمْ وَأَعْلَمَكُمْ بِاللَّهِ أَنَا»». (بخارى:۲۰)

ترجمه: «عایشه لروایت می‌كند كه: هرگاه، رسول الله جمردم را دستور می‌داد، آنها را به انجام كاری دستور می‌داد كه توان آن را داشته باشند. صحابه سعرض كردند: ای پیامبر خدا! مطمئناً خداوند گناهان اول و آخر شما را بخشیده ‏است، پس هرگز ما نمی‏توانیم با شما برابر باشیم. عایشه لمی‌گوید: رسول الله جاز شنیدن این سخن، بسیار ناراحت می‌شد و آثار خشم بر چهره مباركش آشكار می‌گشت. سپس می‌فرمود: «من از همه شما خدا را بهتر می‌شناسم و از او بیشتر می‌ترسم»». (یعنی در دینداری از من سبقت نگیرید. زیرا دین، اطاعت از دستورات من (رسول الله) است).

باب (۱۲): برتری میان اهل ایمان در اعمال است

۲۱- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «يَدْخُلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، وَأَهْلُ النَّارِ النَّارَ، ثُمَّ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: أَخْرِجُوا مِنَ النَّارِ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ، فَيُخْرَجُونَ مِنْهَا قَدِ اسْوَدُّوا فَيُلْقَوْنَ فِي نَهَرِ الْحَيَا أَوِ الْحَيَاةِ» شَكَّ مَالِكٌ «فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي جَانِبِ السَّيْلِ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهَا تَخْرُجُ صَفْرَاءَ مُلْتَوِيَةً»».(بخارى:۲۲)

ترجمه: «از ابوسعید خدری سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «بعد از اینكه اهل بهشت، به بهشت و اهل دوزخ به دوزخ برده می‌شوند، خداوند می‌فرماید: كسانی را كه به اندازه یک دانه ارزن، ایمان دارند، از دوزخ بیرون بیاورید. آنان از دوزخ بیرون آورده خواهند شد در حالی كه سوخته و سیاه گشته‏اند، و بعد در جوی حیات و زندگی انداخته می‌شوند. آنگاه، سرسبز و شاداب خواهند شد. درست همانگونه كه دانه‌ای در خاک رسوبی سیلاب انداخته شود. یعنی سرعت رشد و نمو آن انسانهای سوخته، مانند سرعت جوانه‏ای است كه در خاک‏های رسوبی سیل، سبز شده باشد. آیا ندیده‌اید كه آن دانه و جوانه، نخست، زرد و بعد، سبز و شاداب می‌شود»».

۲۲- «وَعَنهُ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُ النَّاسَ يُعْرَضُونَ عَلَيَّ وَعَلَيْهِمْ قُمُصٌ، مِنْهَا مَا يَبْلُغُ الثُّدِيَّ، وَمِنْهَا مَا دُونَ ذَلِكَ، وَعُرِضَ عَلَيَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَعَلَيْهِ قَمِيصٌ يَجُرُّهُ». قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «الدِّينَ»».(بخارى:۲۳)

ترجمه: «از ابوسعید خدری سروایت است كه رسول الله جفرمود: «در عالم خواب، مردم در حالی كه پیراهن به تن داشتند به من نشان داده شدند. پیراهن بعضی‏ها تا سینه آنان بود و پیراهن بر خی دیگر، كوتاه‌تر از آن، و پیراهن عمر بن خطاب چنان بلند بود كه روی زمین كشیده می‌شد». صحابه پرسیدند: یا رسول الله! تعبیر این خواب چیست؟ فرمود: «دینداری»». (یعنی بلندی و كوتاهی پیراهن، نشانه كمال و نقص دین آنان است).

باب (۱۳): حیاء بخشی از ایمان است

۲۳- «عَنِ ابنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج مَرَّ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الأَنْصَارِ، وَهُوَ يَعِظُ أَخَاهُ فِي الْحَيَاءِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «دَعْهُ فَإِنَّ الْحَيَاءَ مِنَ الإِيمَانِ»».(بخارى:۲۴)

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: روزی، رسول الله جاز كنار یک مرد انصاری می‌گذشت كه برادرش را در مورد شرم و حیاء نصیحت می‌كرد (و می‌گفت كه شرم و حیاات را كمتر كن).آنحضرت جفرمود: «درباره كم كردن شرم و حیا او را پند مده، زیرا حیاء بخشی از ایمان است»».

(منظور از واژه حیاء كه در حدیث مذكور، بخشی از ایمان قرار داده شده است، همان عامل كم رویی درباره انجام و ارتكاب گناه می‏باشد). مترجم.

باب (۱۴): اگر توبه کردند، نماز خواندند، وزکات دادند، کاری با آنها نداشته باشید

۲۴- «وعَنْهُ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَيُقِيمُوا الصَّلاةَ، وَيُوُتُوا الزَّكَاةَ، فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلا بِحَقِّ الإِسْلامِ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّهِ»».(بخارى:۲۵)

ترجمه: «همچنین از ابن عمر بروایت است كه رسول الله جفرمود: «از جانب خدا به من امر شده است تا زمانی كه مردم به یگانگی الله و به حقانیت رسالت محمد جشهادت ندهند و نماز را اقامه نكنند و زكات ندهند، با آنان جهاد كنم. ولی هنگامی كه این كارها را انجام دادند، مال و جان شان در برابر هرگونه تعرضی محفوظ خواهد ماند مگر در حقی كه اسلام تعیین كرده است. و سرانجام كار آنان (در جهان آخرت) با خداست»».

باب (۱۵): کسی که می‌گوید: ایمان یعنی عمل کردن

۲۵- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج سُئِلَ: أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ: «إِيمَانٌ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ». قِيلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ». قِيلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «حَجٌّ مَبْرُورٌ»».(بخارى:۲۶)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه می‌گوید: از رسول الله جسؤال شد: كدام عمل، بهتر است؟ فرمود: ایمان به خدا و رسولش. پرسیدند: سپس چه كاری؟ فرمود: «جهاد در راه الله». سؤال شد: بعد از آن، چه كاری؟ فرمود: «حج مقبول»».

باب (۱۶): هرگاه که اسلام، واقعی نباشد

۲۶- «عن سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج أَعْطَى رَهْطًا وَسَعْدٌ جَالِسٌ، فَتَرَكَ رَسُولُ اللَّهِ ج رَجُلاً هُوَ أَعْجَبُهُمْ إِلَيَّ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لَكَ عَنْ فُلانٍ؟ فَوَاللَّهِ إِنِّي لأَرَاهُ مُؤمِنًا، فَقَالَ: «أَوْ مُسْلِمًا؟» فَسَكَتُّ قَلِيلاً ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ، فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي فَقُلْتُ: مَا لَكَ عَنْ فُلانٍ؟ فَوَاللَّهِ إِنِّي لأَرَاهُ مُؤمِنًا، فَقَالَ: «أَوْ مُسْلِمًا؟» ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي وَعَادَ رَسُولُ اللَّهِ ج ثُمَّ قَالَ: «يَا سَعْدُ إِنِّي لأُعْطِي الرَّجُلَ، وَغَيْرُهُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْهُ، خَشْيَةَ أَنْ يَكُبَّهُ اللَّهُ فِي النَّارِ»».(بخارى:۲۷)

ترجمه: «سعد بن ابی وقاص سمی‌گوید: رسول الله جاموالی را میان گروهی از مسلمانان توزیع كرد در حالی كه من آنجا نشسته بودم. آنحضرت جبه یكی از حاضرین، كه به نظر من، بهترین شخص، در میان آنان بود، چیزی نداد. عرض كردم: ای رسول خدا! چرا فلانی را محروم كردی؟ به خدا سوگند، به نظر من، او فردی مؤمن است. رسول الله جفرمود: «مؤمن است یا مسلمان»؟ اندكی سكوت نمودم. سپس بخاطر شناختی كه از او داشتم، كنترلم را از دست دادم و دوباره همان سؤال را تكرار نمودم وگفتم: یا رسول الله! چرا فلانی را محروم كردی؟ من او را مؤمن می‌دانم. رسول الله جفرمود: «مؤمن یا مسلمان»؟ باز هم اندكی سكوت نمودم. سپس، بخاطر شناختی كه از او داشتم، كنترلم را از دست دادم و دوباره همان سؤال را تكرار نمودم و رسول خدا جهمان سخنش را تكرار نمود. آنگاه، فرمود: «ای سعد! من به كسانی مال عطا می‌نمایم كه می‌ترسم از اسلام برگردند و بخاطر انصراف از اسلام، خداوند آنان را با صورت، دوزخ اندازد، و حال آنكه می‌دانم كسانی بهتر و محبوب‏تر از آنان، وجود دارند»».

(حدیث مذكور دو مطلب بسیار مهم به ما می‌آموزد: یكی اینكه هیچ عمل رسول الله جخالی از حكمت و مصلحت نبود هر چند كه ما نتوانیم به راز آن پی ببریم. دوم اینكه ایمان، یک چیز قلبی و پنهانی است. درباره اینكه فلانی، مسلمان است می‌توان قضاوت نمود. اما درباره اینكه مؤمن است، صد در صد قضاوت نمودن، بسیارمشكل است[۲] .

[۲] مترجم.

باب (۱۷): ناسپاسی از شوهران، و اینکه ناسپاسی، درجاتی دارد

۲۷- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «أُرِيتُ النَّارَ فَإِذَا أَكْثَرُ أَهْلِهَا النِّسَاءُ يَكْفُرْنَ». قِيلَ: أَيَكْفُرْنَ بِاللَّهِ؟ قَالَ: «يَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، وَيَكْفُرْنَ الإِحْسَانَ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ ثُمَّ رَأَتْ مِنْكَ شَيْئًا، قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ مِنْكَ خَيْرًا قَطُّ»». (بخارى:۲۹)

ترجمه: «از عبد الله ابن عباس بروایت است كه نبی ‏اكرم جفرمود: «دوزخ به من نشان داده شد، دیدم كه بیشتر اهل دوزخ، زنان هستند. زیرا ناسپاسی می‌كنند». سؤال شد: آیا از خدا ناسپاسی می‌كنند؟ رسول الله جفرمود: «خیر. از شوهرانشان ناسپاسی می‌كنند». (یعنی خدمت و محبت شوهران خود را نادیده می‌گیرند). اگر تمام عمر به همسرت خدمت كنی، ولی یک بار از شما، چیزی (خلاف میلش) مشاهده كند، می‌گوید: من هرگز از تو خیری ندیده‌‌ام»».

باب (۱۸):گناهان، از امور جاهلیت‌اند و بجز شرک، هیچ گناهی، کفر نیست

۲۸- «عَنْ أَبِيْ ذَرٍّ س قَالَ: إِنِّي سَابَبْتُ رَجُلاً فَعَيَّرْتُهُ بِأُمِّهِ، فَقَالَ لِيَ النَّبِيُّ ج: «يَا أَبَا ذَرٍّ، أَعَيَّرْتَهُ بِأُمِّهِ؟ إِنَّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِلِيَّةٌ، إِخْوَانُكُمْ خَوَلُكُمْ، جَعَلَهُمُ اللَّهُ تَحْتَ أَيْدِيكُمْ، فَمَنْ كَانَ أَخُوهُ تَحْتَ يَدِهِ، فَلْيُطْعِمْهُ مِمَّا يَأْكُلُ، وَلْيُلْبِسْهُ مِمَّا يَلْبَسُ، وَلا تُكَلِّفُوهُمْ مَا يَغْلِبُهُمْ، فَإِنْ كَلَّفْتُمُوهُمْ فَأَعِينُوهُمْ»». (بخارى:۳۰)

ترجمه: «ابوذر غفاری سمی‌گوید: روزی با غلامم درگیر شدم و او را (بخاطر اینكه مادرش كنیزی بود)، تحقیر نمودم. رسول الله جفرمود: «ای ابوذر! این غلام را بخاطر مادرش تحقیر نمودی؟! معلوم است كه هنوز عادات جاهلیت در شما وجود دارد. غلامان و زیردستان شما، برادران شما هستند. خداوند آنان را در اختیار شما قرار داده است. هر كسی كه غلام یا خدمتگذاری دارد، باید از همان غذا و لباسی كه خودش استفاده می‏كند به او نیز بدهد و علاوه بر این، به آنان دستور ندهید كاری را كه از توانشان خارج است، انجام دهند. و اگر چنین دستوری صادر كردید، با آنان همكاری كنید»».

باب (۱۹): اگر دو گروه از مسلمانان با هم نزاع کردند، میان آنها میانجیگری کنید

۲۹- «عن أَبِيْ بَكْرَةَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ» فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، هَذَا الْقَاتِلُ، فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ؟ قَالَ: «إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ»».(بخارى:۳۱)

ترجمه: «ابو بكره سمی‌گوید: شنیدم كه رسول الله جفرمود: «هرگاه، دو فرد مسلمان (بقصد كشتن یكدیگر) با شمشیر، در برابر هم قرار گیرند، قاتل و مقتول هر دو به دوزخ خواهند رفت». گفتم: یا رسول الله! دلیل دوزخی بودن قاتل، معلوم است. اما مقتول چرا به دوزخ خواهد رفت؟ فرمود: «بدلیل اینكه او نیز آروزی كشتن برادر مسلمانش را در سر می‌پرورانْد»».

باب (۲۰): مراتب ظلم وستم

۳۰- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: ﴿ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ﴾[الأنعام: ۸۲] ، قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ ج: أَيُّنَا لَمْ يَظْلِمْ؟ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: ﴿إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ﴾[لقمان: ۱۳] ». (بخارى:۳۲)

ترجمه: «عبد الله بن مسعود سمی‌گوید: هنگامی كه آیه: ﴿ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ﴾[الأنعام: ۸۲] ،یعنی كسانی كه ایمان آوردند و ایمان‌شان را با ستم، آلوده نكردند، نازل شد، یاران رسول الله ج(پریشان شده،) گفتند: چه كسی از ما ظلم نكرده است؟ آنگاه خداوند این آیه: ﴿إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ﴾[لقمان: ۱۳] را نازل فرمود. یعنی(همانا شرک، ظلم بزرگی است)».

باب (۲۱): نشانه‏های منافق

۳۱- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ سعَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَلاثٌ: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ»».(بخارى:۳۳)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «نشانه منافق، سه چیز است: اول اینكه در صحبت‌های خود، دروغ می‌گوید. دوم اینكه خلاف وعده، عمل می‌كند. سوم اینكه در امانت، خیانت می‌كند»».

۳۲-«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ»».(بخارى:۳۴)

ترجمه: «از عبد الله بن عمرو بروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «هر كس كه این چهار خصلت در او دیده شود، منافق خالص است. و هر كس، در او یكی از آنها دیده شود، یک خصلت از نفاق دارد مگر زمانی كه آن را ترک كند. آن چهار خصلت عبارتند از: ۱ـ هرگاه، امانتی به او سپرده شود، خیانت می‌كند. ۲ـ هنگام صحبت كردن، دروغ می‌گوید. ۳ـ اگر عهد وپیمانی ببندد، پیمانش را می‌شكند. ۴ ـ هنگام دعوا، دشنام میدهد و ناسزا می‌گوید»».

باب (۲۲): شب بیداری در شب قدر از ایمان است

۳۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ يَقُمْ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»».(بخارى:۳۵)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «هر كس، شب قدر را بقصد ثواب، زنده نگاه دارد، (یعنی آن شب را در عبادت و بندگی بسر برد)، همه گناهان گذشته‌اش، مورد عفو قرار خواهند گرفت»».

باب (۲۳): جهاد از ایمان است

۳۴- «وَعَنْهُ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «انْتَدَبَ اللَّهُ لِمَنْ خَرَجَ فِي سَبِيلِهِ لا يُخْرِجُهُ إِلاَّ إِيمَانٌ بِي وَتَصْدِيقٌ بِرُسُلِي أَنْ أُرْجِعَهُ بِمَا نَالَ مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِيمَةٍ، أَوْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ. وَلَوْلا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي مَا قَعَدْتُ خَلْفَ سَرِيَّةٍ، وَلَوَدِدْتُ أَنِّي أُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، ثُمَّ أُحْيَا، ثُمَّ أُقْتَلُ، ثُمَّ أُحْيَا، ثُمَّ أُقْتَلُ»». (بخارى:۳۶)

ترجمه: «همچنین از ابوهریره سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «هر كس كه برای خشنودی خدا، بقصد جهاد از خانه خارج شود و تنها انگیزه‌اش ایمان به خدا و تصدیق پیامبرانش باشد، خداوند وعده فرموده است كه او را (در صورت زنده ماندن) با پاداش غنیمت، به خانه برگرداند. و (در صورت شهید شدن)، او را وارد بهشت گرداند». علاوه بر این، رسول اكرم جفرمود:« اگر برای امتم مشكل نمی‌شد، هیچگاه از رفتن به جهاد باز نمی‌ایستادم زیرا من دوست دارم كه بارها در راه خدا شهید شده و دوباره زنده شوم»».

باب (۲۴): عبادت در ماه مبارک رمضان

۳۵- «وَعَنْهُ ج أَيْضاً أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»».(بخارى:۳۷)

ترجمه: «همچنین از ابوهریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «هر كس، ماه مبارک رمضان را بقصد حصول ثواب، در عبادت بگذراند، تمام گناهان گذشته‌اش، مورد عفو قرار خواهند گرفت».

باب (۲۵): روزۀ رمضان بقصد حصول اجر و پاداش

۳۶- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»». (بخارى: ۳۸)

ترجمه: «ابو هریره سروایت می‌كند كه رسول الله جفرمود: «كسی كه ماه رمضان را از روی ایمان و برای حصول اجر و پاداش، روزه بگیرد، گناهان گذشته‌اش، آمرزیده می‌شوند»».

باب (۲۶): دین، آسان است

۳۷- «وعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلا غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا، وَقَارِبُوا، وَأَبْشِرُوا، وَاسْتَعِينُوا بِالْغَدْوَةِ وَالرَّوْحَةِ وَشَيْءٍ مِنَ الدُّلْجَةِ»». (بخارى: ۳۹)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «دین، آسان است. و اگر كسی آنرا برخود سخت بگیرد، سرانجام، خسته و مستأصل خواهد شد. بنابراین، راه راست و میانه را در پیش گیرید، خوشحال باشید و از عبادت صبح و شام و پاسی از شب، كمک بگیرید»».

باب(۲۷): نماز از ایمان است

۳۸- «عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س أَنَّ النَّبِيَّ جكَانَ أَوَّلَ مَا قَدِمَ الْمَدِينَةَ نَزَلَ عَلَى أَجْدَادِهِ- أَوْ قَالَ: أَخْوَالِهِ- مِنَ الأَنْصَارِ، وَأَنَّهُ صَلَّى قِبَلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ شَهْرًا، أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا، وَكَانَ يُعْجِبُهُ أَنْ تَكُونَ قِبْلَتُهُ قِبَلَ الْبَيْتِ، وَأَنَّهُ صَلَّى أَوَّلَ صَلاةٍ صَلاهَا صَلاةَ الْعَصْرِ، وَصَلَّى مَعَهُ قَوْمٌ، فَخَرَجَ رَجُلٌ مِمَّنْ صَلَّى مَعَهُ فَمَرَّ عَلَى أَهْلِ مَسْجِدٍ وَهُمْ رَاكِعُونَ، فَقَالَ: أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج قِبَلَ مَكَّةَ، فَدَارُوْا كَمَا هُمْ قِبَلَ الْبَيْتِ، وَكَانَتِ الْيَهُودُ قَدْ أَعْجَبَهُمْ إِذْ كَانَ يُصَلِّي قِبَلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ، وَأَهْلُ الْكِتَابِ، فَلَمَّا وَلَّى وَجْهَهُ قِبَلَ الْبَيْتِ أَنْكَرُوا ذَلِكَ».(بخارى:۴۰)

ترجمه: «براء بن عازب سمی‌گوید: اولین باری كه نبی اكرم ج(در سفر هجرت) به مدینه تشریف آورد، نزد خویشاوندان انصاری خود (بنی نجار) اجلالِ نزول فرمود. و پس از ورود به مدینه، حدود شانزده الی هفده ماه، بسوی بیت ‏المقدس نماز می‌خواند. و در عین حال، دوست داشت كه بطرف كعبه نماز بخواند. (دیری نگذشت كه این آرزو، برآورده شد و قبله از بیت المقدس به كعبه تغییر یافت). نخستین نمازی كه آنحضرت ج(بسوی كعبه) برگزار نمود، نماز عصر بود كه جمعی از صحابه نیز با ایشان نماز خواندند. سپس، یكی از كسانی كه با رسول خدا جنماز خوانده بود، از مسجد بیرون رفت. و از كنار مسجدی گذشت كه نماز گزاران آن مسجد، (بطرف بیت‏المقدس) نماز می‌خواندند. بلافاصله گفت: خدا را گواه می‌گیرم كه (چند لحظه قبل) من با رسول الله جبسوی كعبه نماز خواندم. با شنیدن این سخن، مردم در حین نماز، رو به سوی كعبه نمودند. زمانی كه رسول اكرم جبه طرف بیت المقدس نماز می‌خواند، تمام اهل كتاب، خشنود بودند. اما هنگامی كه قبله از بیت المقدس به بیت الله تغییر یافت، این امر را نپسندیدند».

باب (۲۸): اسلام واقعی

۳۹- «عَنْ أَبِيْ سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ س أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «إِذَا أَسْلَمَ الْعَبْدُ فَحَسُنَ إِسْلامُهُ يُكَفِّرُ اللَّهُ عَنْهُ كُلَّ سَيِّئَةٍ كَانَ زَلَفَهَا، وَكَانَ بَعْدَ ذَلِكَ الْقِصَاصُ: الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ، وَالسَّيِّئَةُ بِمِثْلِهَا، إِلا أَنْ يَتَجَاوَزَ اللَّهُ عَنْهَا»».(بخارى:۴۱)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: از رسول الله جشنیدم كه فرمود: «هرگاه، بنده‌ای مشرّف به اسلام شود و مسلمان خوبی گردد، خداوند گناهان گذشته‌اش را می‌بخشد و بعد، نوبت به پاداش می‌رسد. یعنی در ازای هر نیكی، ده الی هفت صد برابر، پاداش دریافت می‌كند. ولی برای كیفر عمل بد، تنها به اندازه همان یک عمل، مؤاخذه می‌شود. مگر اینكه خداوند از آن درگذرد»». (آنرا ببخشد و مرتكب آن را مورد عفو قرار دهد).

باب (۲۹): بهترین عبادات نزد خداوند، با دوام‌ترین آنهاست

۴۰- «عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّ النَّبِيَّ ج دَخَلَ عَلَيْهَا وَعِنْدَهَا امْرَأَةٌ، قَالَ: «مَنْ هَذِهِ؟» قَالَتْ: فُلانَةُ تَذْكُرُ مِنْ صَلاتِهَا، قَالَ: «مَهْ عَلَيْكُمْ بِمَا تُطِيقُونَ فَوَاللَّهِ لا يَمَلُّ اللَّهُ حَتَّى تَمَلُّوا، وَكَانَ أَحَبَّ الدِّينِ إِلَيْهِ مَادَامَ عَلَيْهِ صَاحِبُهُ»». (بخارى:۴۳)

ترجمه: «ام المومنین ؛عایشه ل؛ می‌گوید: روزی، نبی اكرم جبه خانه من آمد در حالی كه زنی نزد من نشسته بود. رسول اكرم جفرمود: « این زن كیست»؟ گفتم: فلانی است، و كثرت عبادات ایشان را برای رسول الله جبازگو كردم. آنحضرت جفرمود: «دست نگهدار. همان قدر از اعمال را كه توانایی دارید، انجام دهید. زیرا خداوند از دادن پاداش اعمال خسته نمی‌شود، مگر اینكه شما از انجام طاعت و بندگی خسته شوید. و بهترین عمل نزد خدا، آن است كه صاحبش بر انجام آن، مداومت كند»».

باب (۳۰): کم و زیاد شدن ایمان

۴۱- «عَنْ أَنَسٍ س، عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «يَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ شَعِيرَةٍ مِنْ خَيْرٍ، وَيَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ بُرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ، وَيَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ ذَرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ»». (بخارى:۴۴)

ترجمه: «از انس سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «هركس كه لا اله الا الله بگوید و به اندازه یک دانه جو ایمان در دل او باشد، از دوزخ بیرون آورده می‌شود. و هر كس كه لا اله الا الله را بر زبان آورد و به اندازه یک دانه گندم ایمان در دل او باشد، از دوزخ بیرون آورده می‌شود. و هر كس كه لا اله الا الله بگوید و به اندازه یک دانه ذرت ایمان در دل او باشد، از دوزخ بیرون آورده می‌شود»».

۴۲- «عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س: أَنَّ رَجُلاً مِنَ الْيَهُودِ قَالَ لَهُ: يَا أَمِيرَ الْمُوُمِنِينَ، آيَةٌ فِي كِتَابِكُمْ تَقْرَءُونَهَا لَوْ عَلَيْنَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ نَزَلَتْ لاتَّخَذْنَا ذَلِكَ الْيَوْمَ عِيدًا. قَالَ: أَيُّ آيَةٍ؟ قَالَ: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳] . قَالَ عُمَرُ: قَدْ عَرَفْنَا ذَلِكَ الْيَوْمَ وَالْمَكَانَ الَّذِي نَزَلَتْ فِيهِ عَلَى النَّبِيِّ ج وَهُوَ قَائِمٌ بِعَرَفَةَ يَوْمَ جُمُعَةٍ».(بخارى:۴۵)

ترجمه: «از عمر بن خطاب سروایت است كه یک نفر یهودی، خطاب به ایشان، گفت: ای امیر المومنین! در كتاب شما (قرآن)، آیه‌ای هست كه اگر بر ما یهودیان نازل میشد، ما آن روز را عید قرار داده، جشن می‌گرفتیم. امیر المؤمنین فرمود: آن آیه كدام است؟ گفت: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳] . یعنی امروز، دین شما را برای شما كامل نمودم و نعمتم را بر شما تكمیل كردم و اسلام را به عنوان دین، برای شما پسندیدم. عمر بن خطاب سفرمود: ما آن روز را می‌شناسیم و آن مكان را به یاد داریم كه این آیه بر نبی اكرم جنازل شد. آن روز، جمعه بود و آنحضرت جدر عرفات، ایستاده بود».

باب (۳۱): زکات از اسلام است

۴۳- «عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ س يَقُولُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج مِنْ أَهْلِ نَجْدٍ ثَائِرَ الرَّأْسِ يُسْمَعُ دَوِيُّ صَوْتِهِ وَلا يُفْقَهُ مَا يَقُولُ حَتَّى دَنَا فَإِذَا هُوَ يَسْأَلُ عَنِ الإِسْلامِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ». فَقَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟ قَالَ: «لا إِلا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «وَصِيَامُ رَمَضَانَ». قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهُ؟ قَالَ: «لا إِلا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ: وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الزَّكَاةَ». قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟ قَالَ: «لا إِلا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ: فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَهُوَ يَقُولُ: وَاللَّهِ لا أَزِيدُ عَلَى هَذَا وَلا أَنْقُصُ. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَفْلَحَ إِنْ صَدَقَ»».(بخارى:۴۶)

ترجمه: «از طلحه بن عبیدالله سروایت است كه: شخصی از اهالی نجد با موهایی آشفته بسوی رسول الله جآمد. زمزمه صدای او شنیده می‌شد ولی قابل فهم نبود تا اینكه نزدیک آمد. آنگاه متوجه شدیم كه درباره اسلام می‌پرسد. رسول الله جفرمود: «در شبانه روز، پنج وعده نماز را الله تعالی فرض نموده است». آن شخص، پرسید: آیا غیر از این پنج نماز، نماز دیگری بر من فرض است؟ رسول اكرمجفرمود: «خیر، البته می‌توانی علاو ه برین پنج نماز، نماز نفل بخوانی». و بعد رسول الله جفرمود: «روزه رمضان نیز فرض است». آن شخص پرسید: آیا علاوه بر روزه رمضان، روزه دیگری بر من فرض است؟ رسول الله جفرمود: «خیر، مگر اینكه روزه نفل بگیری». راوی می‌گوید: بعد از آن، رسول الله جفرض بودن زكات را برای او بر شمرد. وآن شخص پرسید: آیا غیر از زكات، صدقه دیگری نیز فرض است؟ رسول الله جدر جواب فرمود: «خیر، مگر اینكه صدقه نفلی بدهی». راوی می‌گوید: آن شخص با شنیدن این فرایض و واجبات، در حالی كه بر می‌گشت، چنین می‌گفت: به خدا سوگند، نه بر اینها (واجبات) چیزی می‌افزایم ونه از آنها، چیزی كم می‌كنم. رسول الله جفرمود: «اگر راست می‌گوید، رستگار می‌شود»».

باب (۳۲): تشییع جنازه از ایمان است

۴۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنِ اتَّبَعَ جَنَازَةَ مُسْلِمٍ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا وَكَانَ مَعَهُ حَتَّى يُصَلَّى عَلَيْهَا وَيَفْرُغَ مِنْ دَفْنِهَا، فَإِنَّه يَرْجِعُ مِنَ الأَجْرِ بِقِيرَاطَيْنِ، كُلُّ قِيرَاطٍ مِثْلُ أُحُدٍ، وَمَنْ صَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ رَجَعَ قَبْلَ أَنْ تُدْفَنَ فَإِنَّهُ يَرْجِعُ بِقِيرَاطٍ»». (بخارى:۴۷)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «هر كس، بحكم ایمان و به نیت اجر، در تشییع جنازه برادر مسلمانش، شركت كند تا اینكه بر او نماز خوانده شود و دفن گردد، با دو قیراط اجر، برمی گردد. و هر قیراط، باندازه كوه احد است. و هر كس بعد از نماز بر میت، بر گردد، (یعنی تا دفن میت، صبر نكند) با یک قیراط اجر، برمی گردد»».

باب (۳۳): ترس مؤمن از اینکه عملش نابود شود بدون اینکه خودش بداند

۴۵- «عن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسَعُوْدٍ س:أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَقِتَالُهُ كُفْرٌ»».(بخارى:۴۸)

ترجمه: «عبدالله بن مسعود سروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: «فحش و ناسزا گفتن به مسلمان، فسق است و جنگیدن با او، كفر می‌باشد»».

۴۶- «عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج خَرَجَ يُخْبِرُ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، فَتَلاحَى رَجُلانِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَقَالَ: «إِنِّي خَرَجْتُ لأُخْبِرَكُمْ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَإِنَّهُ تَلاحَى فُلانٌ وَفُلانٌ، فَرُفِعَتْ، وَعَسَى أَنْ يَكُونَ خَيْرًا لَكُمْ، الْتَمِسُوهَا فِي السَّبْعِ وَالتِّسْعِ وَالْخَمْسِ»».(بخارى: ۴۹)

ترجمه: «از عباده بن صامت سروایت است كه: روزی، رسول الله جتشریف آورد كه شب قدر را برای ما مشخص نماید. دراین اثنا، دو تن از مسلمانان سرگرم منازعه بایكدیگر بودند. آنحضرت جفرمود: «بیرون آمدم تا شما را از شب قدر با خبر سازم. با دیدن دعوای این دو نفر، مطلب را فراموش كردم. شاید این برای شما بهتر باشد. با وجود این، شب قدر را در هفتم، نهم و پنجم جستجوكنید»». (البته اینجا منظور در دهه پایانی رمضان است) مترجم.

باب (۳۴): پرسش جبریل از پیامبر ج دربارۀ ایمان، اسلام واحسان..

۴۷- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج بَارِزًا يَوْمًا لِلنَّاسِ فَأَتَاهُ جِبْرِيلُ فَقَالَ: مَا الإِيمَانُ؟ قَالَ: «الإِيمَانُ أَنْ تُؤمِنَ بِاللَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَبِلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ، وَتُؤمِنَ بِالْبَعْثِ». قَالَ: مَا الإِسْلامُ؟ قَالَ: «الإِسْلامُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ وَلا تُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمَ الصَّلاةَ، وَتُؤَدِّيَ الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ». قَالَ: مَا الإِحْسَانُ؟ قَالَ: «أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ، فَإِنَّهُ يَرَاكَ». قَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ قَالَ: «مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ، وَسَأُخْبِرُكَ عَنْ أَشْرَاطِهَا: إِذَا وَلَدَتِ الأَمَةُ رَبَّهَا، وَإِذَا تَطَاوَلَ رُعَاةُ الإِبِلِ الْبُهْمُ فِي الْبُنْيَانِ، فِي خَمْسٍ لا يَعْلَمُهُنَّ إِلا اللَّهُ». ثُمَّ تَلا النَّبِيُّ ج: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلسَّاعَةِ﴾[لقمان: ۳۴] . ثُمَّ أَدْبَرَ فَقَالَ: «رُدُّوهُ». فَلَمْ يَرَوْا شَيْئًا. فَقَالَ: «هَذَا جِبْرِيلُ جَاءَ يُعَلِّمُ النَّاسَ دِينَهُمْ»». (بخارى:۵۰)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه: روزی، رسول اكرم جدر جمع اصحاب و یاران نشسته بود. شخصی سرزده وارد مجلس شد و از رسول الله جپرسید: ایمان یعنی چه؟ رسول الله جفرمود: «اعتقاد داشتن به وحدانیت الله، و بر وجود فرشتگان و به حقانیت معاد و به دیدار با الله در روز قیامت، و به حقانیت پیامبران». آن شخص، پرسید: اسلام یعنی چه؟ رسول اكرم جفرمود: «یعنی این كه تنها خداوند عالم را پرستش كنی، شرک نورزی، نماز بخوانی، زكات اموالت را بپردازی و رمضان را روزه بگیری». آن شخص، پرسید: احسان یعنی چه؟ رسول الله جفرمود: «خداوند را چنان عبادت كن كه گویی او را می‌بینی و اگر (ایمان و استحضار تو چنان قوی نیست) كه تو او را ببینی، با این تصور عبادت كن، كه او تو را می‌بیند». آن شخص، سؤال كرد: قیامت كی خواهد آمد؟ رسول الله جفرمود: «در این مورد من داناتر از شما نیستم البته علامات قیامت را برای شما خواهم گفت كه بدین قرارند: ۱- اینكه كنیز بی بی (خاتون) خود را بدنیا بیاورد (زمانی كه دختران، مادران خود را امر و نهی كنند). اینكه چوپان‌ها و ساربانان شتران سیاه، در ساختن منازل بسیار مجلل از یكدیگر سبقت بگیرند». و فرمود: «اینكه تاریخ وقوع قیامت چه وقت است، از آن پنج چیزی است كه غیر از الله، كسی دیگر آنرا نمی‌داند». سپس رسول الله جاین آیه را تلاوت فرمود: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلسَّاعَةِ﴾[لقمان: ۳۴] .(بدرستیكه خداوند عز وجل دانا به روز قیامت است). وقتی آن شخص، برخاست و رفت. رسول اكرم جفرمود: «او را صدا كنید تا برگردد». مردم به دنبالش رفتند اما نشانی از وی ندیدند. آنگاه، رسول اكرم جفرمود: «او جبرئیل بود و بخاطر این آمده بود كه به مردم، احكام دین را بیاموزد»».

باب (۳۵):فضیلت پرهیز از شبهات

۴۸- «عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ س يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «الْحَلالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ لا يَعْلَمُهَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الْمُشَبَّهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ كَرَاعٍ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يُوَاقِعَهُ، أَلا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلا إِنَّ حِمَى اللَّهِ فِي أَرْضِهِ مَحَارِمُهُ، أَلا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً، إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلا وَهِيَ الْقَلْبُ»».

ترجمه: «نعمان بن بشیر سمی‌گوید: شنیدم كه رسول الله جفرمود: «حرام و حلال، هر دو واضح و آشكارند (مشخص هستند). و در میان حلال و حرام، امور مشتبهی وجود دارد كه بسیاری از مردم، آنها را را نمی‌دانند. هركس، از آنها پرهیز كند، دین و ایمانش را حفاظت نموده است. و كسی كه خود را با آنها بیالاید (از شبهات پرهیز نكند)، مانند كسی است كه در حریم چراگاه سلطان، دام‌های خود را بچراند و هر آن، احتمال دارد، وارد چراگاه سلطان بشوند. آگاه باشید! كه هر پادشاه، حریمی دارد و حریم خداوند در روی زمین، محرمات او هستند.

بدانید كه در بدن، عضوی وجود دارد كه صلاح و فساد سایر اعضا، به صلاح و فساد آن، بستگی دارد و آن، قلب است»».

باب (۳۶): پرداختن خُمس غنیمت، از ایمان است

۴۹- «عن ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ ج قَالَ: «مَنِ الْقَوْمُ أَوْ مَنِ الْوَفْدُ»؟ قَالُوا: رَبِيعَةُ. قَالَ: «مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ أَوْ بِالْوَفْدِ غَيْرَ خَزَايَا وَلا نَدَامَى» فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّا لا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيكَ إِلا فِي الشَّهْرِ الْحَرَامِ، وَبَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ، فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ نُخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا، وَنَدْخُلْ بِهِ الْجَنَّةَ، وَسَأَلُوهُ عَنِ الأَشْرِبَةِ. فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ. أَمَرَهُمْ بِالإِيمَانِ بِاللَّهِ وَحْدَهُ قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَا الإِيمَانُ بِاللَّهِ وَحْدَهُ؟» قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «شَهَادَةُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامُ الصَّلاةِ، وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ، وَصِيَامُ رَمَضَانَ، وَأَنْ تُعْطُوا مِنَ الْمَغْنَمِ الْخُمُسَ»، وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنِ الْحَنْتَمِ، وَالدُّبَّاءِ، وَالنَّقِيرِ، وَالْمُزَفَّتِ، وَرُبَّمَا قَالَ: «الْمُقَيَّرِ» وَقَالَ: «احْفَظُوهُنَّ وَأَخْبِرُوا بِهِنَّ مَنْ وَرَاءَكُمْ»».(بخارى:۵۳)

ترجمه: «عبد الله بن عباس بمی‌گوید: هنگامی كه وفد قبیله عبدقیس نزد رسول الله جآمد، رسول اكرم جپرسید: «شما از چه قوم و طایفه‌ای هستید»؟ گفتند: از طائفه ربیعه. رسول الله جفرمود: «بسیار خوش آمدید، امیدوارم از آمدنتان ناراحت و پشیمان نشوید». عرض كردند: ای پیامبر خدا! چون كفار طایفه مُضَر در مسیر ما قرار دارند، ما جز در ماههای حرام، نمی‌توانیم خدمت شما برسیم. بنابراین، رهنمودهای لازم را در اختیار ما قرار دهید تا ما آنها را به دیگران ابلاغ نماییم و موجب رستگاری ما نیز بشوند. سپس در مورد نوشیدنیهای حلال و حرام از رسول الله جسؤال كردند. در مورد سؤال اول، رسول الله جآنها را از چهار چیز منع كرد و به چهار چیز امر فرمود. آنان را به ایمان آوردن به خدای یگانه دعوت نمود و فرمود: «آیا می‌دانید كه ایمان آوردن به خدای یگانه یعنی چه»؟ حاضران در جواب گفتند: الله و رسولش بهتر می‌دانند. رسول الله جفرمود: «ایمان به الله عبارت است از:گواهی دادن به یگانگی خداوند و به رسالت محمد و برپاداشتن نماز و پرداختن زكات، و روزه گرفتن ماه مبارک رمضان و پرداخت خمس غنیمت». و در مورد سؤال دوم، آنها را از استفاده چهار چیز (ظرف) نهی كرد كه عبارتند از: «خم، ظرف كدو، ظرف تنه درخت خرما و ظرف قیر اندود». (در آن زمان، این ظرفها مخصوص تهیه كردن شراب بودند). در پایان، آنحضرت جفرمود:«آنچه گفتم بخاطر بسپارید و به اطلاع دیگران برسانید»».

باب (۳۷):پاداش اعمال به نیت‌ها بستگی دارد

۵۰- «عَنْ عُمَرَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إنَّما الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ»، وَقَدْ تَقَدَّمَ فِيْ أَوَّلِ الْكِتَابِ وَزَادَ هُنَا بَعْدَ قَوْلِهِ: «إنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ» وسَرَدَ بَاقِيَ الْحَدِيْثِ».(بخارى:۵۴)

ترجمه: «از عمر سروایت است كه رسول الله جفرمود: « پاداش اعمال، به نیت‌ها بستگی دارد». این حدیث، در آغاز كتاب، ذكر گردید. البته در این حدیث، بعد از جمله «با هر كس، مطابق نیتش رفتار می‌شود»، این عبارت افزوده شده است كه: «پس هر كس، درپی خوشنودی الله و رسولش باشد، خوشنودی الله و رسول، نصیب او خواهد شد»».

۵۱- «عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ يَحْتَسِبُهَا فَهُوَ لَهُ صَدَقَةٌ»».(بخارى:۵۵)

ترجمه: «از ابو مسعود روایت است كه نبی اكرم جفرمود: «اگر شخصی به نیت ثواب بر اهل و عیال خود انفاق كند، نفقه او صدقه محسوب می‌شود»».

باب (۳۸): پیامبر ج فرمود: دین، خیر خواهی است

۵۲- «عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ س قَالَ: بَايَعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج عَلَى إِقَامِ الصَّلاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ ».(بخارى:۵۷)

ترجمه: «جریر بن عبدالله سمی‌گوید: با رسول الله جبر اقامه نماز، پرداخت زكات و خیر خواهی برای هر مسلمان، بیعت كردم».

۵۳- «عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ س قَالَ: أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي أَتَيْتُ النَّبِيَّ ج قُلْتُ: أُبَايِعُكَ عَلَى الإِسْلامِ، فَشَرَطَ عَلَيَّ: «وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ» فَبَايَعْتُهُ عَلَى هَذَا». (بخارى:۵۸)

ترجمه: «جریر بن عبد الله سمی‌گوید: خدمت نبی اكرم جشرفیاب شده، عرض كردم: ای پیامبر گرامی! می‌خواهم با دست مبارک شما، بر اسلام، بیعت كنم. رسول الله جدر كار بیعت بر اسلام، خیر خواهی و نصیحت مسلمانان را نیز شرط قرار داد. و من هم طبق آن شرایط، بیعت نمودم».

۳- کتاب علم

باب (۱): فضیلت علم و دانش

۵۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: بَيْنَمَا النَّبِيُّ ج فِي مَجْلِسٍ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ جَاءَهُ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ فَمَضَى رَسُولُ اللَّهِج يُحَدِّثُ فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: سَمِعَ مَا قَالَ فَكَرِهَ مَا قَالَ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ لَمْ يَسْمَعْ حَتَّى إِذَا قَضَى حَدِيثَهُ، قَالَ: «أَيْنَ أُرَاهُ- السَّائِلُ عَنِ السَّاعَةِ»؟ قَالَ: هَا أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «فَإِذَا ضُيِّعَتِ الأَمَانَةُ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ». قَالَ: كَيْفَ إِضَاعَتُهَا؟ قَالَ: «إِذَا وُسِّدَ الأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ»».(بخارى: ۵۹)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه: روزی، نبی اكرم جدر جلسه‌ای، مردم را وعظ و ارشاد می‌كرد كه یک مرد بادیه نشین، وارد مجلس شد و درباره قیامت، سؤال كرد و گفت: قیامت كی خواهد آمد؟ رسول الله ج(بدون اینكه پاسخ بدهد) به صحبت خود ادامه داد. بعضی‏ها فكر كردند كه رسول اكرم جسؤال را شنید اما چون از این سؤال، خوشش نیامد، جوابی نداد. بعضی‏ها گفتند: رسول الله جسؤال را نشنیده است. رسول اكرم جبعد از اینكه به سخنش خاتمه داد، پرسید: «سائل كجا است»؟ سائل عرض كرد: یا رسول الله! من حاضرم. رسول الله جفرمود: «هرگاه كه امانت ضایع شود، منتظر قیامت باش». وی پرسید: امانت چگونه ضایع می‌شود؟ آنحضرت جفرمود: «هرگاه كارها بدست نا اهلان سپرده شوند، منتظر قیامت باشید»».

باب (۲): آموختن با صدای بلند

۵۵- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب قَالَ: تَخَلَّفَ عَنَّا النَّبِيُّ ج فِي سَفْرَةٍ سَافَرْنَاهَا فَأَدْرَكَنَا وَقَدْ أَرْهَقَتْنَا الصَّلاةُ وَنَحْنُ نَتَوَضَّأُ فَجَعَلْنَا نَمْسَحُ عَلَى أَرْجُلِنَا فَنَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ: «وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ» مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلاثًا». (بخارى:۶۰)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: در یكی از مسافرت‌ها، رسول‏ اكرم از ما عقب ماند و وقتی كه به ما رسید، نماز تأخیر شده بود. به دلیل تأخیر نماز، ما با سرعت وضو گرفته، پاها را با دست‏، تر می‏كردیم. رسول الله جبا صدای بلند، دو یا سه بار فرمود: «قوزک‌ها در معرض رفتن و سوختن در آتش دوزخ هستند»». (یعنی اگر در وضو، سرعت بخرج داده شود به نحوی كه قوزک پاها خوب شسته نشوند، عذاب آن بسیار سخت است).

باب (۳): امتحان پیروان به وسیلۀ رهبر و پیشوا

۵۶- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ مِنَ الشَّجَرِ شَجَرَةً لا يَسْقُطُ وَرَقُهَا، وَإِنَّهَا مَثَلُ الْمُسْلِمِ فَحَدِّثُونِي مَا هِيَ»؟ فَوَقَعَ النَّاسُ فِي شَجَرِ الْبَوَادِي، قَالَ عَبْدُ اللَّهِ: وَوَقَعَ فِي نَفْسِي أَنَّهَا النَّخْلَةُ، فَاسْتَحْيَيْتُ، ثُمَّ قَالُوا: حَدِّثْنَا مَا هِيَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «هِيَ النَّخْلَةُ»».(بخارى:۶۱)

ترجمه: «از ابن عمر بروایت است كه رسول‏ الله جفرمود: «درختی در میان درخت‏ها وجود دارد كه هیچگاه برگهایش نمی‏ریزند و مؤمن نیز مانند آن درخت است. بگوئید آن درخت، كدام است»؟ حاضران، درختان جنگل را برشمردند. عبد الله بن عمر بمی‌گوید: بنظرم رسید كه آن، باید درخت خرما باشد اما بخاطر كثرت شرم و حیا نتوانستم چیزی اظهار كنم، تا آنكه حاضران عرض كردند: ای پیامبر خدا جآن درخت را به ما معرفی كن. رسول الله جفرمود: «آن درخت، درخت خرما است»».

باب (۴): خواندن حدیث بر عالم و محدث

۵۷- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قال: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ مَعَ النَّبِيِّ ج فِي الْمَسْجِدِ دَخَلَ رَجُلٌ عَلَى جَمَلٍ، فَأَنَاخَهُ فِي الْمَسْجِدِ، ثُمَّ عَقَلَهُ، ثُمَّ قَالَ لَهُمْ: أَيُّكُمْ مُحَمَّدٌ؟ وَالنَّبِيُّ ج مُتَّكِئٌ بَيْنَ ظَهْرَانَيْهِمْ، فَقُلْنَا: هَذَا الرَّجُلُ الأَبْيَضُ الْمُتَّكِئُ، فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: يَا ابْنَ عَبْدِالْمُطَّلِبِ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ ج: «قَدْ أَجَبْتُكَ» فَقَالَ: إِنِّي سَائِلُكَ فَمُشَدِّدٌ عَلَيْكَ فِي الْمَسْأَلَةِ، فَلا تَجِدْ عَلَيَّ فِي نَفْسِكَ، فَقَالَ: «سَلْ عَمَّا بَدَا لَكَ». فَقَالَ: أَسْأَلُكَ بِرَبِّكَ وَرَبِّ مَنْ قَبْلَكَ آللَّهُ أَرْسَلَكَ إِلَى النَّاسِ كُلِّهِمْ؟ فَقَالَ: «اللَّهُمَّ نَعَمْ». قَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللَّهِ، آللَّهُ أَمَرَكَ أَنْ نُصَلِّيَ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ نَعَمْ». قَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللَّهِ، آللَّهُ أَمَرَكَ أَنْ نَصُومَ هَذَا الشَّهْرَ مِنَ السَّنَةِ؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ نَعَمْ». قَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللَّهِ، آللَّهُ أَمَرَكَ أَنْ تَأْخُذَ هَذِهِ الصَّدَقَةَ مِنْ أَغْنِيَائِنَا فَتَقْسِمَهَا عَلَى فُقَرَائِنَا؟ فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «اللَّهُمَّ نَعَمْ». فَقَالَ الرَّجُلُ: آمَنْتُ بِمَا جِئْتَ بِهِ، وَأَنَا رَسُولُ مَنْ وَرَائِي مِنْ قَوْمِي، وَأَنَا ضِمَامُ بْنُ ثَعْلَبَةَ، أَخُو بَنِي سَعْدِ بْنِ بَكْرٍ». (بخارى:۶۳)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: روزی، خدمت رسول‏ اكرم جدر مسجد نشسته بودیم. شتر سواری از راه رسید و شترش را در مسجد، خوابانید و پاهایش را بست و از حاضرین پرسید: كدام یک از شما محمد است؟ رسول الله جدر جمع صحابه شتكیه زده و نشسته بود. حاضرین گفتند: او كه تكیه زده است، محمد جاست. آن شخص تازه وارد، گفت: ای فرزند عبدالمطلب! رسول الله جفرمود: « بگو چه می‏خواهی»؟ گفت: من چند سؤال دارم و در آنها سختگیری بخرج می‌دهم ولی شما به دل نگیرید. رسول الله جفرمود: «هر چه دلت می‏خواهد، سؤال كن». آن شخص، گفت: تو را به پروردگارت و پروردگار كسانی كه قبل از تو بوده‏اند، سوگند می‏دهم، آیا خداوند تو را برای هدایت تمام مردم فرستاده است؟ رسول الله جفرمود: «به خدا سوگند، چنین است». آن شخص گفت: تو را به خدا سوگند، آیا خداوند به تو امر فرموده كه ما، روزانه پنج بار نماز بخوانیم؟ رسول الله جفرمود: «به خدا سوگند، چنین است». آن شخص گفت: تو را به خدا سوگند، آیا خدا به تو دستور داده كه ما ماه رمضان را روزه بگیریم؟ رسول الله جفرمود: «آری، به خدا سوگند». باز پرسید: تو را به خدا سوگند، آیا الله دستور داده است كه از اغنیای ما زكات بگیری و آن را بین فُقرای ما تقسیم كنی؟ رسول الله جفرمود: «آری». آن شخص گفت: به تمام احكامی كه شما آورده‏ای، ایمان آوردم. قبیله‌‌ام مرا فرستاده ‏است. نام من، ضمام بن ثعلبه است و از قبیله بنی سعد بن بكر هستم».

۵۸- «عَن ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج بَعَثَ بِكِتَابِهِ رَجُلاً، وَأَمَرَهُ أَنْ يَدْفَعَهُ إِلَى عَظِيمِ الْبَحْرَيْنِ، فَدَفَعَهُ عَظِيمُ الْبَحْرَيْنِ إِلَى كِسْرَى، فَلَمَّا قَرَأَهُ مَزَّقَهُ، قَالَ: فَدَعَا عَلَيْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ ج أَنْ يُمَزَّقُوا كُلَّ مُمَزَّقٍ». (بخارى:۶۴)

ترجمه: «از عبدالله بن عباس بروایت است كه رسول الله جنامه‏اش را توسط شخصی به امیر بحرین فرستاد تا وی آن را به كسری (شاه ایران) برساند. وقتی كسری نامه را خواند، آن را پاره كرد. راوی می‌گوید: رسول الله آنها را نفرین كرد و دعا كرد تا مملكت آنها تكه پاره شود».

۵۹- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَتَبَ النَّبِيُّ ج كِتَابًا أَوْ أَرَادَ أَنْ يَكْتُبَ فَقِيلَ لَهُ إِنَّهُمْ لا يَقْرَءُونَ كِتَابًا إِلا مَخْتُومًا، فَاتَّخَذَ خَاتَمًا مِنْ فِضَّةٍ، نَقْشُهُ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى بَيَاضِهِ فِي يَدِهِ». (بخارى:۶۵)

ترجمه: «از انس بن مالک سروایت است كه نبی اكرم جنامه‏ای نوشت یا میخواست نامه‌ای بنویسد. به حضرتش اطلاع دادند كه آنها (اهل فارس) نامه بدون مهر را نمی‏خوانند. پس آنحضرت برای خود انگشتری از نقره ساخت كه جمله (محمد رسول الله) بر روی آن حک شده بود. انس می‌گوید: گویا هم اكنون سفیدی و درخشندگی آن انگشتر را در دست (مبارک) رسول خدا جمشاهده می‌نمایم».

۶۰- «عَنْ أَبِي وَاقِدٍ اللَّيْثِيِّ س:أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج بَيْنَمَا هُوَ جَالِسٌ فِي الْمَسْجِدِ وَالنَّاسُ مَعَهُ إِذْ أَقْبَلَ ثَلاثَةُ نَفَرٍ، فَأَقْبَلَ اثْنَانِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج وَذَهَبَ وَاحِدٌ، قَالَ: فَوَقَفَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج،فَأَمَّا أَحَدُهُمَا فَرَأَى فُرْجَةً فِي الْحَلْقَةِ فَجَلَسَ فِيهَا، وَأَمَّا الْآخَرُ فَجَلَسَ خَلْفَهُمْ، وَأَمَّا الثَّالِثُ فَأَدْبَرَ ذَاهِبًا، فَلَمَّا فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ ج قَالَ: «أَلا أُخْبِرُكُمْ عَنِ النَّفَرِ الثَّلاثَةِ أَمَّا أَحَدُهُمْ فَأَوَى إِلَى اللَّهِ، فَآوَاهُ اللَّهُ وَأَمَّا الآخَرُ فَاسْتَحْيَا، فَاسْتَحْيَا اللَّهُ مِنْهُ، وَأَمَّا الآخَرُ فَأَعْرَضَ، فَأَعْرَضَ اللَّهُ عَنْهُ»».(بخارى:۶۶)

ترجمه: «از ابو واقد لیثی سروایت است كه: روزی، رسول الله جبا جمعی از صحابه در مسجد نشسته و (مشغول وعظ و ارشاد بود) كه سه نفر، وارد مسجد شدند. دو نفر توقف كردند و سومی برگشت. راوی می‌گوید: یكی از آن دو، جایی برای خود پیدا كرد و نشست. دومی پشت سر جمع، نشست. رسول الله پس از اتمام وعظ، فرمود: «آیا می‌خواهید شما را در مورد این سه نفر، آگاه سازم؟ یكی از آنان، بخاطر رضای خدا آمده بود. خداوند او را جای داد. دومی شرم كرد، خداوند را نیز از از آن بنده، شرم آمد (او را بخشید). سومی رو گردانی كرد، خداوند نیز از او اعراض نمود».

باب (۵): پیامبر ج می‌فرماید: چه بسا کسی که تبلیغ به او میرسد از خود مبلِّغ، فهمیده‌تر باشد

۶۱- «عْن أَبِي بَكْرَةَ س قال: قَعَدَ النَّبِيَّ ج عَلَى بَعِيرِهِ وَأَمْسَكَ إِنْسَانٌ بِخِطَامِهِ ـ أَوْ: بِزِمَامِهِ ـ قَالَ: «أَيُّ يَوْمٍ هَذَا»؟ فَسَكَتْنَا حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ سِوَى اسْمِهِ. قَالَ: «أَلَيْسَ يَوْمَ النَّحْرِ»؟ قُلْنَا بَلَى. قَالَ: «فَأَيُّ شَهْرٍ هَذَا»؟ فَسَكَتْنَا حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْمِهِ. فَقَالَ: «أَلَيْسَ بِذِي الْحِجَّةِ»؟ قُلْنَا: «بَلَى». قَالَ: «فَإِنَّ دِمَاءَكُمْ وَأَمْوَالَكُمْ وَأَعْرَاضَكُمْ بَيْنَكُمْ حَرَامٌ كَحُرْمَةِ يَوْمِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُمْ هَذَا، لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَإِنَّ الشَّاهِدَ عَسَى أَنْ يُبَلِّغَ مَنْ هُوَ أَوْعَى لَهُ مِنْهُ»». (بخارى:۶۷)

ترجمه: «ابوبكره سمی‌گوید: روزی، رسول الله جسوار شتر بود و شخصی مهار آن را در دست داشت. رسول الله جخطاب به صحابه، فرمود: «امروز، چه روزی است»؟ راوی می‌گوید: همه ما سكوت نموده، تصور ‏كردیم كه رسول الله ج، نام دیگری سوای این نام، برایش در نظر دارد. آنحضرت جفرمود: «آیا امروز، روز قربانی نیست»؟ گفتیم: آری. بعد فرمود: «این كدام ماه است»؟ همه سكوت كردیم و تصور نمودیم ممكن است رسول الله جاسم دیگری برای این ماه، تعیین كند. بعد فرمود: «آیا این ماه، ذوالحجه نیست»؟ گفتیم: آری. بعد رسول الله جفرمود: «همانا مال و جان شما، مانند این روز و این ماه و این سرزمین، محترم هستند و كسی حق ندارد كه به ناحق، حرمت مال و جان برادر مسلمان خود را پایمال كند. هر یک از شما حاضرین، این احكام را به كسانی كه حضور ندارند، برساند. چه بسا فرد غایب از شخص حاضر، مطلب را بهتر دریابد»».

باب (۶): تعیین اوقات برای هدایت و ارشاد

۶۲- «عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَةِ فِي الأَيَّامِ كَرَاهَةَ السَّآمَةِ عَلَيْنَا». (بخارى: ۶۸)

ترجمه: «ابن مسعود سمی‌گوید: نبی اكرم جبرای هدایت و ارشاد ما هر چند روز یكبار را در نظر گرفته بود. و بخاطر اینكه وعظ و نصیحت ایشان، موجب خستگی ودلسردی ما نشود، از وعظ گفتن روزانه، اجتناب می‌ورزید».

۶۳- «عَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «يَسِّرُوا وَلا تُعَسِّرُوا وَبَشِّرُوا وَ لا تُنَفِّرُوا»».(بخارى: ۶۹)

ترجمه: «از انس سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «در امور دین، آسان بگیرید و سخت گیر نباشید. مژده دهید و بیزار نكنید»».

باب (۷): هرگاه خداوند، خوبی کسی را بخواهد، علم دین نصیب او می‌گرداند

۶۴- «عَنْ مُعَاوِيَةَ س قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «مَنْ يُرِدِ اللَّهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ، وَإِنَّمَا أَنَا قَاسِمٌ وَاللَّهُ يُعْطِي، وَلَنْ تَزَالَ هَذِهِ الأُمَّةُ قَائِمَةً عَلَى أَمْرِ اللَّهِ لا يَضُرُّهُمْ مَنْ خَالَفَهُمْ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللَّهِ»».(بخارى:۷۱)

ترجمه: «معاویه سمی‌گوید: از نبی‏ اكرم جشنیدم كه ‏فرمود: « هر كس كه خداوند در حق او اراده خیر نماید، به وی فهم دین، نصیب خواهد كرد. من (رسول الله) تقسیم كننده (علوم و معارف شریعت) هستم. اما عطا كننده اصلی، خداوند است. و این امت همچنان بر دین خدا استوار خواهد ماند ومخالفت مخالفان به آنها ضرری نخواهد رساند تا اینكه قیامت فرا رسد»».

باب (۸): درک وفهم علم

۶۵- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ ج فَأُتِيَ بِجُمَّارٍ فَقَالَ: «إِنَّ مِنَ الشَّجَرِ شَجَرَةً مَثَلُهَا كَمَثَلِ الْمُسْلِمِ» فَأَرَدْتُ أَنْ أَقُولَ: هِيَ النَّخْلَةُ، فَإِذَا أَنَا أَصْغَرُ الْقَوْمِ فَسَكَتُّ، قَالَ النَّبِيُّ ج: «هِيَ النَّخْلَةُ»».(بخارى:۷۲)

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: نزد نبی اكرم جنشسته بودیم كه جماری (پیه درخت خرما) آوردند. آنحضرت جفرمود: «در میان درختان، درختی شبیه مسلمان است». من خواستم بگویم درخت خرماست. اما چون دیدم كوچكترین آنها هستم سكوت نمودم. رسول الله جفرمود: «درخت خرما است»».

باب (۹): غبطه خوردن در علم وحکمت

۶۶- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا حَسَدَ إِلا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالاً فَسُلِّطَ عَلَى هَلَكَتِهِ فِي الْحَقِّ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ الْحِكْمَةَ فَهُوَ يَقْضِي بِهَا وَيُعَلِّمُهَا»».(بخارى:۷۳)

ترجمه: «از عبدالله بن مسعود سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: « غبطه جایز نیست مگر در دو مورد. یكی، شخصی كه خداوند به او مال و ثروت داده و به او همت بخشیده است تا آن را در راه خدا خرج كند. دوم، كسی كه خداوند به او علم و معارف شرعی عنایت فرموده و او از علم خود، دیگران را بهره‏مند می‌سازد و با عدالت، قضاوت می‏كند»».

باب (۱۰): دعا برای فهم و درک قرآن

۶۷- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: ضَمَّنِي رَسُولُ اللَّهِج وَقَالَ: «اللَّهُمَّ عَلِّمْهُ الْكِتَابَ»».(بخارى:۷۵)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: رسول الله جمرا در آغوش گرفت و فرمود: «پروردگارا! به وی فهم و درک قرآن، عنایت فرما»».

باب (۱۱): کودک چه وقت می‌تواند در حلقه علم حدیث بنشیند؟

۶۸- «وَعَنْهُ س قَالَ: أَقْبَلْتُ رَاكِبًا عَلَى حِمَارٍ أَتَانٍ، وَأَنَا يَوْمَئِذٍ قَدْ نَاهَزْتُ الإِحْتِلامَ، وَرَسُولُ اللَّهِ ج يُصَلِّي بِمِنًى إِلَى غَيْرِ جِدَارٍ، فَمَرَرْتُ بَيْنَ يَدَيْ بَعْضِ الصَّفِّ، وَأَرْسَلْتُ الأَتَانَ تَرْتَعُ، فَدَخَلْتُ فِي الصَّفِّ، فَلَمْ يُنْكَرْ ذَلِكَ عَلَيَّ». (بخارى:۷۶)

ترجمه: «از عبدالله بن عباس بمی‌گوید: روزی، در دوران نوجوانی، سوار بر ماده الاغی بودم و بسوی سرزمین «منا» می‌رفتم. رسول الله جدر «منا» بدون اینكه ستره‏ای گذاشته باشد، مشغول نماز بود. الاغم را برای چرا رها كرده، از جلوی بعضی از نماز گزاران عبور كردم و خود را به صف نماز رساندم. كسی مرا بر این كار، سرزنش نكرد».

۶۹- «عَنْ مَحْمُودِ بْنِ الرَّبِيعِ س قَالَ: عَقَلْتُ مِنَ النَّبِيِّ ج مَجَّةً مَجَّهَا فِي وَجْهِي وَأَنَا ابْنُ خَمْسِ سِنِينَ مِنْ دَلْوٍ».(بخارى:۷۷)

ترجمه: «محمود بن ربیع سمی‌گوید: بخوبی یاد دارم زمانی كه من پنج ساله بودم، رسول الله جاندكی آب از دلوی برداشت و پس از مضمضه، آب‏ها را برچهره من پاشید».

باب (۱۲): فضیلت کسی که خود می‌آموزد و به دیگران می‌آموزاند

۷۰- «عَنْ أَبِي مُوسَى س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «مَثَلُ مَا بَعَثَنِي اللَّهُ بِهِ مِنَ الْهُدَى وَالْعِلْمِ كَمَثَلِ الْغَيْثِ الْكَثِيرِ أَصَابَ أَرْضًا، فَكَانَ مِنْهَا نَقِيَّةٌ، قَبِلَتِ الْمَاءَ، فَأَنْبَتَتِ الْكَلأَ وَالْعُشْبَ الْكَثِيرَ، وَكَانَتْ مِنْهَا أَجَادِبُ، أَمْسَكَتِ الْمَاءَ، فَنَفَعَ اللَّهُ بِهَا النَّاسَ، فَشَرِبُوا وَسَقَوْا وَزَرَعُوا، وَأَصَابَتْ مِنْهَا طَائِفَةً أُخْرَى، إِنَّمَا هِيَ قِيعَانٌ لا تُمْسِكُ مَاءً وَلا تُنْبِتُ كَلأً، فَذَلِكَ مَثَلُ مَنْ فَقُهَ فِي دِينِ اللَّهِ وَنَفَعَهُ مَا بَعَثَنِي اللَّهُ بِهِ فَعَلِمَ وَعَلَّمَ، وَمَثَلُ مَنْ لَمْ يَرْفَعْ بِذَلِكَ رَأْسًا وَلَمْ يَقْبَلْ هُدَى اللَّهِ الَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ»». (بخارى:۷۹)

ترجمه: «از ابو موسی اشعری سروایت است كه رسول الله جفرمود: «مثال علم و دانشی كه خداوند مرا با آن مبعوث گردانیده، مانند بارانی است كه تند و تیز می‏بارد. زمینی كه صاف و هموار باشد، آن آب را در خود جذب می‏كند. سپس در آن زمین، گیاه و دانه می‏روید. و زمینی كه سخت است، آب را بر روی خود نگاه می‏دارد. و خداوند، بوسیله آن آب به بندگانش نفع می‏رساند و بندگان الله از آن آب می‏نوشند و به دیگران نیز می‏نوشانند و كشت و زرع خود را نیز آبیاری می‏كنند. و بارانی كه در شوره زار ببارد، نه آب را در خود نگه می‌دارد و نه گیاهی می‌رویاند. این زمین، مثال كسی است كه به احكام الهی، توجهی نكرده و اهمیتی نداده است. و هدایت و رهنمودهایی را كه من به ارمغان آورده‏ام، قبول نكرده است»».

باب (۱۳): از بین رفتن علم و بروز جهل و نادانی

۷۱- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ: أَنْ يُرْفَعَ الْعِلْمُ وَيَثْبُتَ الْجَهْلُ وَيُشْرَبَ الْخَمْرُ وَيَظْهَرَ الزِّنَا»».(بخارى:۸۰)

ترجمه: «از انس بن مالک سروایت است كه رسول الله جفرمود: «از جمله نشانه‏های قیامت این است كه جهل و نادانی فراگیر خواهد شد و علم و دانش از بین خواهد رفت. و زنا و شراب خواری آشكار و علنی انجام خواهد گرفت»».

۷۲- «وَعَنْهُ س قَالَ: لأُحَدِّثَنَّكُمْ حَدِيثًا لا يُحَدِّثُكُمْ أَحَدٌ بَعْدِي، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ: أَنْ يَقِلَّ الْعِلْمُ وَيَظْهَرَ الْجَهْلُ، وَيَظْهَرَ الزِّنَا، وَتَكْثُرَ النِّسَاءُ، وَيَقِلَّ الرِّجَالُ، حَتَّى يَكُونَ لِخَمْسِينَ امْرَأَةً الْقَيِّمُ الْوَاحِدُ»». (بخارى:۸۱)

ترجمه: «همچنین از انس سروایت است كه فرمود: حدیثی را برای شما بیان می‏كنم كه كسی دیگر برای شما بیان نخواهد كرد: از رسول الله جشنیدم كه می‏فرمود: «برخی از نشانه‏های قیامت، عبارت‌اند از این كه علم كم می‏شود، جهل و نادانی غلبه پیدا می‌كند، زنا رواج می‌یابد و تعداد زنان، زیاد و تعداد مردان، كم می‏شود تا جایی كه یک مرد، سرپرستی پنجاه زن را به عهده خواهد گرفت»».

باب (۱۴): فضیلت علم

۷۳- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ أُتِيتُ بِقَدَحِ لَبَنٍ فَشَرِبْتُ حَتَّى إِنِّي لأَرَى الرِّيَّ يَخْرُجُ فِي أَظْفَارِي، ثُمَّ أَعْطَيْتُ فَضْلِي عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ». قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «الْعِلْمَ»». (بخارى:۸۲)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: از رسول‏ الله جشنیدم كه می‏فرمود: «در عالم رویا و خواب، یک لیوان شیر به من داده شد. شیر را نوشیدم تا آنكه خوب سیر شدم تا جائی كه سیری از ناخن‏هایم بیرون می‏آمد. سپس باقیمانده آن را به عمر بن خطاب دادم». صحابه عرض كردند: یا رسول الله! این خواب را چگونه تعبیر فرمودید؟ رسول اللهجفرمود: «آن را به علم تعبیر نمودم»».

باب (۱۵): فتوا دادن در حال سوار بودن بر چیزی

۷۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج وَقَفَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ بِمِنًى لِلنَّاسِ يَسْأَلُونَهُ، فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: لَمْ أَشْعُرْ فَحَلَقْتُ قَبْلَ أَنْ أَذْبَحَ؟ فَقَالَ: «اذْبَحْ وَلا حَرَجَ». فَجَاءَ آخَرُ فَقَالَ: لَمْ أَشْعُرْ فَنَحَرْتُ قَبْلَ أَنْ أَرْمِيَ؟ قَالَ: «ارْمِ وَلا حَرَجَ». فَمَا سُئِلَ النَّبِيُّ ج عَنْ شَيْءٍ قُدِّمَ وَلا أُخِّرَ إِلا قَالَ: «افْعَلْ وَلا حَرَجَ»». (بخارى:۸۳)

ترجمه: «عبدالله بن عمرو بن عاص بمی‌گوید: رسول‏ الله جدر مراسم حجة الوداع در «منا» برای پاسخ به سؤالات مردم، توقف كرده بود. شخصی آمد و گفت: ای پیامبر خدا! من به دلیل فراموشی و عدم آگاهی، قبل از اینكه ذبح كنم مو‌های سرم را تراشیده ام؟ رسول الله جفرمود: «اشكالی ندارد». بعد شخص دیگری آمد و گفت: ای پیامبر خدا! بدلیل غفلت و ناآگاهی، قبل از اینكه رَمی جمره كنم، ذبح كرده ام؟ رسول الله جفرمود: «مانعی ندارد». راوی (ابن عمرو) می‌گوید: آن روز، هر كس هر حكمی را پس و پیش نموده بود و از رسول الله جدرباره آن سؤال می‌كرد، رسول الله جدر جواب می‌فرمود: «انجام بده و اشكالی ندارد».»

باب (۱۶): جواب دادن به فتوا با تکان دادن سر یا دست

۷۵- «عَنْ أَبِيْ هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «يُقْبَضُ الْعِلْمُ وَيَظْهَرُ الْجَهْلُ وَالْفِتَنُ وَيَكْثُرُ الْهَرْجُ». قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَمَا الْهَرْجُ؟ فَقَالَ هَكَذَا بِيَدِهِ فَحَرَّفَهَا كَأَنَّه يُرِيدُ الْقَتْلَ».(بخارى: ۸۵)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «روزی خواهد رسید كه علم از میان خواهد رفت، و جهل و نادانی و فتنه آشكار خواهد شد و هرج و مرج زیاد خواهد گردید». سؤال شد: ای رسول الله! هرج و مرج یعنی چه؟ رسول الله جدست مبارک خود را بگونه‌ای حركت داد كه به قتل وكشتار، دلالت می‌كرد».

۷۶- «عَنْ أَسْمَاءَ ل قَالَتْ: أَتَيْتُ عَائِشَةَ وَهِيَ تُصَلِّي فَقُلْتُ: مَا شَأْنُ النَّاسِ؟ فَأَشَارَتْ إِلَى السَّمَاءِ، فَإِذَا النَّاسُ قِيَامٌ، فَقَالَتْ: سُبْحَانَ اللَّهِ، قُلْتُ: آيَةٌ؟ فَأَشَارَتْ بِرَأْسِهَا أَيْ نَعَمْ، فَقُمْتُ حَتَّى تَجَلاَّنِي الْغَشْيُ، فَجَعَلْتُ أَصُبُّ عَلَى رَأْسِي الْمَاءَ، فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ النَّبِيُّ ج وَأَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْ شَيْءٍ لَمْ أَكُنْ أُرِيتُهُ إِلاَّ رَأَيْتُهُ فِي مَقَامِي حَتَّى الْجَنَّةُ وَالنَّارُ، فَأُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّكُمْ تُفْتَنُونَ فِي قُبُورِكُمْ مِثْلَ أَوْ قَرِيبَ- لا أَدْرِي أَيَّ ذَلِكَ قَالَتْ أَسْمَاءُ- مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ. يُقَالُ: مَا عِلْمُكَ بِهَذَا الرَّجُلِ؟ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ أَوِ الْمُوقِنُ- لا أَدْرِي بِأَيِّهِمَا قَالَتْ أَسْمَاءُ- فَيَقُولُ: هُوَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ جَاءَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى، فَأَجَبْنَا وَاتَّبَعْنَا، هُوَ مُحَمَّدٌ ثَلاثًا. فَيُقَالُ: نَمْ صَالِحًا، قَدْ عَلِمْنَا إِنْ كُنْتَ لَمُوقِنًا بِهِ. وَأَمَّا الْمُنَافِقُ أَوِ الْمُرْتَابُ- لا أَدْرِي أَيَّ ذَلِكَ قَالَتْ أَسْمَاءُ- فَيَقُولُ: لا أَدْرِي سَمِعْتُ النَّاسَ يَقُولُونَ شَيْئًا فَقُلْتُهُ».(بخارى:۸۶)

ترجمه: «اسماء دختر ابوبكر بمی‌گوید: (هنگامی كه مردم را مضطرب و پریشان دیدم) نزد عایشه لرفتم و او را در حال نماز دیدم. گفتم: مردم را چه شده است؟ ایشان به سوی آسمان اشاره كرد. سپس بقیه مردم را دیدم كه نماز می‌خواندند. عایشه گفت: «سبحانه الله». من پرسیدم: آیا اتفاقی افتاده است؟ با سر، اشاره فرمود: بلی. من برخاستم، نزدیک بود بیهوش شوم، مقداری آب برسر و صورت خود ریختم. (سپس مشاهده كردم كه) پیامبر جپس از حمد و ثنای خداوند عز وجل، فرمود: «آنچه را قبلاً به من نشان نداده بودند، اكنون نشان دادند، حتی بهشت و دوزخ را. و به من وحی شد كه: شما در قبرهایتان مانند فتنه مسیح دجال، مورد ابتلا و آزمایش قرار می‌گیرید. و از شما می‌پرسند كه در مورد این مرد (پیامبر ج) چه می‌دانی؟ فرد مؤمن و كسی كه اعتقادش راسخ است، می‌گوید: او محمد، فرستاده خداست كه برای ما هدایت و روشنی به ارمغان آورده است و سه بار این جمله را تكرار می‌كند. بعد به او می‌گویند: آسوده بخواب. می‌دانستیم كه شما به او ایمان و اعتقاد داری. ولی منافق و كسی كه ایمانش، متزلزل بوده، می‌گوید: نمی‌دانم، شنیدم كه مردم چیزهایی می‌گفتند، من نیز همان را تكرار می‌كردم»».

باب (۱۷): سفر برای دانستن یک مسئله و تعلیم آن به اهل خود

۷۷- «عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْحَارِثِ س: أَنَّهُ تَزَوَّجَ ابْنَةً لأَبِي إِهَابِ بْنِ عَزِيزٍ، فَأَتَتْهُ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ: إِنِّي قَدْ أَرْضَعْتُ عُقْبَةَ وَالَّتِي تَزَوَّجَ، فَقَالَ لَهَا عُقْبَةُ: مَا أَعْلَمُ أَنَّكِ أَرْضَعْتِنِي وَلا أَخْبَرْتِنِي فَرَكِبَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج بِالْمَدِينَةِ فَسَأَلَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «كَيْفَ وَقَدْ قِيلَ» فَفَارَقَهَا عُقْبَةُ وَنَكَحَتْ زَوْجًا غَيْرَهُ». (بخارى:۸۸)

ترجمه: «عقبه بن حارث می‌گوید: با دختر ابواهاب بن عزیز ازدواج كرده بودم. زنی آمد و گفت: من عقبه و همسرش را شیر داده‌‌ام (یعنی آنها برادر و خواهر رضاعی هستند). گفتم: من نمی‏دانستم و تو هم به ما نگفته بودی. سپس، سوار بر شتر شدم و در مدینه نزد رسول الله جرفتم. رسول الله جفرمود: «چگونه می‌خواهی با او زندگی كنی در حالی كه چنین سخنی به میان آمده است»؟ راوی می‌گوید: عقبه از او جدا شد و آن زن، با كسی دیگر، ازدواج كرد».

باب (۱۸): تناوب در فراگیری علم

۷۸- «عَنْ عُمَرَ س قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَجَارٌ لِي مِنَ الأَنْصَارِ فِي بَنِي أُمَيَّةَ ابْنِ زَيْدٍ وَهِيَ مِنْ عَوَالِي الْمَدِينَةِ، وَكُنَّا نَتَنَاوَبُ النُّزُولَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج يَنْزِلُ يَوْمًا، وَأَنْزِلُ يَوْمًا، فَإِذَا نَزَلْتُ جِئْتُهُ بِخَبَرِ ذَلِكَ الْيَوْمِ مِنَ الْوَحْيِ وَغَيْرِهِ، وَإِذَا نَزَلَ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِكَ، فَنَزَلَ صَاحِبِي الأَنْصَارِيُّ يَوْمَ نَوْبَتِهِ فَضَرَبَ بَابِي ضَرْبًا شَدِيدًا، فَقَالَ: أَثَمَّ هُوَ، فَفَزِعْتُ فَخَرَجْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: قَدْ حَدَثَ أَمْرٌ عَظِيمٌ، قَالَ: فَدَخَلْتُ عَلَى حَفْصَةَ، فَإِذَا هِيَ تَبْكِي، فَقُلْتُ: أطَلَّقَكُنَّ رَسُولُ اللَّهِ ج؟ قَالَتْ: لا أَدْرِي، ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَى النَّبِيِّ ج فَقُلْتُ وَأَنَا قَائِمٌ: أَطَلَّقْتَ نِسَاءَكَ؟ قَالَ: «لا». فَقُلْتُ: اللَّهُ أَكْبَرُ».(بخارى:۸۹)

ترجمه: «عمر بن خطاب سمی‌گوید: من و یكی از همسایگان انصاری‌‌ام در محله بنی‏امیه در اطراف مدینه سكونت داشتیم و به نوبت، در محضر رسول الله جحاضر می‏شدیم. روزی كه نوبت من بود، اخبار وحی و وقایع آنروز را به اطلاع ایشان می‌رساندم و روزی كه نوبت او بود، اخبار وحی و دیگر وقایع را به اطلاع من می‌رسانید. در یكی از روزها كه دوست انصاری من از محضر رسول اكرم جبرگشته بود، با شدت درب خان، مرا به صدا در آورد و گفت: عمر اینجاست؟ من سراسیمه بیرون آمدم. او با دیدن من گفت: امروز اتفاق بسیار مهمی افتاده است (رسول اكرم همسران خود را طلاق داده است). عمر می‌گوید: من بلافاصله نزد حفصه رفتم و دیدم كه گریه می‌كند. پرسیدم: آیا رسول خدا جشما را طلاق داده است؟ حفصه گفت: خبر ندارم. آنگاه خدمت آنحضرت جشرفیاب شدم و بی‌درنگ، همانطور كه ایستاده بودم، پرسیدم: همسرانت را طلاق داده ای؟ فرمود: خیر. (من از خوشحالی) فریاد زدم: الله اكبر».

باب (۱۹): اظهار خشم و ناراحتی هنگام تعلیم بسبب مشاهدۀ چیز ناخوشایند

۷۹- «عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الأَنْصَارِيِّ س قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، لا أَكَادُ أُدْرِكُ الصَّلاةَ مِمَّا يُطَوِّلُ بِنَا فُلانٌ، فَمَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج فِي مَوْعِظَةٍ أَشَدَّ غَضَبًا مِنْ يَوْمِئِذٍ، فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّكُمْ مُنَفِّرُونَ، فَمَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ فَلْيُخَفِّفْ، فَإِنَّ فِيهِمُ الْمَرِيضَ وَالضَّعِيفَ وَذَا الْحَاجَةِ»».(بخارى:۹۰)

ترجمه: «از ابو مسعود انصاری سروایت است كه: شخصی گفت: ای رسول خدا! چون فلان (امام) نمازش را بسیار طولانی می‏كند، ممكن است نماز جماعت را ترک كنم. ابومسعود سمی‌گوید: رسول الله جرا در خطابه آنروز چنان خشمگین دیدم كه قبلاً او را به آن حال ندیده بودم. آنحضرت جفرمود: «شما، مردم را از دین متنفر می‏كنید. آگاه باشید، هر كس كه امامت نماز را به عهده دارد، آنرا كوتاه بگیرد و طولانی نكند. زیرا در میان نماز گزاران، افراد بیمار، ضعیف و كسانی كه كار فوری دارند، وجود دارد»».

۸۰- «عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ اللُّقَطَةِ، فَقَالَ: «اعْرِفْ وِكَاءَهَا» أَوْ قَالَ: «وِعَاءَهَا وَعِفَاصَهَا، ثُمَّ عَرِّفْهَا سَنَةً، ثُمَّ اسْتَمْتِعْ بِهَا، فَإِنْ جَاءَ رَبُّهَا فَأَدِّهَا إِلَيْهِ». قَالَ: فَضَالَّةُ الإِبِلِ؟ فَغَضِبَ حَتَّى احْمَرَّتْ وَجْنَتَاهُ، أَوْ قَالَ: احْمَرَّ وَجْهُهُ، فَقَالَ: «وَمَا لَكَ وَلَهَا مَعَهَا سِقَاؤُهَا وَحِذَاؤُهَا، تَرِدُ الْمَاءَ وَتَرْعَى الشَّجَرَ، فَذَرْهَا حَتَّى يَلْقَاهَا رَبُّهَا». قَالَ: فَضَالَّةُ الْغَنَمِ؟ قَالَ: «لَكَ أَوْ لأَخِيكَ أَوْ لِلذِّئْبِ»».(بخارى:۹۱)

ترجمه: «زید بن ‏خالد سروایت می‌كند كه: مردی از رسول الله جدرباره چیز گم شده‌ای كه پیدا شده است سؤال نمود. رسول الله جفرمود: «برخی از مشخصات آن (مانند نوع ظرف یا چیزی كه دور آن بسته شده است) را تا یک سال، برای مردم اعلام كن. اگر صاحبش پیدا نشد، از آن استفاده كن. و اگر صاحبش پیدا شد آنرا به او برگردان». سائل پرسید: اگر شتر گم شده‌ای پیدا شود، چه باید كرد؟ رسول الله ج(از شنیدن آن) به اندازه‌ای خشمگین شد كه رخسار مباركش سرخ گشت و فرمود: «تو با شتر چه كار داری؟ (یعنی شتر گم نمی‏شود) زیرا شتر با ذخیره آب و مقاومتی كه دارد، هرگاه گرسنه شود، پای درختی می‌رود و تغذیه می‏كند و هرگاه تشنه شود، آب پیدا می‏كند تا زمانیكه صاحبش پیدا شود». سائل پرسید: اگر گوسفندی پیدا شود، چه باید كرد؟ رسول الله جفرمود: «آن گوسفند یا از آنِ تو و یا از آنِ برادرت خواهد بود. و اگر نگهداری نكنی، از آنِ گرگ خواهد شد»».

۸۱- «عَنْ أَبِي مُوسَى س قَالَ: سُئِلَ النَّبِيُّ ج عَنْ أَشْيَاءَ كَرِهَهَا، فَلَمَّا أُكْثِرَ عَلَيْهِ غَضِبَ، ثُمَّ قَالَ لِلنَّاسِ: «سَلُونِي عَمَّا شِئْتُمْ». قَالَ رَجُلٌ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: «أَبُوكَ حُذَافَةُ». فَقَامَ آخَرُ فَقَالَ: مَنْ أَبِي يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ: «أَبُوكَ سَالِمٌ مَوْلَى شَيْبَةَ». فَلَمَّا رَأَى عُمَرُ مَا فِي وَجْهِهِ قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا نَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ». (بخارى:۹۲)

ترجمه: «ابوموسی اشعری سمی‌گوید: از نبی اكرم جدرباره چیزهایی كه خوشش نمی‌آمد، سؤال كردند. وقتی كه آن پرسشها افزایش پیدا كرد، آنحضرت جخشمگین شد و خطاب به مردم فرمود: «هر چه می‌خواهید بپرسید». مردی گفت: پدر من كیست؟ فرمود: «پدرت حذافه است». دیگری برخاست و گفت: ای رسول الله! پدر من كیست؟ پیامبر جفرمود: «پدرت سالم غلام آزاد شده شیبه است». عمر سكه متوجه خشم وناراحتی آنحضرت جشد، گفت: ای رسول خدا! ما به خداوند عز وجل پناه می‌بریم. (زیرا باعث ناراحتی شما شدیم)».

باب (۲۰): کسی که یک سخن را برای اینکه مردم بفهمند سه بار تکرار می‌کند

۸۲- «عَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج: أَنَّهُ كَانَ إِذَا سَلَّمَ سَلَّمَ ثَلاثًا، وَإِذَا تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ أَعَادَهَا ثَلاثًا، حَتَّى تُفْهَمْ عَنْهُ».(بخارى:۹۴)

ترجمه: «انس سروایت میكند كه پیامبر جوقتی كه سلام می‌كرد، سه بار آنرا تكرار می‌نمود. و هرگاه، سخنی می‌گفت، آنرا سه بار تكرار میكرد تا مردم، آنرا خوب بفهمند».

باب (۲۱): تعلیم زن و فرزندان و زیردستان

۸۳- «عَنْ أَبِي موسى س قَالَ: قَالَ رَسُولُ ج: «ثَلاثَةٌ لَهُمْ أَجْرَانِ: رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمَنَ بِنَبِيِّهِ وَآمَنَ بِمُحَمَّدٍ ج، وَالْعَبْدُ الْمَمْلُوكُ إِذَا أَدَّى حَقَّ اللَّهِ وَحَقَّ مَوَالِيهِ، وَرَجُلٌ كَانَتْ عِنْدَهُ أَمَةٌ فَأَدَّبَهَا فَأَحْسَنَ تَأْدِيبَهَا وَعَلَّمَهَـا فَأَحْسَـنَ تَعْلِيمَهَا، ثُمَّ أَعْتَقَهَا فَتَزَوَّجَهَا فَلَهُ أَجْرَانِ»».(بخارى: ۹۷)

ترجمه: «ابوموسی اشعری سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «سه شخص‌اند كه نزد خدا دو اجر دارند. اول: اهل كتابی كه به پیامبرش و به محمد جایمان بیاورد. دوم: غلامی كه حق خدا و صاحبش را ادا كند. سوم: مردی كه كنیزش را بخوبی تربیت نماید و علم و دانش بیاموزد. سپس او را آزاد نماید و با وی ازدواج كند. هریک از اینها دو پاداش دارند»».

باب (۲۲): پند و نصیحت کردن امام زنان را

۸۴- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج خَرَجَ وَمَعَهُ بِلالٌ، فَظَنَّ أَنَّهُ لَمْ يُسْمِعِ النِّسَاءَ فَوَعَظَهُنَّ وَأَمَرَهُنَّ بِالصَّدَقَةِ، فَجَعَلَتِ الْمَرْأَةُ تُلْقِي الْقُرْطَ وَالْخَاتَمَ، وَبِلالٌ يَأْخُذُ فِي طَرَفِ ثَوْبِهِ».(بخارى: ۹۸)

ترجمه: «ابن عباس بروایت می‌كند كه: رسول الله جهمراه بلال از مسجد بیرون شد و گمان نمود كه زنها وعظ و ارشاد او جرا نشنیده‌اند. بار دیگر به وعظ و راهنمایی آنان پرداخت و آنها را امر به صدقه دادن نمود. زنان شروع به انداختن گوشواره‌ها و انگشتر‌هایشان نمودند. و بلال سآنها را در دامنش جمع آوری می‌نمود».

باب (۲۳): آزمندی برای فراگرفتن حدیث

۸۵- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَنْ أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَقَدْ ظَنَنْتُ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ أَنْ لا يَسْأَلُنِي عَنْ هَذَا الْحَدِيثِ أَحَدٌ أَوَّلُ مِنْكَ، لِمَا رَأَيْتُ مِنْ حِرْصِكَ عَلَى الْحَدِيثِ، أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَـتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ، مَنْ قَالَ: لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ خَالِصًا مِنْ قَلْبِـهِ، أَوْ نَفْسِهِ»».(بخارى:۹۹)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: عرض كردم: ای رسول خدا! چه كسانی روز قیامت برای شفاعت شما سعادت بیشتری دارند؟ رسول الله جفرمود: «ای ابوهریره! چون عشق و علاقه تو را نسبت به حدیث دیدم، می‌دانستم كه كسی قبل از تو، این سؤال را از من نخواهد پرسید. كسانی روز قیامت برای شفاعت من سعادت بیشتری دارند كه با اخلاص و از صمیم قلب، لا إله إلا الله بگویند»».

باب (۲۴): علم چگونه از بین می‌رود؟

۷۷- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا يَنْتَزِعُهُ مِنَ الْعِبَادِ، وَلَكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَمَاءِ، حَتَّى إِذَا لَمْ يُبْقِ عَالِمًا اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسًا جُهَّالاً، فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ، فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا»».(بخارى:۱۰۰)

ترجمه: «عبدالله بن عمرو بن عاص بمی‌گوید: از رسول الله جشنیدم كه فرمود: «خداوند علم را از سینه بندگان خود محو نمی‌كند، بلكه با وفات علما آنرا از بین می‌برد. و وقتی كه علما از بین رفتند، مردم، جاهلان را رهبر خود قرار می‌دهند و مسائل خود را از آنها می‌پرسند. رهبرانشان نیز از روی جهالت، فتوا می‌دهند كه هم خود گمراه میشوند وهم دیگران را به گمراهی می‌كشند»».

باب (۲۵): آیا روز جداگانه ای برای تعلیم زنان اختصاص داده شود؟

۸۷- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س قَالَ: قَالَتِ النِّسَاءُ لِلنَّبِيِّ ج: غَلَبَنَا عَلَيْكَ الرِّجَالُ فَاجْعَلْ لَنَا يَوْمًا مِنْ نَفْسِكَ، فَوَعَدَهُنَّ يَوْمًا لَقِيَهُنَّ فِيهِ، فَوَعَظَهُنَّ وَأَمَرَهُنَّ، فَكَانَ فِيمَا قَالَ لَهُنَّ: «مَا مِنْكُنَّ امْرَأَةٌ تُقَدِّمُ ثَلاثَةً مِنْ وَلَدِهَا إِلاَّ كَانَ لَهَا حِجَابًا مِنَ النَّارِ». فَقَالَتِ امْرَأَةٌ: وَاثْنَتَيْنِ؟ فَقَالَ: «وَاثْنَتَيْنِ»».(بخارى:۱۰۲)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: زنان خطاب به نبی اكرم جگفتند: مردان تو را تصاحب نموده (و برای ما) وقتی باقی نگذاشته‌اند. فرصتی به ما اختصاص بده تا نزد شما حاضر شویم. رسول الله جروزی را برای آنان تعیین نمود. (و در آنروز) فرمود: «هر زنی كه سه فرزند خود را از دست بدهد، آنان، در روز قیامت برای مادرانشان حجابی در برابر آتش دوزخ خواهند شد». زنی گفت: اگر دو فرزندش را از دست بدهد باز هم آنها حجاب می‌شوند؟ آنحضرت جفرمود: «بلی»».

وَفِيْ رِوَايَةٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَس قَالَ: «ثَلاثَةً لَمْ يَبْلُغُوا الْحِنْثَ»». (بخارى: ۱۰۲).

«و در یک روایت از ابوهریره سآمده است كه رسول الله جفرمود: «سه فرزندی كه به سن بلوغ نرسیده باشند»».

باب (۲۶): کسی که چیزی را بشنود و برای فهمیدن آن دوباره بپرسد

۸۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «مَنْ حُوسِبَ عُذِّبَ». قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ: أَوَلَيْسَ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿فَسَوۡفَ يُحَاسَبُ حِسَابٗا يَسِيرٗا ٨﴾[الانشقاق: ۸] ؟ قَالَتْ: فَقَالَ: «إِنَّمَا ذَلِكِ الْعَرْضُ وَلَكِنْ مَنْ نُوقِشَ الْحِسَابَ يَهْلِكْ»».(بخارى: ۱۰۳)

ترجمه: «عایشه لروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: «هر كس كه محاسبه شود، گرفتار عذاب می‌گردد».

عایشه می‌گوید: گفتم: مگر نه اینست كه خداوند می‌فرماید: بزودی محاسبه آسانی خواهد شد؟ آنحضرت جفرمود: «این عَرضه اعمال است ولی اگر حساب دقیق به عمل آید، هلاک می‌گردد»».

باب (۲۷): حاضران به غائبان ابلاغ نمایند

۸۹- «عَنْ أَبِي شُرَيْحٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولِ اللَّهِ ج الْغَدَ مِنْ يَوْمِ الْفَتْحِ، يَقُوْلُ قَوْلاً، سَمِعَتْهُ أُذُنَايَ وَوَعَاهُ قَلْبِي وَأَبْصَرَتْهُ عَيْنَايَ حِينَ تَكَلَّمَ بِهِ حَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ مَكَّةَ حَرَّمَهَا اللَّهُ وَلَمْ يُحَرِّمْهَا النَّاسُ فَلا يَحِلُّ لامْرِئٍ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أَنْ يَسْفِكَ بِهَا دَمًا، وَلا يَعْضِدَ بِهَا شَجَرَةً، فَإِنْ أَحَدٌ تَرَخَّصَ لِقِتَالِ رَسُولِ اللَّهِ ج فِيهَا، فَقُولُوا: إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَذِنَ لِرَسُولِهِ وَلَمْ يَأْذَنْ لَكُمْ، وَإِنَّمَا أَذِنَ لِي فِيهَا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ، ثُمَّ عَادَتْ حُرْمَتُهَا الْيَوْمَ كَحُرْمَتِهَا بِالأَمْسِ، وَلْيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ»».(بخارى: ۱۰۴)

ترجمه: «ابوشریح سمی‌گوید: فردای روز فتح مكه با گوشهایم شنیدم و با قلبم فهمیدم و با چشمانم نظاره گر آن بودم كه آنحضرت جپس از حمد و ثنای خداوند متعال، فرمود: «مكه جایی است كه خداوند آنرا حرام قرار داده است، نه مردم. پس هر كسی كه به خدا و روز قیامت ایمان دارد، در آن خون ریزی نكند و درختی را قطع ننماید. اگر كسی بخود اجازه دهد و چنین كاری كند و بگوید كه پیامبر كرده است، به او بگویید: خداوند فقط به پیامبرش جآنهم در بخشی از روز،چنین اجازه‌ای داده نه به شما. از امروز، حرمت آن، مانند دیروز میباشد. (آنچه را گفتم) حاضران باید به غائبان، ابلاغ كنند»».

باب (۲۸): گناه کسی که به دروغ، چیزی به پیامبرج نسبت دهد

۹۰- «عن عَلِيٍّ س قال: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا تَكْذِبُوا عَلَيَّ فَإِنَّهُ مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ فَلْيَلِجِ النَّارَ»». (بخارى:۱۰۶)

ترجمه: «علی سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «سخنی را به دروغ به من نسبت ندهید. زیرا كسی كه به دروغ، سخنی را به من نسبت دهد، وارد آتش می‌شود»».

۹۱- «عَنْ سَلَمَةَ س قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «مَنْ يَقُلْ عَلَيَّ مَا لَمْ أَقُلْ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ»».(بخارى: ۱۰۹)

ترجمه: «سلمه بن اكوع سمی‌گوید: از رسول الله جشنیدم كه فرمود: «كسی كه به من سخنی را نسبت دهد و من آنرا نگفته باشم، باید جای خود را در آتش، آماده كند»».

۹۲- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «تَسَمَّوْا بِاسْمِي وَلا تَكْتَنُوا بِكُنْيَتِي وَمَنْ رَآنِي فِي الْمَنَامِ فَقَدْ رَآنِي، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ لا يَتَمَثَّلُ فِي صُورَتِي، وَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ»».(بخارى: ۱۱۰)

ترجمه: «ابوهریره سروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: «اسم مرا بعنوان اسم، انتخاب كنید ولی از كنیه من (ابو القاسم) استفاده نكنید. هركس مرا در خواب ببیند، حقیقتا مرا خواب دیده است. زیرا شیطان نمی‌تواند خود را به صورت من در آوَرَد. و هركس به دروغ، چیزی را به من نسبت دهد، پس باید جایگاهش را در جهنم، آماده كند»».

باب (۲۹): نوشتن علم

۹۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ حَبَسَ عَنْ مَكَّةَ الْقَتْلَ أَوِ الْفِيلَ، وَسَلَّطَ عَلَيْهِمْ رَسُولَ اللَّهِ ج وَالْمُؤْمِنِينَ، أَلا وَإِنَّهَا لَمْ تَحِلَّ لأَحَدٍ قَبْلِي وَلَمْ تَحِلَّ لأَحَدٍ بَعْدِي، أَلا وَإِنَّهَا حَلَّتْ لِي سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ، أَلا وَإِنَّهَا سَاعَتِي هَذِهِ؛ حَرَامٌ لا يُخْتَلَى شَوْكُهَا، وَلا يُعْضَدُ شَجَرُهَا، وَلا تُلْتَقَطُ سَاقِطَتُهَا إِلاَّ لِمُنْشِدٍ، فَمَنْ قُتِلَ فَهُوَ بِخَيْرِ النَّظَرَيْنِ؛ إِمَّا أَنْ يُعْقَلَ، وَإِمَّا أَنْ يُقَادَ أَهْلُ الْقَتِيلِ». فَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْيَمَنِ فَقَالَ: اكْتُبْ لِي يَا رَسُولَ اللَّهِ. فَقَالَ: «اكْتُبُوا لأَبِي فُلانٍ» فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ: إِلاَّ الإِذْخِرَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَإِنَّا نَجْعَلُهُ فِي بُيُوتِنَا وَقُبُورِنَا، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «إِلاَّ الإِذْخِرَ إِلاَّ الإِّذْخِر»».(بخارى:۱۱۲)

ترجمه: «ابو هریره سروایت می‌كند كه رسول اكرم جفرمود: «خداوند مانع وقوع خونریزی یا حمله فیل‌ها به مكه شد و رسول الله جو مؤمنان را بر اهل مكه غالب گردانید. بدانید كه مكه نه برای كسی قبل از من و نه بعد از من، حلال قرار داده شده است و فقط بخشی از یک روز برای من حلال قرار داده شد. و بدانید كه از این لحظه به بعد، (برای همیشه) حرام قرار داده شد. بنابراین، نه خار آن كنده شود ونه درخت آن قطع گردد و نه مال گم شده آن برداشته شود مگر اینكه به صاحبش برگردانیده شود. و اگر كسی در آن كشته شود، اولیای دم مختارند كه: یا دیه (خون بها) بگیرند و یا قاتل را قصاص كنند». مردی یمنی آمد و گفت: ای رسول خدا! این سخنان را برای من بنویس. رسول اكرم ج(خطاب به همراهانش) فرمود: «برای ابو فلان بنویسید». مردی از قبیله قریش گفت: ای رسول الله! اذخر (نوعی گیاه سبز) را استثناء كنید زیرا ما آنرا درخانه‌ها و در قبرهایمان مورد استفاده قرار میدهیم. رسول الله جپذیرفت و فرمود: «بجز اذخر، بجز اذخر»». (یعنی كندن و قطع كردن اذخر از قاعده حرمت، مستثنا است).

۹۴- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: لَمَّا اشْتَدَّ بِالنَّبِيِّ ج وَجَعُهُ قَالَ: «ائْتُونِي بِكِتَابٍ أَكْتُبْ لَكُمْ كِتَابًا لا تَضِلُّوا بَعْدَهُ». قَالَ عُمَرُ: إِنَّ النَّبِيَّ ج غَلَبَهُ الْوَجَعُ وَعِنْدَنَا كِتَابُ اللَّهِ حَسْبُنَا، فَاخْتَلَفُوا وَكَثُرَ اللَّغَطُ، قَالَ: «قُومُوا عَنِّي وَلا يَنْبَغِي عِنْدِي التَّنَازُعُ». فَخَرَجَ ابْنُ عَبَّاسٍ يَقُولُ: إِنَّ الرَّزِيَّةَ كُلَّ الرَّزِيَّةِ مَا حَالَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ ج وَبَيْنَ كِتَابِهِ». (بخارى:۱۱۴)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: وقتی كه بیماری پیامبر جشدت گرفت، آنحضرت جفرمود: «دفتری بیاورید تا برای شما مطالبی بنویسم كه بعد از آن، گمراه نشوید». عمر سگفت: دردِ بیماری بر پیامبر جچیره شده است، كتاب خدا برای ما كافیست. مردم، در این باره اختلاف نظر پیدا كردند وسر وصدا زیاد شد. رسول الله جفرمود: «نزد من اختلاف ومنازعه شایسته نیست، برخیزید و بروید»».

باب (۳۰): تعلیم، وعظ و ارشاد درشب

۹۵- «عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ ل قَالَتْ: اسْتَيْقَظَ النَّبِيُّ ج ذَاتَ لَيْلَةٍ فَقَالَ: «سُبْحَانَ اللَّهِ مَاذَا أُنْزِلَ اللَّيْلَةَ مِنَ الْفِتَنِ، وَمَاذَا فُتِحَ مِنَ الْخَزَائِنِ، أَيْقِظُوا صَوَاحِبَاتِ الْحُجَرِ، فَرُبَّ كَاسِيَةٍ فِي الدُّنْيَا عَارِيَةٍ فِي الآخِرَةِ»». (بخارى: ۱۱۵)

ترجمه: «ام المؤمنین ؛ام سلمه ل؛ روایت میكند كه: شبی رسول الله جبیدار شد و فرمود: «سبحان الله! امشب چه فتنه‌هایی نازل شده است و چه دروازه گنجهایی گشوده شده است. آنهایی را كه در اتاق‌ها خوابند (ازواج مطهرات را) بیدار كنید چه بسا كسانی كه در دنیا پوشیده‌اند ولی در آخرت، لخت و عریان می‌شوند»».

باب (۳۱): شب بیداری برای فراگیری علم و دانش

۹۶- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: صَلَّى بِنَا النَّبِيُّ ج الْعِشَاءَ فِي آخِرِ حَيَاتِهِ، فَلَمَّا سَلَّمَ قَامَ فَقَالَ: «أَرَأَيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هَذِهِ فَإِنَّ رَأْسَ مِائَةِ سَنَةٍ مِنْهَا لا يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ أَحَدٌ»».(بخارى: ۱۱۶)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: پیامبر جدر یكی از آخرین روزهای عمر مباركشان پس از ادای نماز عشا، برخاست و فرمود: «امشب را بخاطر بسپارید. زیرا پس از گذشت صد سال از این تاریخ، احدی از كسانی كه روی زمین قرار دارند، باقی نخواهد ماند»».

۹۷- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: بِتُّ فِي بَيْتِ خَالَتِي مَيْمُونَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج، وَكَانَ النَّبِيُّ ج عِنْدَهَا فِي لَيْلَتِهَا. فَصَلَّى النَّبِيُّ ج الْعِشَاءَ، ثُمَّ جَاءَ إِلَى مَنْزِلِهِ فَصَلَّى أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ نَامَ، ثُمَّ قَامَ، ثُمَّ قَالَ: «نَامَ الْغُلَيِّمُ».- أَوْ كَلِمَةً تُشْبِهُهَا- ثُمَّ قَامَ، فَقُمْتُ عَنْ يَسَارِهِ، فَجَعَلَنِي عَنْ يَمِينِهِ، فَصَلَّى خَمْسَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ نَامَ، حَتَّى سَمِعْتُ غَطِيطَهُ أَوْ خَطِيطَهُ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى الصَّلاةِ».(بخارى: ۱۱۷)

ترجمه: «عبد الله بن عباس بمی‌گوید: شبی در خانه خاله ام؛ میمونه بنت حارث؛ همسر پیامبر ج؛ خوابیدم و پیامبر اكرم جنیز در آن شب نزد خاله‌‌ام بود. آنحضرت جپس از خواندن نماز عشاء به خانه برگشت و چهار ركعت نماز خواند و خوابید. سپس برخاست و پرسید: «پسر بچه خوابید»؟ و یا سخنی مانند این. بعد از آن به نماز ایستاد. من هم سمت چپ ایشان ایستادم. اما رسول خدا مرا سمت راست خود قرار داد و پنج ركعت نماز خواند. بعد از آن، دو ركعت دیگر ادا كرد و خوابید طوری كه صدای نفس ایشان را می‌شنیدم. سرانجام برای ادای نماز، برخاست و بیرون رفت».

باب (۳۲): حفظ علم

۹۸- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: إِنَّ النَّاسَ يَقُولُونَ: أَكْثَرَ أَبُو هُرَيْرَةَ وَلَوْلا آيَتَانِ فِي كِتَابِ اللَّهِ مَا حَدَّثْتُ حَدِيثًا، ثُمَّ يَتْلُو: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلۡهُدَىٰ﴾[البقرة: ۱۵۹] . إِلَى قَوْلِهِ ﴿ٱلرَّحِيمُ﴾، إِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ كَانَ يَشْغَلُهُمُ الصَّفْقُ بِالأَسْوَاقِ، وَإِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ الأَنْصَارِ كَانَ يَشْغَلُهُمُ الْعَمَلُ فِي أَمْوَالِهِمْ، وَإِنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ كَانَ يَلْزَمُ رَسُولَ اللَّهِ ج بِشِبَعِ بَطْنِهِ وَيَحْضُرُ مَا لا يَحْضُرُونَ، وَيَحْفَظُ مَا لا يَحْفَظُونَ».(بخارى: ۱۱۸)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: مردم می‌گویند: ابوهریره احادیث بسیاری روایت میكند. باید بگویم كه اگر این دو آیه در كتاب خدا نمی‌بود هیچ حدیثی برای شما روایت نمی‌كردم. سپس آنها را تلاوت كرد: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلۡهُدَىٰ﴾ تا ﴿ٱلرَّحِيمُ﴾(بیگمان كسانی كه پنهان می‌دارند آنچه را كه از دلایل روشن و هدایت فرو فرستاده‌ایم بعد از آنكه آنرا برای مردم در این كتاب بیان نمودیم، اینها كسانی‌اند كه خداوند آنها را نفرین كرده و نفرین كنندگان دیگر (مردم و فرشته) نیز آنها را نفرین می‌كنند، مگر كسانی كه توبه كنند و به اصلاح حال خود پرداخته، (آنچه را كه پنهان می‌داشتند) آشكار سازند، توبه آنان را می‌پذیرم و من بسی توبه پذیر و مهربانم). برادران مهاجر در بازار مشغول تجارت بودند و برادران انصار هم مشغول كشاورزی. اما ابوهریره كاری نداشت و همیشه همراه پیامبر بود و فقط به سیرشدن شكمش بسنده می‌كرد و دنبال علم و دانش بود. جایی كه بقیه حاضر نبودند، او حضور داشت و آنچه را كه دیگران حفظ نمی‌كردند، او حفظ می‌كرد».

۹۹- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّي أَسْمَعُ مِنْكَ حَدِيثًا كَثِيرًا أَنْسَاهُ، قَالَ: «ابْسُطْ رِدَاءَكَ». فَبَسَطْتُهُ، قَالَ: فَغَرَفَ بِيَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «ضُمَّهُ». فَضَمَمْتُهُ، فَمَا نَسِيتُ شَيْئًا بَعْدَهُ». (بخارى:۱۱۹)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: عرض كردم: ای رسول خدا! بسیاری از سخنانی را كه از شما می‌شنوم، فراموش می‌كنم. آنحضرت جفرمود: «چادرت را پهن كن». من چادرم را پهن كردم و ایشان دو مشت در آن گذاشت و سپس فرمود: «آنرا جمع كن». من آنرا جمع كردم. بعد از آن، چیزی را فراموش نكردم».

۱۰۰- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: حَفِظْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج وِعَاءَيْنِ، فَأَمَّا أَحَدُهُمَا فَبَثَثْتُهُ، وَأَمَّا الآخَرُ فَلَوْ بَثَثْتُهُ قُطِعَ هَذَا الْبُلْعُومُ». (بخارى: ۱۲۰)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: دو نوع حدیث از پیامبر جحفظ كردم. نخست، احادیثی كه آنها را روایت و نشر كردم. دوم، احادیثی كه اگر آنها را روایت كنم، این گلویم بریده خواهد شد».

باب (۳۳): گوش فرادادن به علما

۱۰۱- «عَنْ جَرِيرٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ لَهُ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ: «اسْتَنْصِتِ النَّاسَ». فَقَالَ: «لا تَرْجِعُوا بَعْدِي كُفَّارًا يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ»».(بخارى: ۱۲۱)

ترجمه: «جریرسمی‌گوید: نبی اكرم جدر حجة الوداع خطاب به من فرمود: «مردم را ساكت كن». سپس، فرمود: «بعد از من كافر نشوید تا با جنگ وخونریزی یكدیگر را نابود سازید»».

باب ۳۴: اگر از عالمی بپرسند که کدام یک از مردم دانا‌تراست، چه بگوید؟

۱۰۲- «عن أُبَيِّ ابْنِ كَعْبٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج: «قَامَ مُوسَى النَّبِيُّ خَطِيبًا فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَسُئِلَ: أَيُّ النَّاسِ أَعْلَمُ؟ فَقَالَ: أَنَا أَعْلَم،ُ فَعَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ إِذْ لَمْ يَرُدَّ الْعِلْمَ إِلَيْهِ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنَّ عَبْدًا مِنْ عِبَادِي بِمَجْمَعِ الْبَحْرَيْنِ هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ، قَالَ: يَا رَبِّ وَكَيْفَ بِهِ؟ فَقِيلَ لَهُ: احْمِلْ حُوتًا فِي مِكْتَلٍ، فَإِذَا فَقَدْتَهُ فَهُوَ ثَمَّ، فَانْطَلَقَ وَانْطَلَقَ بِفَتَاهُ يُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَحَمَلا حُوتًا فِي مِكْتَلٍ، حَتَّى كَانَا عِنْدَ الصَّخْرَةِ وَضَعَا رُءُوسَهُمَا وَنَامَا، فَانْسَلَّ الْحُوتُ مِنَ الْمِكْتَلِ ﴿فَٱتَّخَذَ سَبِيلَهُۥ فِي ٱلۡبَحۡرِ سَرَبٗا﴾[الکهف: ۶۱] ، وَكَانَ لِمُوسَى وَفَتَاهُ عَجَبًا، فَانْطَلَقَا بَقِيَّةَ لَيْلَتِهِمَا وَيَوْمَهُمَا، فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ: ﴿ءَاتِنَا غَدَآءَنَا لَقَدۡ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَٰذَا نَصَبٗا﴾[الکهف: ۶۲] . وَلَمْ يَجِدْ مُوسَى مَسًّا مِنَ النَّصَبِ حَتَّى جَاوَزَ الْمَكَانَ الَّذِي أُمِرَ بِهِ، فَقَالَ لَهُ فَتَاهُ: ﴿أَرَءَيۡتَ إِذۡ أَوَيۡنَآ إِلَى ٱلصَّخۡرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ ٱلۡحُوتَ وَمَآ أَنسَىٰنِيهُ إِلَّا ٱلشَّيۡطَٰنُ﴾[الکهف: ۶۳] . قَالَ مُوسَى: ﴿ذَٰلِكَ مَا كُنَّا نَبۡغِۚ فَٱرۡتَدَّا عَلَىٰٓ ءَاثَارِهِمَا قَصَصٗا ٦٤﴾[الکهف: ۶۴] . فَلَمَّا انْتَهَيَا إِلَى الصَّخْرَةِ، إِذَا رَجُلٌ مُسَجًّى بِثَوْبٍ أَوْ قَالَ: تَسَجَّى بِثَوْبِهِ، فَسَلَّمَ مُوسَى، فَقَالَ الْخَضِرُ: وَأَنَّى بِأَرْضِكَ السَّلامُ فَقَالَ: أَنَا مُوسَى. فَقَالَ: مُوسَى بَنِي إِسْرَائِيلَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: ﴿هَلۡ أَتَّبِعُكَ عَلَىٰٓ أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمۡتَ رُشۡدٗا﴾[الکهف: ۶۶] . قَالَ: ﴿إِنَّكَ لَن تَسۡتَطِيعَ مَعِيَ صَبۡرٗا﴾[الکهف: ۶۷] . يَا مُوسَى إِنِّي عَلَى عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلَّمَنِيهِ لا تَعْلَمُهُ أَنْتَ، وَأَنْتَ عَلَى عِلْمٍ عَلَّمَكَهُ لا أَعْلَمُهُ، ﴿قَالَ سَتَجِدُنِيٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ صَابِرٗا وَلَآ أَعۡصِي لَكَ أَمۡرٗا ٦٩﴾[الکهف: ۶۹] . فَانْطَلَقَا يَمْشِيَانِ عَلَى سَاحِلِ الْبَحْرِ لَيْسَ لَهُمَا سَفِينَةٌ، فَمَرَّتْ بِهِمَا سَفِينَةٌ، فَكَلَّمُوهُمْ أَنْ يَحْمِلُوهُمَا، فَعُرِفَ الْخَضِرُ، فَحَمَلُوهُمَا بِغَيْرِ نَوْلٍ، فَجَاءَ عُصْفُورٌ، فَوَقَعَ عَلَى حَرْفِ السَّفِينَةِ، فَنَقَرَ نَقْرَةً أَوْ نَقْرَتَيْنِ فِي الْبَحْرِ، فَقَالَ الْخَضِرُ: يَا مُوسَى مَا نَقَصَ عِلْمِي وَعِلْمُكَ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ إِلاَّ كَنَقْرَةِ هَذَا الْعُصْفُورِ فِي الْبَحْرِ، فَعَمَدَ الْخَضِرُ إِلَى لَوْحٍ مِنْ أَلْوَاحِ السَّفِينَةِ فَنَزَعَهُ، فَقَالَ مُوسَى: قَوْمٌ حَمَلُونَا بِغَيْرِ نَوْلٍ، عَمَدْتَ إِلَى سَفِينَتِهِمْ فَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا؟ ﴿قَالَ أَلَمۡ أَقُلۡ إِنَّكَ لَن تَسۡتَطِيعَ مَعِيَ صَبۡرٗا ٧٢ قَالَ لَا تُؤَاخِذۡنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرۡهِقۡنِي مِنۡ أَمۡرِي عُسۡرٗا ٧٣﴾[الکهف: ۷۲-۷۳] . فَكَانَتِ الْأُولَى مِنْ مُوسَى نِسْيَانًا فَانْطَلَقَا فَإِذَا غُلامٌ يَلْعَبُ مَعَ الْغِلْمَانِ، فَأَخَذَ الْخَضِرُ بِرَأْسِهِ مِنْ أَعْلاهُ فَاقْتَلَعَ رَأْسَهُ بِيَدِهِ، فَقَالَ مُوسَى: ﴿أَقَتَلۡتَ نَفۡسٗا زَكِيَّةَۢ بِغَيۡرِ نَفۡسٖ﴾[الکهف: ۷۴] . ﴿قَالَ أَلَمۡ أَقُل لَّكَ إِنَّكَ لَن تَسۡتَطِيعَ مَعِيَ صَبۡرٗا ٧٥﴾[الکهف: ۷۵] . ﴿فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَآ أَتَيَآ أَهۡلَ قَرۡيَةٍ ٱسۡتَطۡعَمَآ أَهۡلَهَا فَأَبَوۡاْ أَن يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارٗا يُرِيدُ أَن يَنقَضَّ فَأَقَامَهُ﴾[الکهف: ۷۷] . قَالَ الْخَضِرُ بِيَدِهِ، فَأَقَامَهُ، فَقَالَ لَهُ مُوسَى: ﴿لَوۡ شِئۡتَ لَتَّخَذۡتَ عَلَيۡهِ أَجۡرٗا ٧٧ قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيۡنِي وَبَيۡنِكَ﴾[الکهف: ۷۷-۷۸] » قَالَ النَّبِيُّ ج: «يَرْحَمُ اللَّهُ مُوسَى لَوَدِدْنَا لَوْ صَبَرَ حَتَّى يُقَصَّ عَلَيْنَا مِنْ أَمْرِهِمَا»».(بخارى: ۱۲۲)

ترجمه: «ابی بن كعب از پیامبر جروایت می‌كند كه فرمود: «موسی ÷در حالی كه ایستاده بود و بنی اسرائیل را موعظه می‌كرد، از وی پرسیدند: از انسانها چه كسی داناتراست؟ موسی ÷گفت: من داناترین انسانها هستم. خداوند او را بخاطر اینكه علم را به او (خداوند) نسبت نداده بود، مورد عتاب قرار داد و به او وحی كرد كه: بنده ایی از بندگان من كه در «مجمع البحرین» است از تو داناتر می‌باشد.

موسی ÷گفت: پروردگارا! چگونه میتوانم نزد او بروم؟ به وی گفتند: ماهی‌ای را در زنبیلی قرار ده و با خود حمل كن. هر جا كه ماهی ناپدید شد، او را آنجا خواهی دید. موسی ÷همراه یوشع بن نون ماهی‌ای را در زنبیلی نهاد و آنرا برداشت و براه افتاد. وقتی كه كنار صخره ایی رسیدند، سر برزمین گذاشتند و به خواب رفتند. ماهی، خود را از زنبیل بیرون كشید و به آب رسانید. آنها بقیه شبانه روز را راه رفتند. هنگاه صبح، موسی ÷به همراهش گفت: غذایمان را حاضر كن كه خسته و گرسنه شده‌ایم. موسی ÷تا زمانیكه میعادگاه را پشت سر نگذاشته بود، احساس خستگی نمی‌كرد. همراهش به او گفت: آن صخره را كه كنار آن خوابیدیم، بیاد داری؟ ماهی را همانجا فراموش كردم. موسی ÷گفت: مكانی كه ما در جستجوی آن هستیم، همانجا است. آنها از همان راهی كه آمده بودند، باز گشتند. وقتی كه به آن صخره رسیدند، مردی را دیدند كه خود را در لباسی پیچیده است. موسی ÷سلام نمود. خضر گفت: در این سرزمین، سلام از كجاست؟ موسی گفت: من موسی هستم. خضر گفت: موسی بنی اسرائیل؟ موسی گفت: آری، آیا اجازه میدهی همراه تو باشم تا از آنچه كه خداوند به تو آموخته است، به من نیز بیاموزی؟ گفت: ای موسی! تو نمی‌توانی با من صبركنی. زیرا خداوند عز وجل به من چیز‌هایی آموخته است كه تو آنها را نمی‌دانی و در عوض، به تو چیزهایی آموخته كه من نمی‌دانم. موسی گفت: انشاء الله صبر می‌كنم و از دستورات تو سر پیچی نخواهم كرد. بدین ترتیب، آنها در ساحل دریا، بدون كشتی براه افتادند. پس از مدتی، یک كشتی از كنار آنها عبوركرد. آنها از صاحبان كشتی خواستند تا آنها را همراه خود سوار كنند.

صاحبان كشتی، خضر را شناختند و بدون كرایه آن‌ها را سوار كردند. در آن اثنا، گنجشكی بر كناره كشتی نشست و یكی، دو منقار از آب دریا برداشت. خضر خطاب به موسی گفت: علم من و تو در برابر علم خداوند، كمتر از مقدار آبی است كه این گنجشک از دریا برداشت. سپس خضر ÷یكی از تخته‌های كشتی را از جایش در آورد. موسی ÷(با تعجب) گفت: آنها ما را بدون كرایه سوار كردند و حالا تو داری كشتی آنها را سوراخ می‌كنی تا همه را غرق سازی؟ خضر گفت: مگر به تو نگفتم كه نمی‌توانی با من صبر كنی؟ موسی ÷گفت: مرا بخاطر فراموشی‌‌ام بازخواست مكن. این نخستین فراموشی موسی بود. (سپس از كشتی پیاده شدند) و براه افتادند. (در راه) پسر بچه‌ای را دیدند كه با بچه‌های دیگر مشغول بازی بود. خضر آن كودک را گرفت و سرش را از تن جدا كرد. موسی ÷(در حالیكه خشمگین شده بود) گفت: چرا فرد بیگناهی را بدون آنكه مرتكب قتلی شده باشد، كُشتی؟ خضر گفت: مگر به تو نگفتم كه تو با من توان شكیبایی را نخواهی داشت؟ باز به راه خود ادامه دادند تا به روستایی رسیدند. از اهالی روستا غذا خواستند. ولی آنها از دادن غذا امتناع و رزیدند. در همین روستا به دیواری رسیدند كه داشت فرو می‌ریخت. خضر با اشاره دست آن دیوار را راست كرد. موسی ÷گفت: اگر می‌خواستی، می‌توانستی در مقابل این كار، مزد بگیری. خضر گفت: اینک وقت جدایی من و تو است». پیامبر اكرم جفرمود: «خداوند موسی را رحمت كند دوست داشتیم كه صبر می‌كرد تا ببینیم داستانش با خضر به كجا می‌كشد»».

باب (۳۵): ایستاده پرسیدن از عالمی که نشسته است

۱۰۳- «عَنْ أَبِي مُوسَى س قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ج فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَا الْقِتَالُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ؟ فَإِنَّ أَحَدَنَا يُقَاتِلُ غَضَبًا، وَيُقَاتِلُ حَمِيَّةً، فَرَفَعَ إِلَيْهِ رَأْسَهُ، قَالَ: وَمَا رَفَعَ إِلَيْهِ رَأْسَهُ إِلاَّ أَنَّهُ كَانَ قَائِمًا، فَقَالَ: «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ»». (بخارى:۱۲۳)

ترجمه: «ابو موسی اشعری سمی‌گوید: مردی، نزد نبی اكرم جآمد و گفت: ای رسول خدا! جهاد در راه خدا چیست؟ زیرا بعضی از ما بخاطر خشم و برای انتقام می‌جنگند و برخی هم از روی تعصب می‌جنگند. رسول الله جبه سویش نگاه كرد و فرمود: «هركس بخاطر سرافرازی دین خدا بجنگد، این جنگ، جهاد در راه خداست»».

باب (۳۶): خداوند می‌فرماید: ﴿وَمَآ أُوتِیتُم مِّنَ ٱلۡعِلۡمِ إِلَّا قَلِیلٗا﴾[الإسراء: ۸۵] . (از علم و دانش فقط مقدار اندکی به شما داده شده است)

۱۰۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ س قَالَ: بَيْنَا أَنَا أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ ج فِي خَرِبِ الْمَدِينَةِ وَهُوَ يَتَوَكَّأُ عَلَى عَسِيبٍ مَعَهُ، فَمَرَّ بِنَفَرٍ مِنَ الْيَهُودِ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: سَلُوهُ عَنِ الرُّوحِ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: لا تَسْأَلُوهُ لا يَجِيءُ فِيهِ بِشَيْءٍ تَكْرَهُونَهُ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَنَسْأَلَنَّهُ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ فَقَالَ: يَا أَبَا الْقَاسِمِ، مَا الرُّوحُ؟ فَسَكَتَ، فَقُلْتُ: إِنَّهُ يُوحَى إِلَيْهِ، فَقُمْتُ، فَلَمَّا انْجَلَى عَنْهُ، قَالَ: ﴿وَيَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِۖ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنۡ أَمۡرِ رَبِّي وَمَآ أُوتِيتُم مِّنَ ٱلۡعِلۡمِ إِلَّا قَلِيلٗا ٨٥﴾[الإسراء: ۸۵] .

ترجمه: «عبد الله بن مسعود سمی‌گوید: من همراه پیامبرخدا جدر خرابه‌های مدینه میرفتم و آنحضرت جچوب درخت خرمایی در دست داشت كه بر آن تكیه می‌زد. از قضا چند نفر یهودی از آنجا می‌گذشتند. برخی از آنان به برخی دیگر گفتند: از او (محمد) درباره روح بپرسید. برخی دیگر گفتند: سؤال نكنید، زیرا ممكن است در جواب چیزی بگوید كه برای شما خوش آیند نباشد. بعضی گفتند: سؤال می‌كنیم.

در نتیجه، یكی از آنها ایستاد و گفت: ای ابوالقاسم! روح چیست؟ رسول الله جساكت ماند. (راوی میگوید): من به خود گفتم اكنون وحی بر آنحضرت جنازل می‌شود. پس بر خاستم. وقتی كه آن حالت از رسول الله جبر طرف شد، این آیه را تلاوت فرمود: (از تو درباره روح میپرسند، بگو: روح چیزی است كه تنها پروردگارم از آن آگاه است، و به شما فقط اندكی از علم و دانش، داده شده است)».

باب (۳۷): اختصاص دادن درس و تعلیم به گروهی از مردم بخاطر اینکه شاید همه آنرا نفهمند

۱۰۵- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س أَنَّ النَّبِيَّ ج وَمُعاذٌ رَدِيفُهُ عَلَى الرَّحْلِ قَالَ: «يَا مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ»! قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَسَعْدَيْكَ، قَالَ: «يَا مُعَاذُ»! قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَسَعْدَيْكَ، ثَلاثًا قَالَ: «مَا مِنْ أَحَدٍ يَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ صِدْقًا مِنْ قَلْبِهِ إِلاَّ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ». قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَفَلا أُخْبِرُ بِهِ النَّاسَ فَيَسْتَبْشِرُوا؟ قَالَ: «إِذًا يَتَّكِلُوا». وَأَخْبَرَ بِهَا مُعَاذٌ عِنْدَ مَوْتِهِ تَأَثُّمًا».(بخارى:۱۲۸)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: معاذ سپشت سر رسول الله جبر شتری سوار بود كه آنحضرت جخطاب به وی فرمود: «ای معاذ»! معاذ گفت: بلی یا رسول الله! بفرمایید. باز فرمود: «ای معاذ»! معاذ جواب داد: لبیک یا رسول الله! در خدمتم.آنحضرت جسه بار آنرا تكرار كرد. آنگاه، فرمود: «هركس از صمیم قلب أشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلاَّ اللهُ وأشْهَدُ أنَّ مُحّمَّدًا رَسُولُ اللهبگوید، خداوند آتش جهنم را بر او حرام می‌گرداند». معاذ گفت: ای رسول خدا ج! آیا مردم را از این سخن با خبر سازم تا خوشحال شوند؟ آنحضرت جفرمود: «بیم آن میرودكه بر این سخن، توكل كنند وعمل را ترک نمایند». معاذ هنگامیكه نزدیک بود دارفانی را وداع گوید، بدلیل اینكه مبادا بخاطر كتمان این حدیث، گناهكار شود،آنرا برای مردم روایت كرد».

باب (۳۸): حیا در علم

۱۰۶- «عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ ل قَالَتْ: جَاءَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ اللَّهَ لا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ، فَهَلْ عَلَى الْمَرْأَةِ مِنْ غُسْلٍ إِذَا احْتَلَمَتْ؟ قَالَ النَّبِيُّ ج: «إِذَا رَأَتِ الْمَاءَ». فَغَطَّتْ أُمُّ سَلَمَةَ تَعْنِي وَجْهَهَا وَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَوَتَحْتَلِمُ الْمَرْأَةُ؟ قَالَ: «نَعَمْ تَرِبَتْ يَمِينُكِ، فَبِمَ يُشْبِهُهَا وَلَدُهَا»».(بخارى: ۱۳۰)

ترجمه: «ام سلمه لمی‌گوید: ام سلیم نزد رسول الله جآمد و گفت: ای رسول خدا! خداوند از بیان حق، شرم و حیا نمی‌كند. اگر زنی احتلام شود، غسل بر وی واجب است؟ رسول الله جفرمود: «بلی، اگر آب (منی) را ببیند». ام سلمه صورتش را پوشید و گفت: ای رسول الله! مگر زن هم احتلام می‌شود؟ رسول الله جفرمود: «بلی، وگرنه چگونه فرزند، با مادرش شباهت پیدا می‌كرد»».

باب (۳۹): کسی که از سؤال کردن شرم کند و به دیگری بگوید که سؤال کند

۱۰۷- «عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ س قَالَ: كُنْتُ رَجُلاً مَذَّاءً، فَأَمَرْتُ الْمِقْدَادَ بْنَ الأَسْوَدِ أَنْ يَسْأَلَ النَّبِيَّ ج فَسَأَلَهُ، فَقَالَ: «فِيهِ الْوُضُوءُ»». (بخارى: ۱۳۲)

ترجمه: «علی بن ابی طالب سمی‌فرماید: من فردی بودم كه مذی زیادی از من خارج میشد. به مقداد بن اسود گفتم كه درباره حكم آن، از رسول الله جسؤال كند. او نیز پرسید. رسول الله جدر جواب، فرمود: «در چنین صورتی باید وضو گرفت»».

باب (۴۰): تعلیم و فتوی در مسجد

۱۰۸- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَجُلاً قَامَ فِي الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مِنْ أَيْنَ تَأْمُرُنَا أَنْ نُهِلَّ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «يُهِلُّ أَهْلُ الْمَدِينَةِ مِنْ ذِي الْحُلَيْفَةِ، وَيُهِلُّ أَهْلُ الشَّأْمِ مِنَ الْجُحْفَةِ، وَيُهِلُّ أَهْلُ نَجْدٍ مِنْ قَرْنٍ». وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: وَيَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «وَيُهِلُّ أَهْلُ الْيَمَنِ مِنْ يَلَمْلَمَ». وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ يَقُولُ: لَمْ أَفْقَهْ هَذِهِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج».(بخارى: ۱۳۳)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: مردی در مسجد برخاست و گفت: ای رسول الله! از كجا احرام ببندیم؟ رسول الله جفرمود: «اهل مدینه از ذوالحلیفه، واهل شام از جحفه، واهل نجد از قرن منازل». ابن عمر افزود كه مردم می‌گویند: رسول الله جفرمود: «و اهل یمن از یلملم احرام ببندند». ولی من این سخن را از رسول الله جنشنیده‌‌ام».

باب (۴۱): کسیکه سؤال کننده را بیش از آنچه سؤال کرده جواب دهد

۱۰۹- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب عَنِ النَّبِيِّ ج: أَنَّ رَجُلاً سَأَلَهُ: مَا يَلْبَسُ الْمُحْرِمُ؟ فَقَالَ: «لا يَلْبَسُ الْقَمِيصَ، وَلا الْعِمَامَةَ، وَلا السَّرَاوِيلَ، وَلا الْبُرْنُسَ، وَلا ثَوْبًا مَسَّهُ الْوَرْسُ أَوِ الزَّعْفَرَانُ، فَإِنْ لَمْ يَجِدِ النَّعْلَيْنِ فَلْيَلْبَسِ الْخُفَّيْنِ، وَلْيَقْطَعْهُمَا حَتَّى يَكُونَا تَحْتَ الْكَعْبَيْنِ»».(بخارى: ۱۳۴)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: شخصی از رسول الله جپرسید: مُحرم، چه چیزی باید بپوشد؟ رسول الله جفرمود: «نباید پیراهن، عمامه، شلوار، عبا و همچنین لباسی كه به عطر یا زعفران آغشته شده باشد، بپوشد. و اگر كفشی نیافت، موزه بپوشد و آنها را از زیر استخوان قوزک پا، قطع كند»».

۴- کتاب وضو

آداب وضو

باب (۱): نماز بدون وضو، صحیح نیست

۱۱۰- «عَنْ أَبَي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لا تُقْبَلُ صَلاةُ مَنْ أَحْدَثَ حَتَّى يَتَوَضَّأَ». قَالَ رَجُلٌ مِنْ حَضْرَمَوْتَ: مَا الْحَدَثُ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؟ قَالَ: فُسَاءٌ أَوْ ضُرَاطٌ».(بخارى: ۱۳۵)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه رسول‏ الله جفرمود: «هركس كه وضویش بشكند تا زمانی كه دوباره وضو نگیرد، هیچ نمازی از وی پذیرفته نمی‏شود». یكی از اهالی حضرموت پرسید: ای ابوهریره! شكستن وضو یعنی چه؟ گفت: بادی كه از شكم بیرون آید خواه با صدا باشد و خواه بی‌صدا».

باب (۲): فضیلت وضو

۱۱۱- «وَعَنْهُ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُوْلَ اللهِ ج يَقُولُ: « إِنَّ أُمَّتِي يُدْعَوْنَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ غُرًّا مُحَجَّلِينَ مِنْ آثارِ الْوُضُوءِ، فَمَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ يُطِيلَ غُرَّتَهُ فَلْيَفْعَلْ»».(بخارى: ۱۳۶)

ترجمه: «همچنین ابوهریره سمی‌گوید: از رسول الله جشنیدم كه فرمود: «امت من روز قیامت فرا خوانده می‌شوند در حالی كه اعضای وضوی آنها بر اثر وضو می‌درخشد. لذا هركس خواست این نور بیشتر گردد، آن را بیشتر كند»».

باب (۳): وَسوَسه، ناقض وضو نیست

۱۱۲- «عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ يَزِيْدِ الأَنْصَارِيِّ س: أَنَّهُ شَكَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج الرَّجُلَ الَّذِي يُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ يَجِدُ الشَّيْءَ فِي الصَّلاةِ، فَقَالَ: «لا يَنْفَتِلْ أَوْ لا يَنْصَرِفْ حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا أَوْ يَجِدَ رِيحاً»». (بخارى:۱۳۷)

ترجمه: «عبدالله بن یزید انصاری می‌گوید: از رسول الله جپرسیدم: اگر شخصی، هنگام خواندن نماز به شک بیفتد كه وضویش شكسته است (بادی از شكمش خارج شده است) چه كار باید بكند؟ آنحضرت جفرمود: «تا وقتی كه صدایی نشنیده ویا بویی احساس نكرده باشد، نمازش را ترک نكند»».

باب (۴): تخفیف در وضو

۱۱۳- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ النَّبِيَّ نَامَ حَتَّى نَفَخَ، ثُمَّ صَلَّى وَ لَمْ يَتَوَضَأْ، وَرُبَّمَا قَالَ اضْطَجَعَ حَتَّى نَفَخَ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى». (بخارى:۱۳۸)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: نبی اكرم جخوابید طوریكه صدای نفسش شنیده می‌شد. بعد بلند شد و بدون اینكه وضو بگیرد، نماز خواند. وگاهی می‌گفت: رسول الله جبر پهلو دراز كشید و بخواب رفت طوری كه صدای نفسش شنیده می‌شد. سپس بر خاست و نماز خواند. (چشم آنحضرتجمی‌خوابید ولی قلبش بیدار بود)».

باب (۵): کامل کردن وضو

۱۱۴- «عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ ب قَالَ: دَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ ج مِنْ عَرَفَةَ حَتَّى إِذَا كَانَ بِالشِّعْبِ نَزَلَ فَبَالَ، ثُمَّ تَوَضَّأَ وَلَمْ يُسْبِغِ الْوُضُوءَ. فَقُلْتُ: الصَّلاةَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ: «الصَّلاةُ أَمَامَكَ». فَرَكِبَ فَلَمَّا جَاءَ الْمُزْدَلِفَةَ نَزَلَ فَتَوَضَّأَ، فَأَسْبَغَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أُقِيمَتِ الصَّلاةُ، فَصَلَّى الْمَغْرِبَ، ثُمَّ أَنَاخَ كُلُّ إِنْسَانٍ بَعِيرَهُ فِي مَنْزِلِهِ، ثُمَّ أُقِيمَتِ الْعِشَاءُ فَصَلَّى، وَلَمْ يُصَلِّ بَيْنَهُمَا».(بخارى:۱۳۹)

ترجمه: «اسامه بن زید بمی‌گوید: رسول الله جهنگام بازگشت از عرفات، وقتی به محل شعب رسید، قضای حاجت نمود و وضو گرفت، اما نه بطوركامل. اسامه می‌گوید: من عرض كردم: ای رسول خدا ج! وقت نماز فرا رسیده است. رسول الله جفرمود:«نماز را جلوتر خواهیم خواند»، (یعنی در مزدلفه) ـ وقتی به مزدلفه رسید، پیاده شد و وضوی كامل گرفت و نماز مغرب را خواند و بعد هر شخص، شترش را در محل مناسبی خواباند. سپس، نماز عشا اقامه گردید بدون اینكه میان آن دو (مغرب وعشاء) نماز دیگری بخوانند.

باب(۶): شستن صورت با دو دست و بایک مشت آب

۱۱۵- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّهُ تَوَضَّأَ فَغَسَلَ وَجْهَهُ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَمَضْمَضَ بِهَا وَاسْتَنْشَقَ، ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَجَعَلَ بِهَا هَكَذَا، أَضَافَهَا إِلَى يَدِهِ الأُخْرَى فَغَسَلَ بِهَا وَجْهَهُ، ثمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَغَسَلَ بِهَا يَدَهُ الْيُمْنَى، ثمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَغَسَلَ بِهَا يَدَهُ الْيُسْرَى ثمَّ مَسَحَ بِرَأْسِهِ، ثمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَرَشَّ عَلَى رِجْلِهِ الْيُمْنَى حَتَّى غَسَلَهَا، ثمَّ أَخَذَ غَرْفَةً أُخْرَى فَغَسَلَ بِهَا رِجْلَهُ يَعْنِي الْيُسْرَى، ثمَّ قَالَ: هَكَذَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَتَوَضَّأُ».(بخارى:۱۴۰)

ترجمه: «از ابن عباس بروایت است كه چنین، وضو گرفت: یک كف آب برداشت و با (نیمی از) آن، مضمضه و (با نیم دیگر)، استنشاق نمود. سپس، یک كف آب برداشت و صورت خود را با هر دو دست، شست. بعد، یک كف آب، برداشت و دست راست خود را شست. و یک كف دیگر، برداشت و دست چپ خود را شست. آنگاه، سرش را مسح نمود. سپس، یک كف آب برداشته، بر پای راستش پاشید و آن را شست. و با یک كف دیگر، پای چپش را شست. و در پایان، گفت: رسول الله جرا دیدم كه چنین وضو می‌گرفت».

باب (۷): دعای داخل شدن به بیت الخلا

۱۱۶- «عن أَنَسٍ س قال: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا دَخَلَ الْخَلاءَ قَالَ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ»».(بخارى:۱۴۲)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: نبی اكرم جهنگام داخل شدن به بیت الخلا (توالت)، می‏فرمود: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ».(خدایا از شر شیاطین نر وماده، یا هر پلیدی ونا پاكی دیگر، به توپناه می‌برم)».

باب (۸):گذاشتن آب در توالت (دستشویی)

۱۱۷- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ النَّبِيَّ ج دَخَلَ الْخَلاءَ، قَالَ: فَوَضَعْتُ لَهُ وَضُوءًا، فَقَالَ: «مَنْ وَضَعَ هَذَا»؟ فَأُخْبِرَ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ فَقِّهْهُ فِي الدِّينِ»».(بخارى:۱۴۳)

ترجمه: «ابن عباس می‌گوید: رسول الله جبه دستشوئی رفت .من آب تهیه كرده و نهاده بودم، پس از آن، پرسید: چه كسی برایم آب آورده بود؟ گفتند: ابن عباس. آنگاه رسول اكرم جبرایم چنین دعا كرد: «خداوندا! به ابن عباس، بینش در دین، عطا فرما»».

باب (۹): هنگام قضای حاجت نباید رو به قبله نمود

۱۱۸- «عَنْ أَبِي أَيُّوبِ الانْصَارِيِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا أَتَى أَحَدُكُمُ الْغَائِطَ فَلا يَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَلا يُوَلِّهَا ظَهْرَهُ، شَرِّقُوا أَوْ غَرِّبُوا»». (بخارى:۱۴۴)

ترجمه: «ابو ایوب انصاری سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «هنگام قضای حاجت، رو یا پشت خود را به طرف قبله نكنید. بلكه به طرف مشرق یا مغرب رو كنید»».

ملاحظه: البته این زمانیست كه قبله در جهت جنوب یا شمال باشد واگر در جهت مشرق ویا مغرب باشد هنگام قضای حاجت، باید رو به سوی شمال ویا جنوب، نشست.

باب (۱۰): قضای حاجت روی دو خشت

۱۱۹- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: إِنَّ نَاسًا يَقُولُونَ: إِذَا قَعَدْتَ عَلَى حَاجَتِكَ فَلا تَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَلا بَيْتَ الْمَقْدِسِ، لَقَدِ ارْتَقَيْتُ يَوْمًا عَلَى ظَهْرِ بَيْتٍ لَنَا فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج عَلَى لَبِنَتَيْنِ مُسْتَقْبِلا بَيْتَ الْمَقْدِسِ».(بخارى:۱۴۵)

ترجمه: «عبدالله بن عمر بمی‌گوید: مردم میگویند: كه موقع قضای حاجت، نباید رو به طرف قبله و یا بیت‏المقدس نشست. حال آنكه من روزی بر پشت بام رفته بودم. دیدم كه رسول الله جبر دو خشت و رو به بیت المقدس، نشسته بود».

باب (۱۱): بیرون رفتن زنان برای قضای حاجت

۱۲۰- «عَنْ عَائِشَةَ س: أَنَّ أَزْوَاجَ النَّبِيِّ ج كُنَّ يَخْرُجْنَ بِاللَّيْلِ إِذَا تَبَرَّزْنَ إِلَى الْمَنَاصِعِ، وَهُوَ صَعِيدٌ أَفْيَحُ، فَكَانَ عُمَرُ يَقُولُ لِلنَّبِيِّ ج: احْجُبْ نِسَاءَكَ، فَلَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللَّهِ ج يَفْعَلُ، فَخَرَجَتْ سَوْدَةُ بِنْتُ زَمْعَةَ، زَوْجُ النَّبِيِّ ج لَيْلَةً مِنَ اللَّيَالِي عِشَاءً، وَكَانَتِ امْرَأَةً طَوِيلَةً، فَنَادَاهَا عُمَرُ: أَلا قَدْ عَرَفْنَاكِ يَا سَوْدَةُ، حِرْصًا عَلَى أَنْ يَنْزِلَ الْحِجَابُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ آيَةَ الْحِجَابِ».(بخارى:۱۴۶)

ترجمه: «ام المومنین عایشه لمی‏فرماید: همسران رسول الله جشب‏ها، برای قضای حاجت به طرف مناصع كه میدانی وسیع بود، می‌رفتند. عمر سعرض كرد: ای رسول الله ج! به همسران خود دستور دهید تا در حجاب باشند. امّا رسول الله جچنین نكردند تا اینكه شبی، سوده بنت زمعه؛ همسر رسول الله جكه خانمی بلند قامت بود، برای قضای حاجت بیرون رفت. عمرسبه امید اینكه برای حجاب حكمی نازل شود، (و نیز سوده را متوجه سازد) گفت: ای سوده! ما تو را شناختیم. بعد از آن، خداوند حكم حجاب را نازل فرمود».

باب (۱۲): استنجا با آب

۱۲۱- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قال: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا خَرَجَ لِحَاجَتِهِ أَجِيءُ أَنَا وَغُلامٌ مَعَنَا إِدَاوَةٌ مِنْ مَاءٍ و في روايةٍ: مِنْ مَاءٍ وَ عَنَزَةٍ، يَسْتَنْجِيْ بِالْمَاءِ». (بخارى:۱۵۰،۱۵۲)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: هرگاه، رسول الله جبرای قضای حاجت، بیرون می‌رفت، من و پسری دیگر، برای او آب می‌بردیم و رسول الله جبا آن آب، استنجا میكرد و وضو میگرفت. و در روایتی دیگر آمده است كه آب و چوبدستی می‌بردیم».

باب (۱۳): نهی از استنجا با دست راست

۱۲۲- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا شَرِبَ أَحَدُكُمْ فَلا يَتَنَفَّسْ فِي الانَاءِ، وَإِذَا أَتَى الْخَلاءَ فَلا يَمَسَّ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ وَلا يَتَمَسَّحْ بِيَمِينِهِ»».(بخارى:۱۵۳)

ترجمه: «از ابو قتاده سروایت است كه رسول الله جفرمود: «هنگام آب خوردن، در ظرف آب، تنفس نكنید و هرگاه به بیت الخلا رفتید، نه با دست راست، آلت تناسلی خود را بگیرید و نه به وسیله آن، استنجا كنید»».

باب (۱۴): استنجا با سنگ

۱۲۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: اتَّبَعْتُ النَّبِيَّ ج وَخَرَجَ لِحَاجَتِهِ فَكَانَ لا يَلْتَفِتُ، فَدَنَوْتُ مِنْهُ، فَقَالَ: «ابْغِنِي أَحْجَارًا أَسْتَنْفِضْ بِهَا أَوْ نَحْوَهُ وَلا تَأْتِنِي بِعَظْمٍ وَلا رَوْث». فَأَتَيْتُهُ بِأَحْجَارٍ بِطَرَفِ ثيَابِي، فَوَضَعْتُهَا إِلَى جَنْبِهِ وَأَعْرَضْتُ عَنْهُ، فَلَمَّا قَضَى أَتْبَعَهُ بِهِنَّ».(بخارى:۱۵۵)

ترجمه: «ابو هریره می‌گوید: نبی اكرم جبرای قضای حاجت، بیرون رفت. من هم دنبال ایشان براه افتادم. آنحضرت جبه اطراف خود نگاه نمی‌كرد. وقتی به او نزدیک شدم (و مرا دید) فرمود: «چند تا سنگ یا مانند آن، برایم بیاور تا استنجا كنم. البته استخوان و سرگین حیوان نباشد». من تعدادی سنگ در دامنم جمع نموده، برای آنحضرت جبردم و از آنجا دور شدم. رسول اكرم جبا آنها استنجا نمود».

باب(۱۵): نهی از استنجا با سرگین حیوانات

۱۲۴- «عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ ج الْغَائِطَ، فَأَمَرَنِي أَنْ آتِيَهُ بِثلاثةِ أَحْجَارٍ، فَوَجَدْتُ حَجَرَيْنِ، وَالْتَمَسْتُ الثالِث فَلَمْ أَجِدْهُ، فَأَخَذْتُ رَوْثةً فَأَتَيْتُهُ بِهَا، فَأَخَذَ الْحَجَرَيْنِ وَأَلْقَى الرَّوْثةَ، وَقَالَ: «هَذَا رِكْسٌ»».(بخارى:۱۵۶)

ترجمه: «ابن مسعود سمی‌گوید: نبی اكرم جبرای قضای حاجت، بیرون رفت و به من دستور داد تا سه عدد سنگ، برایش ببرم. من دو سنگ پیدا كردم و هر چه سعی كردم موفق به پیدا كردن سنگ سوم، نشدم. آنگاه، سرگین خشک حیوانی را برداشته، به خدمت رسیدم. رسول الله جدو سنگ را برداشت و سرگین را دور انداخت و فرمود: «این، نجس است»».

باب (۱۶): یک بار شستن اعضای وضو

۱۲۵- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: تَوَضَّأَ النَّبِيُّ مَرَّةً مَرَّةً».(بخاری: ۱۵۷)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: نبی اكرم جوضو گرفت و هر عضو وضو را یک بار شست».

باب (۱۷): دو بار شستن اعضای وضو

۱۲۶- «عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ زَيْدٍ الأنصاري س: أَنَّ النَّبِيَّ ج تَوَضَّأَ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ».(بخاری: ۱۵۸)

ترجمه: «عبدالله بن زید انصاری سمی‌گوید: نبی اكرم جوضو گرفت و هر عضو وضو را دو بار شست».

باب (۱۸): سه بار شستن اعضای وضو

۱۲۷- «عن عُثمَانَ بْنِ عَفَّانَ س أَنَّهُ دَعَا بِإِنَاءٍ فَأَفْرَغَ عَلَى كَفَّيْهِ ثلاث مِرَارٍ فَغَسَلَهُمَا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَمِينَهُ فِي الانَاءِ فَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثلاثاً وَيَدَيْهِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ ثلاث مِرَارٍ، ثُمَّ مَسَحَ بِرَأْسِهِ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ ثَلاثَ مِرَارٍ إِلَى الْكَعْبَيْنِ، ثُمَّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ تَوَضَّأَ نَحْوَ وُضُوئِي هَذَا ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ لا يُحَدِّث فِيهِمَا نَفْسَهُ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»».(بخارى:۱۵۹)

ترجمه: «از عثمان بن عفان سروایت است كه ایشان آب خواست و وضو گرفت. نخست، سه بار آب ریخت و دست‏ها را (تا مچ) شست. سپس با دست راستش از ظرف، آب برداشت و مضمضه و استنشاق كرد. یعنی آب در دهان نمود و بینی خود را تمیز كرد. و بعد، سه بار صورتش را شست. آنگاه، دو دستش را تا آرنج، سه بار شست. و در آخر، سرش را مسح نمود و پاهایش را تا قوزک، سه بار شست، و بعد گفت: رسول الله جفرموده است: «هركس، مانند این وضوی من، وضو بگیرد و با اخلاص، دو ركعت نماز بخواند، خداوند تمام گناهان گذشته‌اش را مورد عفو قرار خواهد داد»».

وَفِيْ رِوَايَةٍ أَنَّ عُثْمَان س قَالَ: أَلا أُحَدِّثُكُمْ حَدِيثًا لَوْلا آيَةٌ مَا حَدَّثْتُكُمُوهُ، سَمِعْتُ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «لا يَتَوَضَّأُ رَجُلٌ فيُحْسِنُ وُضُوءَهُ وَيُصَلِّي الصَّلاةَ إِلا غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الصَّلاةِ حَتَّى يُصَلِّيَهَا». قَالَ عُرْوَةُ: الآيَةَ: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ﴾[البقرة: ۱۵۹] ».

ترجمه: «و در یک روایت آمده است كه عثمان سگفت: ای مردم! حدیثی را از رسول الله جبرای شما بیان می‌كنم كه اگر آیه‌ای (در قران كریم) نمی‏بود، آنرا برای شما بازگو نمی‏كردم. من از نبی اكرم جشنیدم كه فرمود: «هركس، خوب و كامل وضو بگیرد و نماز بخواند، تمام گناهانش تا نماز آینده، بخشوده خواهند شد». عروه می‌گوید: آیه مورد اشاره، این آیه است: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ﴾یعنی كسانی كه دلایل روشن و هدایتی را كه ما فرو فرستاده‌ایم، پنهان می‌دارند بعد از آنكه آن را برای مردم در كتاب، بیان و روشن نموده‌ایم، خدا و نفرین كنندگان، آنان را نفرین می‌كنند».

باب (۱۹): استنشاق در وضو

۱۲۸- «عن أَبَي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج أَنَّهُ قَالَ: مَنْ تَوَضَّأَ فَلْيَسْتَنْثِرْ وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ». (بحارى: ۱۶۱)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «هر كس، وضو می‌گیرد، آب در بینی‌اش كند وآنرا تمیز نماید. و هركس، با سنگ استنجا می‏كند، عدد فرد را رعایت كند»».

باب (۲۰): عدد فرد، در سنگ‌های استنجا، رعایت گردد

۱۲۹- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ فَلْيَجْعَلْ فِي أَنْفِهِ مَاءً ثُمَّ لِيَنْثُرْ وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ وَإِذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلْيَغْسِلْ يَدَهُ قَبْلَ أَنْ يُدْخِلَهَا فِي وَضُوئِهِ فَإِنَّ أَحَدَكُمْ لا يَدْرِي أَيْنَ بَاتَتْ يَدُهُ»».(بخارى:۱۶۲)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «هرگاه، یكی از شما وضو می‏گیرد، آب در بینی نماید وآن را تمیز كنید. و هر كس كه با سنگ استنجا می‏كند، عدد فرد را رعایت نماید. وهرگاه از خواب بیدار شدید (و خواستید وضو بگیرید) دست‏ها را قبل از داخل كردن در ظرف آب، بشویید. زیرا شما نمی‏دانید كه دستتان در حالی كه خواب بودید، با چه چیز و كجا تماس پیدا كرده است»».

باب (۲۱): مسح برکفش، درست نیست

۱۳۰- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب ـ وقد قِيلَ لَهُ ـ يَا أَبَا عَبْدِالرَّحْمَن!ِ رَأَيْتُكَ تَصْنَعُ أَرْبَعًا لَمْ أَرَ أَحَدًا مِنْ أَصْحَابِكَ يَصْنَعُهَا، قَال:َ وَمَا هِي؟َ قَالَ: رَأَيْتُكَ لا تَمَسُّ مِنَ الأرْكَانِ إِلا الْيَمَانِيَّيْنِ، وَرَأَيْتُكَ تَلْبَسُ النِّعَالَ السِّبْتِيَّةَ، وَرَأَيْتُكَ تَصْبُغُ بِالصُّفْرَةِ، وَرَأَيْتُكَ إِذَا كُنْتَ بِمَكَّةَ أَهَلَّ النَّاسُ إِذَا رَأَوُا الْهِلالَ وَلَمْ تُهِلَّ أَنْتَ حَتَّى كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ، فقَالَ: أَمَّا الأَرْكَانُ: فَإِنِّي لَمْ أَرَ رَسُولَ اللَّهِ ج يَمَسُّ إِلا الْيَمَانِيَّيْنِ، وَأَمَّا النِّعَالُ السِّبْتِيَّةُ: فَإِنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّه ِج يَلْبَسُ النَّعْلَ الَّتِي لَيْسَ فِيهَا شَعَرٌ، وَيَتَوَضَّأُ فِيهَا، فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَلْبَسَهَا، وَأَمَّا الصُّفْرَةُ: فَإِنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَصْبُغُ بِهَا، فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَصْبُغَ بِهَا، وَأَمَّا الإِهْلالُ: فَإِنِّي لَمْ أَرَ رَسُولَ اللَّهِ ج يُهِلُّ حَتَّى تَنْبَعِثَ بِهِ رَاحِلَتُهُ».(بخارى:۱۶۶)

ترجمه: «ازعبدالله بن عمر بروایت است كه از او پرسیدند: ای ابو عبدالرحمن! تو چهار عمل انجام می‌دهی كه هیچ یک از همراهانت انجام نمی‌دهند؟ عبدالله بن عمر بگفت: آن چهار عمل كدامند؟ آن فرد گفت: اول اینكه در طواف، بجز ركن یمانی وحجرالاسود، اركان دیگر را استلام نمی‌كنی (دست نمی‌زنی).

دوم اینكه: كفش پوستی (دباغی شده) می‌پوشی. سوم: اینكه از رنگ زرد استفاده می‌كنی. چهارم اینكه: تمام حجاج، با رؤیت هلال، یعنی اول ذی‏حجه، احرام می‏پوشند اما تو قبل از روز هشتم (روز ترویه)، احرام نمی‌پوشی.

عبدالله سدر جواب، گفت: (درست است) من فقط دو ركن را استلام می‌كنم زیرا هیچگاه رسول خدا جرا ندیدم كه بجز آنها، ركن دیگری را استلام كند. و كفش چرمی می‌پوشم زیرا من دیدم كه رسول الله جكفش چرمی می‌پوشید و با آنها وضو می‌گرفت. من نیز دوست دارم از همین نوع كفش، استفاده كنم. و از رنگ زرد استفاده می‌كنم زیرا رسول خداجرا دیدمكه از رنگ زرد، استفاده می‌كرد. و روز هشتم، احرام می‌پوشم زیرا هرگز رسول الله جرا ندیدم كه قبل از حركت به سوی «منا» (قبل از روز هشتم) احرام ببندد».

باب (۲۲): در وضو و غسل، از سمت راست باید شروع کرد

۱۳۱- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ ج يُعْجِبُهُ التَّيَمُّنُ فِي تَنَعُّلِهِ، وَتَرَجُّلِهِ، وَطُهُورِهِ، وَفِي شَأْنِهِ كُلِّهِ». (بخارى:۱۶۸)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: نبی اكرم جدر پوشیدن كفش، شانه كردن موها، وضو گرفتن و همه كارهایش، شروع كردن از سمت راست را می‏پسندید».

باب (۲۳): جستجوی آب برای وضو، هنگام فرا رسیدن نماز

۱۳۲- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج، وَحَانَتْ صَلاةُ الْعَصْرِ، فَالْتَمَسَ النَّاسُ الْوَضُوءَ فَلَمْ يَجِدُوهُ، فَأُتِيَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِوَضُوءٍ، فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ ج فِي ذَلِكَ الإنَاءِ يَدَهُ، وَأَمَرَ النَّاسَ أَنْ يَتَوَضَّئُوا مِنْهُ، قَالَ: فَرَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ تَحْتِ أَصَابِعِهِ، حَتَّى تَوَضَّئُوا مِنْ عِنْدِ آخِرِهِمْ».(بخارى:۱۶۹)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: وقت نماز عصر فرا رسید، مردم در جستجوی آب برآمدند، ولی موفق به یافتن آن نشدند. من دیدم كه ظرف آبی را نزد رسول الله جآوردند. رسول الله جدست (مباركش) را در آن ظرف آب گذاشت و دستور داد تا مردم از آن، وضو بگیرند. انس سمی‌گوید: دیدم كه آب از بند انگشتان رسول الله ج(مانند فواره) بیرون می‏آید و تمام حاضرین، با آن آب، وضو گرفتند».

باب (۲۴): حکم آبی که با آن موی انسان شسته شده باشد

۱۳۳- «وَعَنْهُ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج لَمَّا حَلَقَ رَأْسَهُ، كَانَ أَبُو طَلْحَةَ أَوَّلَ مَنْ أَخَذَ مِنْ شَعَرِهِ».(بخارى:۱۷۱)

ترجمه: «همچنین انس سمی‌گوید: هنگامی كه رسول الله ج(در حجه‌الوداع) موهای سرش را تراشید، ابوطلحه نخستین كسی بود كه موهای (مبارک) رسول الله جرا (بقصد تبرک) برداشت».

باب (۲۵): ظرفی که سگ در آن،آب خورده باشد

۱۳۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا شَرِبَ الْكَلْبُ فِي إِنَاءِ أَحَدِكُمْ فَلْيَغْسِلْهُ سَبْعًا»».(بخارى:۱۷۲)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «هرگاه، سگ در ظرف شما آب خورد، آن را هفت بار بشویید»».

۱۳۵- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: كَانَتِ الْكِلابُ تَبُولُ وَتُقْبِلُ وَتُدْبِرُ فِي الْمَسْجِدِ فِي زَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ ج، فَلَمْ يَكُونُوا يَرُشُّونَ شَيْئًا مِنْ ذَلِكَ».

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: در عهد مبارک رسول الله ج، سگها در مسجد رفت وآمد وگاهی نیز، پیشاب میكردند وكسی روی آن،آب نمی‌پاشید».

باب (۲۶): کسیکه فقط هنگام خارج شدن چیزی

از سبیلین، وضو را لازم می‌داند

۱۳۶- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا يَزَالُ الْعَبْدُ فِي صَلاةٍ مَا كَانَ فِي الْمَسْجِدِ يَنْتَظِرُ الصَّلاةَ مَا لَمْ يُحْدِثْ»».(بخارى:۱۷۶)

ترجمه: «ابو هریره سروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: «تا زمانی كه انسان در مسجد بنشیند ومنتظر نماز بماند، و وضویش نشكند، در حال نماز، بشمار می‌رود»».

۱۳۷- «عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ س قال: سَأَلتُ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ س قُلْتُ: أَرَأَيْتَ إِذَا جَامَعَ فَلَمْ يُمْنِ؟ قَالَ عُثْمَانُ: يَتَوَضَّأُ كَمَا يَتَوَضَّأُ لِلصَّلاةِ، وَيَغْسِلُ ذَكَرَهُ. قَالَ عُثْمَانُ: سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج. فَسَأَلْتُ عَنْ ذَلِكَ عَلِيًّا، وَالزُّبَيْرَ، وَطَلْحَةَ، وَأُبَيَّ بْنَ كَعْبٍ، فَأَمَرُوني بِذَلِكَ».(بخارى:۱۷۹)

ترجمه: «زید بن خالد سمی‌گوید: از عثمان بن عفان سپرسیدم: اگر هنگام جماع، منی خارج نشود، حكم آن چیست؟ فرمود: نخست، عضو تناسلی را بشوید. سپس، همانطور كه برای نماز، وضو می‌گیرند، وضو بگیرد. عثمان سگفت: من از رسول الله جچنین شنیدم. راوی (یعنی زیدبن خالد) می‌گوید: این مسأله را از علی، طلحه، زبیر و ابی بن كعب شنیز پرسیدم، آنها هم، همین پاسخ را به من دادند».

۱۳۸- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج أَرْسَلَ إِلَى رَجُلٍ مِنَ الأَنْصَارِ، فَجَاءَ وَرَأْسُهُ يَقْطُرُ، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «لَعَلَّنَا أَعْجَلْنَاكَ»؟ فَقَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا أُعْجِلْتَ أَوْ قُحِطْتَ فَعَلَيْكَ الْوُضُوءُ»».(بخارى:۱۸۰)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: رسول الله جیک مرد انصاری را به حضور طلبید. آن مرد انصاری در حالی كه از سر (و صورتش) آب می‏چكید، آمد. رسول الله جفرمود: «شاید ما باعث عجله شما شدیم»؟ گفت: آری. رسول الله جفرمود: «هرگاه عجله‏ای در كار بود یا مجامعت بدون انزال، صورت گرفت، تنها وضو، كافی است»». (قابل یاد آوری است كه این حدیث وحدیث قبلی با حدیث التقاء ختانین منسوخ شده‌اند و قابل عمل نیستند. به فتح الباری حدیث شماره (۲۹۳) مراجعه كنید).

باب (۲۷): کمک به شخص در وضوگرفتن

۱۳۹- «عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ س: أَنَّهُ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِي سَفَرٍ وَأَنَّهُ ذَهَبَ لِحَاجَةٍ لَهُ، وَأَنَّ مُغِيرَةَ جَعَلَ يَصُبُّ الْمَاءَ عَلَيْهِ وَهُوَ يَتَوَضَّأُ، فَغَسَلَ وَجْهَهُ وَيَدَيْهِ، وَمَسَحَ بِرَأْسِهِ وَمَسَحَ عَلَى الْخُفَّيْنِ».(بخارى:۱۸۲)

ترجمه: «مغیره بن شعبه سمی‌گوید: در یكی از مسافرت‌ها، همراه رسول الله جبودم. رسو ل اكرم جبرای قضای حاجت، بیرون رفت. و من در برگشت، برای رسول الله جآب وضو آماده كردم و بر دست‌های آنحضرت جآب می‏ریختم و ایشان وضو می‏گرفت. آنحضرت جچهره و دست‏هایش را شست و برسر و موزه‌هایش، مسح كشید».

باب (۲۸): خواندن قرآن، بدون وضو

۱۴۰- «عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّهُ بَاتَ لَيْلَةً عِنْدَ مَيْمُونَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ ج، وَهِيَ خَالَتُهُ، فَاضْطَجَعْتُ فِي عَرْضِ الْوِسَادَةِ، وَاضْطَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَأَهْلُهُ فِي طُولِهَا، فَنَامَ رَسُولُ اللَّهِ ج حَتَّى إِذَا انْتَصَفَ اللَّيْلُ أَوْ قَبْلَهُ بِقَلِيلٍ أَوْ بَعْدَهُ بِقَلِيلٍ، اسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ ج فَجَلَسَ يَمْسَحُ النَّوْمَ عَنْ وَجْهِهِ بِيَدِهِ، ثُمَّ قَرَأَ الْعَشْرَ الآيَاتِ الْخَوَاتِمَ مِنْ سُورَةِ آلِ عِمْرَانَ، ثُمَّ قَامَ إِلَى شَنٍّ مُعَلَّقَةٍ، فَتَوَضَّأَ مِنْهَا، فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ، ثُمَّ قَامَ يُصَلِّي، قَالَ: فَقُمْتُ فَصَنَعْتُ مِثْلَ مَا صَنَعَ، ثُمَّ ذَهَبْتُ فَقُمْتُ إِلَى جَنْبِهِ، فَوَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى رَأْسِي، وَأَخَذَ بِأُذُنِي الْيُمْنَى يَفْتِلُهَا، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ أَوْتَرَ، ثُمَّ اضْطَجَعَ، حَتَّى أَتَاهُ الْمُؤَذِّنُ، فَقَامَ فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ، ثُمَّ خَرَجَ فَصَلَّى الصُّبْحَ».(بخارى:۱۸۳)

ترجمه: «عبدالله بن عباس بمی‌گوید: شبی، در خانه خاله‏ام ؛میمونه ل؛ همسر رسول الله جخوابیدم. رسول خدا جو همسرش، میمونه، در طول بالش و من در عرض آن، سر نهادیم. رسول الله جخواب رفت ولی پس از گذشت نصف شب یا كمتر ازآن، بیدار شد و با كشیدن دست‏ها بر چهره خویش، خواب را از خود دور كرد و ده آیه اخیر سوره آل عمران را تلاوت نمود و بعد بسوی مشک آبی كه آویزان بود، رفت و خوب و كامل، وضو گرفت و به نماز ایستاد.

ابن عباس بمی‌گوید: من نیز مانند رسول الله جوضو گرفته، كنار ایشان به نماز ایستادم. آنحضرت جدست راستش را بر سر من گذاشت و گوش راست مرا اندكی فشرد. پس از آن، رسول الله جدوازده ركعت نماز دو ركعتی خواند. و در پایان، یک ركعت نماز وتر خواند و دراز كشید. و هنگامی كه اذان صبح گفته شد، دو ركعت سنت فجر را بصورت مختصر خواند و برای ادای نماز فجر، به مسجد رفت».

باب (۲۹): مسح نمودن همۀ سر

۱۴۱- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدٍ: أنَّ رجلاً قَالَ لَهُ: هَلْ تَسْتَطِيْعُ أَنْ تُرِيَنِيْ كَيْفَ كَانَ رَسُوْلُ الله ج يَتَوَضَّأُ؟ قَالَ: نَعَمْ. فَدَعَا بمَاءٍ، فأفرغَ عَلَى يَدَيْهِ ثُمَّ غَسَلَهُمَا ثَلاثًا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَدَهُ فِي الإِنَاءِ فَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ ثَلاثًا، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثلاثاً، ثُمَّ غَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ إلى الْمِرْفَقَيْنِ، ثُمَّ مَسَحَ رَأسَهُ بِيَدَيْهِ، فَأقْبَلَ بِهِمَا وَأدْبَرَ، بَدَأ بِمُقَدَّمِ رَأسِهِ حَتَّى ذَهَبَ بِهِمَا إلى قَفَاهُ، ثُمَّ رَدَّهُما إلى المكانِ الَّذِي بَدَأ مِنْهُ ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ».(بخارى:۱۸۵)

ترجمه: «عبدالله بن زید سمی‌گوید: یكی از من پرسید: آیا می‌توانی چگونگی وضو گرفتن رسول الله جرا به من نشان دهی؟ عبدالله گفت: آری. آنگاه، مقداری آب خواست و بر دست‏هایش، آب ریخت و آنها را سه بار شست. بعد، با دستش از ظرف آب برداشت و سه بار مضمضه و سه بار، استنشاق كرد (یعنی دهان و بینی‌اش را شست). سپس، صورت‌اش را سه بار شست. و بعد، دست‌هایش را دو بار تا آرنج‏ شست. آنگاه، با هر دو دست، سرش را مسح نمود. مسح را از پیشانی یعنی از ابتدای سر، شروع نمود و دست‏ها را تا پشت سر كشاند. و سپس به طرف ابتدای سر یعنی از جایی كه شروع كرده بود، برگرداند. و در پایان، پاهایش را شست».

باب (۳۰): استفاده از باقیماندۀ آب وضو

۱۴۲- «عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ س قال: خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ ج بِالْهَاجِرَةِ، فَأُتِيَ بِوَضُوءٍ فَتَوَضَّأَ، فَجَعَلَ النَّاسُ يَأْخُذُونَ مِنْ فَضْلِ وَضُوئِهِ فَيَتَمَسَّحُونَ بِهِ، فَصَلَّى النَّبِيُّ ج الظُّهْرَ رَكْعَتَيْنِ وَالْعَصْرَ رَكْعَتَيْنِ وَبَيْنَ يَدَيْهِ عَنَزَةٌ». (بخارى: ۱۸۷)

ترجمه: «ابو جحیفه سمی‌گوید: روزی، رسول الله جاول ظهر، نزد ما تشریف آورد. آب برای وضوی آنحضرت جآورده شد. رسول الله جوضو گرفت و مردم، باقیمانده آب وضویش را برداشتند و به صورتهایشان مالیدند. رسول الله جدر حالی كه جلوی خود، نیزه‌ای را (بعنوان ستره) نصب كرده بود، هر یک از نمازهای ظهر و عصر را دو ركعتی خواند».

۱۴۳- «عَنْ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ س قال: ذَهَبَتْ بِي خَالَتِي إِلَى النَّبِيِّ ج فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ ابْنَ أُخْتِي وَجِعٌ فَمَسَحَ رَأْسِي وَدَعَا لِي بِالْبَرَكَةِ، ثُمَّ تَوَضَّأَ فَشَرِبْتُ مِنْ وَضُوئِهِ، ثُمَّ قُمْتُ خَلْفَ ظَهْرِهِ فَنَظَرْتُ إِلَى خَاتَمِ النُّبُوَّةِ بَيْنَ كَتِفَيْهِ مِثْلَ زِرِّ الْحَجَلَةِ». (بخارى:۱۹۰)

ترجمه: «سایب بن یزید سمی‌گوید: خاله‌‌ام مرا نزد نبی اكرم جبرد و عرض كرد كه خواهرزادام بیمار است. رسول الله جدست(مباركش) را بر سر من كشید و برای من دعای بركت نمود. آنگاه، وضو گرفت و من باقیمانده آب وضوی رسول خدا جرا نوشیدم و پشت سر آنحضرت جایستادم و به مهر نبوت كه مانند دكمه‌ای بود و میان شانه‌های رسول الله جقرار داشت، نگاه كردم».

باب (۳۱): وضو گرفتن مرد با همسرش

۱۴۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: كَانَ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ يَتَوَضَّئُونَ فِي زَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ ج جَمِيعًا».(بخارى:۱۹۳)

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: در زمان رسول الله جمردان و همسرانشان با هم (ازیک ظرف) وضو می‏گرفتند».

باب (۳۲): رسول اکرم ج آب وضو ی خود را روی شخص بیهوش ریخت

۱۴۵- «عَنْ جَابِرٍ س قَالَ: جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ ج يَعُودُنِي وَأَنَا مَرِيضٌ لا أَعْقِلُ، فَتَوَضَّأَ وَصَبَّ عَلَيَّ مِنْ وَضُوئِهِ، فَعَقَلْتُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، لِمَنِ الْمِيرَاثُ، إِنَّمَا يَرِثُنِي كَلالَةٌ، فَنَزَلَتْ آيَةُ الْفَرَائِضِ». (بخارى:۱۹۴)

ترجمه: «جابر سمی‌گوید: بیمار و بی‏هوش بودم كه رسول الله جبه عیادت من آمد. آنحضرت جوضو گرفت و باقیمانده آب وضویش را بر (سر و روی) من پاشید. بلافاصله به هوش آمدم. آنگاه، عرض كردم: ای رسول گرامی! میراث خود را بین چه كسانی تقسیم كنم؟ زیرا وارث من تنها یک كلاله میباشد. این سؤال باعث شد كه آیه میراث، نازل شود».

(كلاله: به میتی اطلاق می‌شودكه فرزند و پدر نداشته باشد).

باب (۳۳): غسل کردن و وضو گرفتن از یک طشت

۱۴۶- «عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: حَضَرَتِ الصَّلاةُ، فَقَامَ مَنْ كَانَ قَرِيبَ الدَّارِ إِلَى أَهْلِهِ وَبَقِيَ قَوْمٌ، فَأُتِيَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِمِخْضَبٍ مِنْ حِجَارَةٍ فِيهِ مَاءٌ، فَصَغُرَ الْمِخْضَبُ أَنْ يَبْسُطَ فِيهِ كَفَّهُ، فَتَوَضَّأَ الْقَوْمُ كُلُّهُمْ، قُلْنَا: كَمْ كُنْتُمْ؟ قَالَ: ثَمَانِينَ وَزِيَادَةً».(بخارى:۱۹۵)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: وقت نماز فرا رسید. آنها كه منازلشان نزدیک بود (برای وضو گرفتن) به خانه‌هایشان رفتند و بقیه ماندند. در آن هنگام، ظرف سنگی‌ای كه در آن، مقداری آب وجود داشت، برای پیامبر جآوردند. آن ظرف به اندازه‌ای كوچک بود كه كف دست آنحضرت جدر آن، باز نمی‌شد. حاضران، همه از آن وضو گرفتند. ما از انس پرسیدیم: شما چند نفر بودید؟ گفت: بیش از هشتاد نفر».

۱۴۷- «عَنْ أَبِيْ مُوسَى س: أَنَّ النَّبِيَّ ج دَعَا بِقَدَحٍ فِيهِ مَاءٌ، فَغَسَلَ يَدَيْهِ وَوَجْهَهُ فِيهِ، وَمَجَّ فِيهِ».(بخارى:۱۹۶)

ترجمه: «ابوموسی اشعری سمی‌گوید: رسول الله سلیوان بزرگی را كه پر از آب بود، طلب كرد و در آن آب، دست و صورت خود را شست و مضمضه نمود». (این كار، برای تبرک و ویژه آنحضرت جبود. و كسی غیر از ایشان، مجاز نیست چنین كاری كند). مترجم

۱۴۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ ج وَاشْتَدَّ بِهِ وَجَعُهُ، اسْتَأْذَنَ أَزْوَاجَهُ فِي أَنْ يُمَرَّضَ فِي بَيْتِي، فَأَذِنَّ لَهُ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ ج بَيْنَ رَجُلَيْنِ، تَخُطُّ رِجْلاهُ فِي الأَرْضِ، بَيْنَ عَبَّاسٍ وَرَجُلٍ آخَرَ. فَكَانَتْ عَائِشَةُ ل تُحَدِّثُ: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ بَعْدَمَا دَخَلَ بَيْتَهُ وَاشْتَدَّ وَجَعُهُ: «هَرِيقُوا عَلَيَّ مِنْ سَبْعِ قِرَبٍ لَمْ تُحْلَلْ أَوْكِيَتُهُنَّ لَعَلِّي أَعْهَدُ إِلَى النَّاسِ». وَأُجْلِسَ فِي مِخْضَبٍ لِحَفْصَةَ، زَوْجِ النَّبِيِّ ج، ثُمَّ طَفِقْنَا نَصُبُّ عَلَيْهِ تِلْكَ حَتَّى طَفِقَ يُشِيرُ إِلَيْنَا: «أَنْ قَدْ فَعَلْتُنَّ». ثُمَّ خَرَجَ إِلَى النَّاسِ».(بخارى:۱۹۸)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: وقتی رسول الله ج(برای آخرین بار) بیمار شد و بیماریش شدت یافت، از تمام همسران خود، اجازه خواست تا ایام بیماری را در خانه من (عایشه ل) پرستاری شود. همه همسران، موافقت كردند. رسول الله جدر حالی كه دو نفر، شانه‏های او را گرفته بودند و پاهایش به زمین كشیده می‌شد، به خانه من تشریف آورد. آن دو نفر، عباس و یک نفر دیگر بود. عایشه لمی‏فرماید: هنگامی كه آنحضرت جبه خانه من تشریف آورد و بیماریش شدت یافت، فرمود: «هفت مشک پر از آب كه از آنها آب برداشته نشده باشد، روی من بریزید تا بتوانم، مردم را وصیت كنم». ما ایشان را در طشت بزرگی كه متعلق به حفصه بود، نشاندیم و شروع به ریختن آب بر آنحضرت جنمودیم تا اینكه اشاره فرمود كه: «كافی است». سپس، رسول الله جاز خانه، بسوی مردم، بیرون رفت».

۱۴۹- «عَنْ أَنَسٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج دَعَا بِإِنَاءٍ مِنْ مَاءٍ، فَأُتِيَ بِقَدَحٍ رَحْرَاحٍ، فِيهِ شَيْءٌ مِنْ مَاءٍ،فَوَضَعَ أَصَابِعَهُ فِيهِ، قَالَ أَنَسٌ: فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَى الْمَاءِ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِهِ، فَحَزَرْتُ مَنْ تَوَضَّأَ مَا بَيْنَ السَّبْعِينَ إِلَى الثَّمَانِينَ».(بخارى:۲۰۰)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: نبی اكرم جظرف آبی خواست. برای آنحضرت جكاسه پهنی كه اندكی آب داشت، آوردند. ایشان انگشتان دست خود را در آن قرار داد. انس می‌گوید: دیدم كه آب از میان انگشتان رسول خدا ج، مانند چشمه، جاری بود. كسانی را كه از آن آب، وضو گرفتند، من شمردم. حدود هفتاد الی هشتاد نفر بودند».

باب (۳۴): وضو گرفتن با یک مُدّ ([۳] )

۱۵۰- «وَعَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَغْسِلُ أَوْ كَانَ يَغْتَسِلُ بِالصَّاعِ إِلَى خَمْسَةِ أَمْدَادٍ وَيَتَوَضَّأُ بِالْمُدِّ».(بخارى:۲۰۱)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: نبی اكرم جبا یک صاع یا پنج مد آب، غسل می‌كرد و با یک مد آب، وضو می‌گرفت».

[۳] مد در اصل یک چهارم صاع است و نزد امام شافعی و حجازی‌ها، برابر با دو رطل و نزد امام ابوحنیفه و اهل عراق برابر با یک رطل ویک سوم آن است و برخی آنرا به اندازه پری دو كفِ دست دانسته اند.

باب (۳۵): مسح بر موزه و عمامه

۱۵۱- «عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج: أَنَّهُ مَسَحَ عَلَى الْخُفَّيْنِ وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ سَأَلَ عُمَرَ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ: نَعَمْ إِذَا حَدَّثَكَ شَيْئًا سَعْدٌ عَنِ النَّبِيّ ج، فَلا تَسْأَلْ عَنْهُ غَيْرَهُ».(بخارى:۲۰۲)

ترجمه: «از سعد بن ابی وقاص سروایت است كه رسول الله جبر موزه‌هایش مسح می‌نمود. عبد الله بن عمر در این باره از پدرش؛ عمر؛ سؤال كرد. عمر سفرمود: بلی. و افزود: هرگاه، سعد از رسول الله جچیزی را برای شما بیان كرد، درباره آن از كسی دیگر، سؤال نكنید. (به او اعتمادكنید)».

۱۵۲- «عَنْ عَمْرِو بْنِ أُمَيَّةَ الضَّمْرِيِّ س: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ ج يَمْسَحُ عَلَى الْخُفَّيْنِ».(بخارى: ۲۰۴)

ترجمه: «عمرو بن امیه ضمری سمی‌گوید: من نبی اكرم جرا دیدم كه بر موزه‌هایش مسح می‏كرد.

۱۵۳- «وَعَنْهُ س قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِي َّج يَمْسَحُ عَلَى عِمَامَتِهِ وَخُفَّيْهِ». (بخارى:۲۰۵)

ترجمه: «عمرو بن امیه ضمری می‌گوید: رسول الله جرا دیدم كه بر عمامه و موزه‌هایش مسح می‏كرد».

باب (۳۶): پوشیدن موزه در حالت طهارت

۱۵۴- «عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ س قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ ج فِي سَفَرٍ، فَأَهْوَيْتُ لأَنْزِعَ خُفَّيْهِ، فَقَالَ: «دَعْهُمَا فَإِنِّي أَدْخَلْتُهُمَا طَاهِرَتَيْنِ»، فَمَسَحَ عَلَيْهِمَا».(بخارى:۲۰۶)

ترجمه: «مغیره بن شعبه سمی‌گوید:در یكی از سفرها، همراه رسول خداجبودم.(هنگام وضو) ‏خواستم موزه‌های رسول الله جرا بیرون بیاورم، فرمود:«آنها را بیرون نیاور، چون من آنها را پس از طهارت و وضو پوشیده‌‌ام». سپس رسول الله جبر موزه هایش، مسح نمود».

باب (۳۷): کسیکه پس از تناول نمودن گوشت گوسفند و سویق،([۴] ) وضو نگرفته است.

۱۵۵- «عَنْ عَمْرِو بْنِ أُمَيَّةَ س: أَنَّهُ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ ج يَحْتَزُّ مِنْ كَتِفِ شَاةٍ، فَدُعِيَ إِلَى الصَّلاةِ، فَأَلْقَى السِّكِّينَ، فَصَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ».(بخارى:۲۰۸)

ترجمه: «عمرو بن امیه ضمری سمی‌گوید: رسول الله جرا دیدم كه گوشتِ شانه گوسفند را با كارد برید و تناول فرمود. و سپس هنگامی كه اذان گفته شد، كارد را دور انداخت و بدون اینكه وضو بگیرد، نماز خواند».

[۴] نوعی غذا است كه با آرد جو و یا جوِ پوست كندة سرخ شده، ساخته می شود.

باب (۳۸): کسیکه پس از تناول نمودن سویق، به مضمضه کردن اکتفا کند و وضو نگیرد

۱۵۶- «عَنْ سُوَيْدِ بْنِ النُّعْمَانِ س: أَنَّهُ خَرَجَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج عَامَ خَيْبَرَ، حَتَّى إِذَا كَانُوا بِالصَّهْبَاءِ، وَهِيَ أَدْنَى خَيْبَرَ، فَصَلَّى الْعَصْرَ، ثُمَّ دَعَا بِالأَزْوَادِ، فَلَمْ يُؤْتَ إِلا بِالسَّوِيقِ، فَأَمَرَ بِهِ فَثُرِّيَ، فَأَكَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَأَكَلْنَا، ثُمَّ قَامَ إِلَى الْمَغْرِبِ، فَمَضْمَضَ وَمَضْمَضْنَا، ثُمَّ صَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ».(بخارى:۲۰۹)

ترجمه: «سوید بن نعمان سمی‌گوید: در فتح خیبر، همراه رسول الله جبودم. رسول خدا جوقتی به منطقه صهباء، در نزدیكی خیبر، رسید، نماز عصر را خواند. سپس دستور داد تا هر كس كه توشه‌ای دارد، حاضر كند. فقط اندكی آرد جَوی برشته شده آوردند. رسول الله جدستور داد تا آنها را با آب، تَر نمایند. آنگاه، رسول خدا جو ما از آن، خوردیم. سپس هنگامی كه نبی اكرمجبرای نماز مغرب برخاست، مضمضه نمود و ما نیز مضمضه نمودیم و بدون اینكه وضو بگیرد، نماز مغرب را بجای آورد».

۱۵۷- «عَنْ مَيْمُونَةَ ل: أَنَّ النَّبِيَّ ج أَكَلَ عِنْدَهَا كَتِفًا، ثُمَّ صَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ».(بخارى:۲۱۰)

ترجمه: «ام المؤمنین؛ میمونه ل؛ می‏فرماید: نبی اكرم جدر خانه من، گوشت شانه گوسفند تناول نمود و بدون اینكه وضو بگیرد، نماز خواند».

باب (۳۹): آیا پس از نوشیدن شیر، باید مضمضه نمود؟

۱۵۸- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج شَرِبَ لَبَنًا، فَمَضْمَضَ وَقَالَ: «إِنَّ لَهُ دَسَمًا»».(بخارى:۲۱۱)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: رسول الله جشیر نوشید. سپس مضمضه كرد و فرمود: «شیر، چربی دارد»».

باب(۴۰): وضو گرفتن پس از خواب و کسیکه پس از خواب سبک، وضو را لازم نمی‌داند

۱۵۹- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ وَهُوَ يُصَلِّي فَلْيَرْقُدْ، حَتَّى يَذْهَبَ عَنْهُ النَّوْمُ، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا صَلَّى وَهُوَ نَاعِسٌ لا يَدْرِي لَعَلَّهُ يَسْتَغْفِرُ فَيَسُبُّ نَفْسَهُ»».(بخارى:۲۱۲)

ترجمه: «از عایشه لروایت است كه رسول الله جفرمود: «هرگاه، كسی از شما در نماز، چرت زد، بخوابد تا خوابش زایل شود. زیرا چه بسا كسی از شما كه در حالت خواب آلودگی نماز می‌خواند، بدون اینكه بداند، بجای استغفار، خودش را نفرین كند»».

۱۶۰- «عَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلاةِ فَلْيَنَمْ حَتَّى يَعْلَمَ مَا يَقْرَأُ»».(بخارى:۲۱۳)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «هر گاه، یكی از شما در نماز، چرت زد، بخوابد (و پس از آن، نماز بخواند) تا بداند كه چه می‌خواند»».

باب(۴۱): وضو گرفتن با وجود وضو داشتن

۱۶۱- «عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَتَوَضَّأُ عِنْدَ كُلِّ صَلاةٍ، وكان يُجْزِئُ أَحَدَنَا الْوُضُوءُ مَا لَمْ يُحْدِثْ».(بخارى:۲۱۴)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: نبی اكرم جبرای هر نماز، وضو می‌گرفت. ولی ما تا وقتی كه وضو داشتیم، همان وضو برای ما كافی بود».

باب(۴۲): پرهیز نکردن از ادرار، جزو گناهان کبیره است

۱۶۲- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ ج بِحَائِطٍ مِنْ حِيطَانِ الْمَدِينَةِ أَوْ مَكَّةَ، فَسَمِعَ صَوْتَ إِنْسَانَيْنِ يُعَذَّبَانِ فِي قُبُورِهِمَا، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «يُعَذَّبَانِ وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ». ثُمَّ قَالَ: «بَلَى، كَانَ أَحَدُهُمَا لا يَسْتَتِرُ مِنْ بَوْلِهِ، وَكَانَ الآخَرُ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ». ثُمَّ دَعَا بِجَرِيدَةٍ رَطْبَةٍ، فَكَسَرَهَا كِسْرَتَيْنِ، فَوَضَعَ عَلَى كُلِّ قَبْرٍ مِنْهُمَا كِسْرَةً، فَقِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، لِمَ فَعَلْتَ هَذَا؟ قَالَ: «لَعَلَّهُ أَنْ يُخَفَّفَ عَنْهُمَا مَا لَمْ يَيْبَسَا»».(بخارى:۲۱۶)

ترجمه: «از ابن عباس بروایت است كه نبی اكرم جاز كنار باغی از با‏غهای مدینه یا مكه، عبور می‌كرد. (ناگهان) صدای دو نفر را شنید كه در قبرهای‌شان گرفتار عذاب بودند. رسول الله جفرمود: «این دو نفر، عذاب داده می‌شوند اما نه بخاطر گناه بزرگی». سپس فرمود: «بلی، یكی از آنان، از ادرار خود، پرهیز نمی‏كرد و دیگری، سخن چینی می‌نمود». آنگاه، رسول اكرم جشاخه ‏ترِ درختی خواست. آن را دو قسمت كرد و هر قسمت آنرا روی یكی از آن دو قبر، گذاشت. از رسول الله جپرسیدند: چرا چنین كردی؟ فرمود: «امید است تا زمانی كه این دو شاخه، خشک نشده است، خداوند، عذاب آنان را تخفیف دهد»».

باب(۴۳): آنچه دربارۀ شستن بول و ادرار آمده است.

۱۶۳- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا تَبَرَّزَ لِحَاجَتِهِ، أَتَيْتُهُ بِمَاء،ٍ فَيَغْسِلُ بِه».(بخارى:۲۱۷)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: هرگاه، نبی اكرم جبرای قضای حاجت، بیرون می‌رفت، من برایش آب می‏بردم و ایشان با آن آب، استنجا می‌‏كرد».

باب(۴۴): به حال خود گذاشتن بادیه نشینی که در مسجد ادرار نمود

۱۶۴- «عَنِ أَبِيْ هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَامَ أَعْرَابِيٌّ فَبَالَ فِي الْمَسْجِدِ، فَتَنَاوَلَهُ النَّاسُ، فَقَالَ لَهُمُ النَّبِيُّ ج: «دَعُوهُ وَهَرِيقُوا عَلَى بَوْلِهِ سَجْلاً مِنْ مَاءٍ، أَوْ ذَنُوبًا مِنْ مَاءٍ، فَإِنَّمَا بُعِثْتُمْ مُيَسِّرِينَ، وَلَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ»».(بخارى:۲۲۰)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه مردی بادیه نشین، برخاست و در مسجد، ادرار كرد. مردم اعتراض كردند. نبی اكرم جفرمود: «او را به حال خود، رها كنید و یک سطل آب، روی ادرار او بریزید. زیرا شما مأمور سهل گرفتن‌اید، نه سخت گیری كردن»».

باب(۴۵): ادرار کودکان شیرخوار

۱۶۵- «عَنْ أُمِّ قَيْسٍ بِنْتِ مِحْصَنٍ ل: أَنَّهَا أَتَتْ بِابْنٍ لَهَا صَغِيرٍ، لَمْ يَأْكُلِ الطَّعَامَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج، فَأَجْلَسَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج فِي حَجْرِهِ، فَبَالَ عَلَى ثَوْبِهِ، فَدَعَا بِمَاءٍ، فَنَضَحَهُ وَلَمْ يَغْسِلْهُ».(بخارى:۲۲۳)

ترجمه: «ام قیس لمی‌گوید: پسر كوچكم را كه هنوز غذا نمی‏خورد، نزد رسول الله جآوردم. رسول الله جاو را در بغل گرفت. او روی لباسهای رسول اكرم ج، ادرار كرد. رسول الله جآب خواست و بر لباسهای خود ریخت. (ولی) آنها را نشست. (یعنی فقط به ریختن آب، اكتفا كرد)».

باب(۴۶): ادرار کردن، در حالت ایستاده و نشسته

۱۶۶- «عَنْ حُذَيْفَةَ س قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ ج سُبَاطَةَ قَوْمٍ، فَبَالَ قَائِمًا، ثُمَّ دَعَا بِمَاءٍ، فَجِئْتُهُ بِمَاءٍ فَتَوَضَّأَ».(بخارى:۲۲۴)

ترجمه: «حذیفه سمی‌گوید: رسول الله جكنار زباله دان قومی رفت و ایستاده ادرار نمود و بعد آب خواست. من آب آوردم و ایشان وضو گرفت».

باب (۴۷): ادرار کردن، کنار دوست و در پناه دیوار

۱۶۷- «وَفِيْ رِوَايَةٍ عَنْ حُذَيْفَةَ قَالَ: أَتَى سُبَاطَةَ قَوْمٍ خَلْفَ حَائِطٍ، فَقَامَ كَمَا يَقُومُ أَحَدُكُمْ فَبَالَ، فَانْتَبَذْتُ مِنْهُ، فَأَشَارَ إِلَيَّ فَجِئْتُهُ، فَقُمْتُ عِنْدَ عَقِبِهِ حَتَّى فَرَغَ».(بخارى:۲۲۵)

ترجمه: «و در روایتی دیگر، آمده است كه حذیفه سفرمود: رسول الله جبه سوی زباله ‏دانی كه پشت دیواری قرار داشت، رفت و مانند ایستادن شما، ایستاد و ادرار نمود. من از او فاصله گرفتم.آنحضرت جبه من اشاره كردكه نزدیک بیا. من آمدم و پشت سر ایشان ایستادم تا اینكه فارغ شد».

باب(۴۸): شستن خون

۱۶۸- «عَنْ أَسْمَاءَ ل قَالَتْ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ النَّبِيَّ ج فَقَالَتْ: أَرَأَيْتَ إِحْدَانَا تَحِيضُ فِي الثَّوْبِ، كَيْفَ تَصْنَعُ؟ قَالَ: «تَحُتُّهُ، ثُمَّ تَقْرُصُهُ بِالْمَاءِ، وَتَنْضَحُهُ، وَتُصَلِّي فِيهِ»».(بخارى:۲۲۷)

ترجمه: «از اسماء لروایت است كه زنی، نزد نبی اكرم جآمد و عرض كرد: اگر لباس، با خون حیض آلوده شود، چه باید كرد؟ رسول الله جفرمود: «نخست، آن را با دست، بدون آب، و سپس با آب بمال و بشوی. سپس در آن، نماز بخوان»».

۱۶۹- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: جَاءَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَبِي حُبَيْشٍ إِلَى النَّبِيِّ ج فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّي امْرَأَةٌ أُسْتَحَاضُ فَلا أَطْهُرُ، أَفَأَدَعُ الصَّلاةَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لا، إِنَّمَا ذَلِكِ عِرْقٌ، وَلَيْسَ بِحَيْضٍ، فَإِذَا أَقْبَلَتْ حَيْضَتُكِ فَدَعِي الصَّلاةَ، وَإِذَا أَدْبَرَتْ فَاغْسِلِي عَنْكِ الدَّمَ ثُمَّ صَلِّي». وَقَالَ: «ثُمَّ تَوَضَّئِي لِكُلِّ صَلاةٍ حَتَّى يَجِيءَ ذَلِكَ الْوَقْتُ»». (بخارى:۲۲۸)

ترجمه: «ام المومنین؛ عایشه ل؛ می‌گوید: فاطمه بنت ابی حُبَیش نزد نبی اكرم جآمد و عرض كرد: ای پیامبر گرامی ج! به دلیل خون حیض، مدت زیادی ناپاک می‏شوم. آیا در این مدت، نماز را ترک كنم؟ رسول الله جفرمود: «خیر، زیرا این، خون حیض نیست بلكه خون رگی است كه پاره شده است. هنگامی كه روزهای قاعدگی ات فرا رسید، نماز نخوان. و هنگامی كه ایام قاعدگی ات به پایان رسید، غسل كن و نماز بخوان. البته برای هر نمازی، وضو بگیر تا اینكه دوران قاعدگی، فرا رسد»».

باب(۴۹): پاک کردن لباسی که آلوده به منی باشد

۱۷۰- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كُنْتُ أَغْسِلُ الْجَنَابَةَ مِنْ ثَوْبِ النَّبِيِّ ج، فَيَخْرُجُ إِلَى الصَّلاةِ، وَإِنَّ بُقَعَ الْمَاءِ فِي ثَوْبِهِ».(بخارى:۲۲۹)

ترجمه: «ام المومنین؛ عایشه ل؛ می‌گوید: اثر جنابت را از لباس نبی اكرم جمی‏شستم و آنحضرت جبرای نماز، از خانه بیرون می‌رفت در حالی كه اثر لكه‌های آب، هنوز بر لباسش وجود داشت».

باب(۵۰) حکم آغُل و پیشاب شتر، گوسفند و سایر چارپایان

۱۷۱- «عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَدِمَ أُنَاسٌ مِنْ عُكْلٍ أَوْ عُرَيْنَةَ، فَاجْتَوَوُا الْمَدِينَةَ، فَأَمَرَهُمُ النَّبِيُّ ج بِلِقَاحٍ، وَأَنْ يَشْرَبُوا مِنْ أَبْوَالِهَا وَأَلْبَانِهَا، فَانْطَلَقُوا، فَلَمَّا صَحُّوا قَتَلُوا رَاعِيَ النَّبِيِّ ج وَاسْتَاقُوا النَّعَمَ، فَجَاءَ الْخَبَرُ فِي أَوَّلِ النَّهَارِ، فَبَعَثَ فِي آثَارِهِمْ، فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ جِيءَ بِهِمْ، فَأَمَرَ فَقَطَعَ أَيْدِيَهُمْ، وَأَرْجُلَهُمْ، وَسُمِرَتْ أَعْيُنُهُمْ، وَأُلْقُوا فِي الْحَرَّةِ يَسْتَسْقُونَ فَلا يُسْقَوْنَ».(بخارى: ۲۳۳)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: عده‏ای از طایفه عُكل یا عُرینه به مدینه آمدند و از آب و هوای آن، بیمار شدند. رسول الله جدستور داد تا خود را به شتران شیری برسانند و از شیر و ادرار آنان، بخورند. آنان چنین كردند و از بیماری، شفا یافتند. پس از آن، چوپان رسول الله جرا كشتند و شتران را با خود بردند. پیامبر خدا جصبح زود (از این جنایت) باخبر شد. بلافاصله دستور داد تا آنان را تعقیب كنند. چند ساعتی از روز نگذشته بود كه آنها را اسیر كرده، خدمت رسول الله جآوردند. آنحضرت جدستور داد تا دست و پایشان را قطع و چشم ‏هایشان را كور كنند و آنها را در آفتاب گرم و سوزان قرار دهند». (دستور اجرا شد). آنان از شدت تشنگی، درخواست آب كردند، ولی به آنان آب ندادند».

۱۷۲- «وَعَنْهُ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي قَبْلَ أَنْ يُبْنَى الْمَسْجِدُ فِي مَرَابِضِ الْغَنَمِ».(بخارى:۲۳۴)

ترجمه: «همچنین انس سمی‌گوید: قبل از اینكه مسجد ساخته شود، نبی اكرم جدر جایی كه شبها گوسفندان می‏خوابیدند، نماز می‏خواند».

باب(۵۱): افتادن نجاست در روغن یا آب

۱۷۳- «عَنْ مَيْمُونَةَ ل: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج سُئِلَ عَنْ فَأْرَةٍ سَقَطَتْ فِي سَمْنٍ، فَقَالَ: «أَلْقُوهَا وَمَا حَوْلَهَا فَاطْرَحُوهُ وَكُلُوا سَمْنَكُمْ»».(بخارى:۲۳۵)

ترجمه: «ام المومنین؛ میمونه ل؛ روایت می‌كند كه: از رسول الله جدرباره موشی كه در روغن افتاده باشد، سؤال شد. آنحضرت جفرمود: «موش و مقداری از روغن ‏های اطراف آن را بیرون بریزید و بقیه روغن را بخورید»».

۱۷۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «كُلُّ كَلْمٍ يُكْلَمُهُ الْمُسْلِمُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَكُونُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَهَيْئَتِهَا، إِذْ طُعِنَتْ تَفَجَّرُ دَمًا، اللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ، وَالْعَرْفُ عَرْفُ الْمِسْكِ»».(بخارى:۲۳۷)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «هر زخمی را كه مسلمان در راه خدا ببیند، روز قیامت، آن زخم، تازه می‌شود و خون از آن، جاری می‌گردد. رنگ زخم، مانند رنگ خون، و عطر و بویش مانند مشک، معطر خواهد بود»».

باب(۵۲): ادرار کردن در آب راکد

۱۷۵- «وَعَنْ أَبِيْ هُرَيْرَةَ س عن النَّبِيِّ ج قَالَ: «لا يَبُولَنَّ أَحَدُكُمْ فِي الْمَاءِ الدَّائِمِ الَّذِي لا يَجْرِي، ثُمَّ يَغْتَسِلُ فِيهِ»». (بخاری: ۲۳۹)

ترجمه: «ابو هریره سروایت می‏كند كه نبی اكرم جفرمود: «مواظب باشید در آب راكد، ادرار نكنید. چه بسا كه برای غسل و طهارت، بدان نیاز پیدا كنید»».

باب(۵۳): اگر روی شخصی که در نماز است نجاستی انداخته شود، نمازش باطل نمی‌شود

۱۷۶- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يُصَلِّي عِنْدَ الْبَيْتِ وَأَبُو جَهْلٍ وَأَصْحَابٌ لَهُ جُلُوسٌ، إِذْ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض: أَيُّكُمْ يَجِيءُ بِسَلَى جَزُورِ بَنِي فُلانٍ، فَيَضَعُهُ عَلَى ظَهْرِ مُحَمَّدٍ إِذَا سَجَدَ؟ فَانْبَعَثَ أَشْقَى الْقَوْمِ فَجَاءَ بِهِ، فَنَظَرَ حَتَّى سَجَدَ النَّبِيُّ ج، وَضَعَهُ عَلَى ظَهْرِهِ بَيْنَ كَتِفَيْهِ، وَأَنَا أَنْظُرُ لا أُغْنِي شَيْئًا، لَوْ كَانَ لِي مَنَعَةٌ، قَالَ: فَجَعَلُوا يَضْحَكُونَ وَيُحِيلُ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ، وَرَسُولُ اللَّهِ ج سَاجِدٌ لا يَرْفَعُ رَأْسَهُ، حَتَّى جَاءَتْهُ فَاطِمَةُ، فَطَرَحَتْ عَنْ ظَهْرِهِ، فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ ج رَأْسَهُ، ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِقُرَيْشٍ». ثَلاثَ مَرَّاتٍ، فَشَقَّ عَلَيْهِمْ إِذْ دَعَا عَلَيْهِمْ، قَالَ: وَكَانُوا يَرَوْنَ أَنَّ الدَّعْوَةَ فِي ذَلِكَ الْبَلَدِ مُسْتَجَابَةٌ، ثُمَّ سَمَّى: «اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِأَبِي جَهْلٍ، وَعَلَيْكَ بِعُتْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ، وَشَيْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ، وَالْوَلِيدِ بْنِ عُتْبَةَ، وَأُمَيَّةَ بْنِ خَلَفٍ، وَعُقْبَةَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ»، وَعَدَّ السَّابِعَ فَنَسِيَهُ الرَّاويُ. قَالَ: فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ رَأَيْتُ الَّذِينَ عَدَّ رَسُولُ اللَّهِ ج صَرْعَى فِي الْقَلِيبِ قَلِيبِ بَدْرٍ».(بخارى:۲۴۰)

ترجمه: «عبدالله بن مسعود سمی‌گوید: روزی، رسول الله جكنار كعبه مشغول نماز خواندن بود. ابوجهل و تنی چند از هوادارانش آنجا نشسته بودند. یكی از آنان گفت: چقدر خوب است اگر یكی از شما بچه دان شتر فلان قبیله را بیاورد و هنگامی كه محمد به سجده می‏رود، آن را بر پشت او بگذارد. بدبخت‏ترین آنان (كه عقبه بود) رفت و آن بچه دان را آورد و منتظر ماند كه محمد جبه سجده برود. وقتی پیامبر جبه سجده رفت، آنرا میان شانه‌های رسول الله جگذاشت. راوی می‌گوید: من كه شاهد آن صحنه بودم، نتوانستم كاری انجام دهم. اگر پشتیبانی می‏داشتم، دفاع می‏كردم. عبدالله بن‏مسعود سمی‌گوید: بعد از آن، همه قهقهه سر دادند و یكدیگر را تنه می‌زدند. رسول الله جكه در سجده بود سر خود را از سجده بر نداشت، تا اینكه فاطمه لآمد و آن را از پشت آنحضرت جبرداشت و دور انداخت. پیامبر اكرم جسر از سجده برداشت، (آنها را نفرین كرد) و سه بار فرمود: «پروردگارا! قریش را نابود كن». آنها از نفرین پیامبر ج، خیلی ناراحت شدند. زیرا معتقد بودند كه دعا، در شهر مكه پذیرفته می‏شود. سپس، رسول الله جبا ذكر نام هر یک از آنها، فرمود: «پروردگارا! ابو جهل، عتبه بن ربیعه، شیبه بن ربیعه، ولید بن عتبه، امیه بن خلف وعقبه بن ابی معیط را نابود كن». راوی می‌گوید: رسول اللهجنفر هفتم را نیز نام برد كه من آنرا فراموش كرده‌‌ام. سوگند به ذاتی كه جانم در دست اوست، من لاشه‌های مردار همه كسانی را كه رسول الله جدر آنروز، نفرین كرده بود، در چاهای بدر دیدم».

باب(۵۴): حکم آب دهان و بینی در لباس

۱۷۷- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: بَزَقَ النَّبِيُّ ج فِي ثَوْبِهِ».(بخارى:۲۴۱)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: نبی اكرم جآب دهانش را با لباس خود گرفت».

باب(۵۵): زنی که خون را از صورت پدرش شست

۱۷۸- «عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيَّ س: أنَّهُ سَأَلَهُ النَّاسُ: بِأَيِّ شَيْءٍ دُووِيَ جُرْحُ النَّبِيِّ ج؟ فَقَالَ: مَا بَقِيَ أَحَدٌ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي، كَانَ عَلِيٌّ يَجِيءُ بِتُرْسِهِ فِيهِ مَاءٌ، وَفَاطِمَةُ تَغْسِلُ عَنْ وَجْهِهِ الدَّمَ، فَأُخِذَ حَصِيرٌ فَأُحْرِقَ، فَحُشِيَ بِهِ جُرْحُهُ».(بخارى:۲۴۳)

ترجمه: «سهل بن سعد ساعدی سمی‌گوید: از من سؤال كردندكه زخم رسول الله جبا چه چیزی مداوا شد؟ گفتم: كسی كه در این مورد از من آگاه‌تر باشد، وجود ندارد. (دیدم كه) علی سدر سپرش آب می‏آورد و فاطمه لخون‏ها را از چهره (مبارک) رسول الله جمی‏شست. و بعد، حصیری را سوختند و خاكستر آن را روی زخم رسول الله جنهادند».

باب(۵۶): مسواک زدن

۱۷۹- «عَنْ أَبِي مُوسَى س قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ ج فَوَجَدْتُهُ يَسْتَنُّ بِسِوَاكٍ بِيَدِهِ يَقُولُ: أُعْ أُعْ، وَالسِّوَاكُ فِي فِيهِ، كَأَنَّه يَتَهَوَّعُ».(بخارى:۲۴۴)

ترجمه: «ابوموسی اشعری سمی‌گوید: خدمت نبی اكرم جرسیدم. ایشان مسواكی در دست داشت و با صدای اُع، اُع مسواک می‌زد. یعنی چنان صدایی درمی آورد كه گویا استفراغ می‏كند».

۱۸۰- «عَنْ حُذَيْفَةَ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا قَامَ مِنَ اللَّيْلِ يَشُوصُ فَاهُ بِالسِّوَاك».(بخارى:۲۴۵)

ترجمه: «حذیفه سمی‌گوید: شبها كه نبی اكرم جاز خواب بیدار می‏شد، دهان (مباركش) را با مسواک می‌شست و تمیز می‌كرد».

باب(۵۷): دادن مسواک به بزرگترها

۱۸۱- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِىَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ جقَالَ: «أَرَانِي أَتَسَوَّكُ بِسِوَاكٍ، فَجَاءَنِي رَجُلانِ، أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الآخَرِ، فَنَاوَلْتُ السِّوَاكَ الأَصْغَرَ مِنْهُمَا، فَقِيلَ لِي: كَبِّرْ، فَدَفَعْتُهُ إِلَى الأَكْبَرِ مِنْهُمَا»».

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «در خواب دیدم كه مسواک می‏زنم. دو نفر نزد من آمدند. یكی بزرگتر بود و دیگری كوچكتر. مسواک را به كوچكتر دادم. به من گفته شد: آنرا به بزرگتر بده. آنگاه مسواک را به فرد بزرگتر دادم»».

باب(۵۸): فضیلت کسی که با وضو می‌خوابد

۱۸۲- «عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «إِذَا أَتَيْتَ مَضْجَعَكَ فَتَوَضَّأْ وُضُوءَكَ لِلصَّلاةِ، ثُمَّ اضْطَجِعْ عَلَى شِقِّكَ الأَيْمَنِ، ثُمَّ قُلِ: اللَّهُمَّ أَسْلَمْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ، وَفَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ، وَأَلْجَأْتُ ظَهْرِي إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ لا مَلْجَأَ وَلا مَنْجَا مِنْكَ إِلا إِلَيْكَ، اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، وَبِنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ، فَإِنْ مُتَّ مِنْ لَيْلَتِكَ فَأَنْتَ عَلَى الْفِطْرَةِ، وَاجْعَلْهُنَّ آخِرَ مَا تَتَكَلَّمُ بِهِ»، قَالَ: فَرَدَّدْتُهَا عَلَى النَّبِيِّ ج فَلَمَّا بَلَغْتُ: اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، قُلْتُ: وَرَسُولِكَ، قَالَ: «لا، وَنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ»».(بخارى:۲۴۷)

ترجمه: «از براء ابن عازب سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: قبل از رفتن به رختخواب، وضوی كامل بگیر و بر پهلوی راست بخواب و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ أَسْلَمْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ، وَفَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ، وَأَلْجَأْتُ ظَهْرِي إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ لا مَلْجَأَ وَلا مَنْجَا مِنْكَ إِلا إِلَيْكَ، اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، وَبِنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ». (پروردگارا! با خوف و رجاء، چهره‏ام را بسوی تو برمی‏گردانم و تمام امورم را به تو می‏سپارم و تو را پشت و پناه خود می‏دانم. و یقین دارم كه هنگام خشم و غضبت، پناهی جز تو ندارم. پروردگارا! به كتابی كه نازل فرمودی و پیامبری كه مبعوث نمودی، ایمان آوردم). اگر در همان شب بمیری، بر فطرت (با ایمان) از دنیا رفته‌ای. این جملات را آخرین كلام خود قرار بده».

راوی(براء) می‌گوید: این دعا را نزد رسول اكرم جخواندم. وقتی گفتم: آمَنْتُ بِرَسُوْلِك، آنحضرت جفرمود: «بگو: آمَنْتُ بِـنَـبِیك». یعنی بجای لفظ رسول، كلمه نبی را بكار ببر».

۵- کتاب غسل

باب (۱): وضو قبل از غسل

۱۸۳- «عَنْ عَائِشَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، بَدَأَ فَغَسَلَ يَدَيْهِ، ثُمَّ يَتَوَضَّأُ كَمَا يَتَوَضَّأُ لِلصَّلاةِ، ثُمَّ يُدْخِلُ أَصَابِعَهُ فِي الْمَاءِ فَيُخَلِّلُ بِهَا أُصُولَ شَعَرِهِ، ثُمَّ يَصُبُّ عَلَى رَأْسِهِ ثَلاثَ غُرَفٍ بِيَدَيْهِ، ثُمَّ يُفِيضُ الْمَاءَ عَلَى جِلْدِهِ كُلِّهِ».(بخارى:۲۴۸)

ترجمه: «عایشه ل؛ همسر گرامی نبی اكرم جمی‌گوید: هرگاه، رسول الله جغسل جنابت می‌نمود، نخست دست‌هایش را می‏شست. بعد وضوی كامل می‏گرفت. سپس، انگشتانش را خیس می‌نمود و با آن، ریشه موهای سر (مبارک) خود را خلال می‏كرد. و در پایان، سه بار با كف دست بر سر خود، آب می‏ریخت و بعد، تمام بدن خود را می‌شست».

۱۸۴- «عَنْ مَيْمُونَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج قَالَتْ: تَوَضَّأَ رَسُولُ اللَّهِ ج وُضُوءَهُ لِلصَّلاةِ، غَيْرَ رِجْلَيْهِ، وَغَسَلَ فَرْجَهُ وَمَا أَصَابَهُ مِنَ الأَذَى، ثُمَّ أَفَاضَ عَلَيْهِ الْمَاءَ، ثُمَّ نَحَّى رِجْلَيْهِ، فَغَسَلَهُمَا، هَذِهِ غُسْلُهُ مِنَ الْجَنَابَةِ». (بخارى:۲۴۹)

ترجمه: «میمونه؛ همسر گرامی نبی اكرم ج، می‏فرماید: روش آنحضرت جبرای غسل جنابت چنین بود: نخست، استنجا می‌كرد و نجاست را از خود دور می‌ساخت و مانند وضوی نماز، وضو می‌گرفت ولی پاهایش را نمی‌شست. سپس، بر تمام بدن خود، آب می‌ریخت و در پایان، با اندكی جابجائی، پاهایش را می‌شست».

باب (۲): غسل مرد با همسرش

۱۸۵- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَالنَّبِيُّ ج مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ مِنْ قَدَحٍ يُقَالُ لَهُ الْفَرَقُ».(بخارى:۲۵۰)

ترجمه: «ام المومنین؛ عایشه ل؛ می‏فرماید: من و رسول الله جاز یک ظرف آب كه به آن «فرق» می‏گفتند، برای غسل، استفاده می‌كردیم».

باب (۳): غسل نمودن با یک صاع آب و مانند آن

۱۸۶- «وَعَنْهَا ل: أَنَّهَا سُئِلَت عَنْ غُسْلِ النَّبِيِّ ج، فَدَعَتْ بِإِنَاءٍ نَحْوًا مِنْ صَاعٍ، فَاغْتَسَلَتْ، وَأَفَاضَتْ عَلَى رَأْسِهَا، وَبَيْنَهَا وَبَيْنَ السَّائِلِ حِجَابٌ». (بخارى:۲۵۱)

ترجمه: «همچنین از عایشه لروایت است كه از وی درباره غسل نبی اكرم جسؤال شد. ایشان ظرفی خواست كه حدود یک صاع آب می‌گرفت. سپس با آن غسل كرد و بر سرش آب ریخت. میان او و سؤال كننده یعنی برادرش؛ عبدالرحمن؛ پرده ایی حائل بود».

۱۸۷- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ س: أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ الْغُسْلِ؟ فَقَالَ: يَكْفِيكَ صَاعٌ، فَقَالَ رَجُلٌ: مَا يَكْفِينِي، فَقَالَ جَابِرٌ: كَانَ يَكْفِي مَنْ هُوَ أَوْفَى مِنْكَ شَعَرًا وَخَيْرٌ مِنْكَ، ثُمَّ أَمَّنَا فِي ثَوْبٍ».(بخارى:۲۵۲)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سمی‌گوید: شخصی از من درباره مقدار آب غسل، سؤال كرد. در جواب، گفتم: یک صاع آب، كافی است. یكی از حاضران گفت: یک صاع برای من كافی نیست. گفتم: برای كسی كه موهایش از تو بیشتر وخودش هم از تو بهتر بود، یک صاع آب، كفایت می‏كرد (یعنی رسول الله ج). آنگاه جابر سكه یک چادر بر تن داشت، نماز را برای ما امامت كرد».

باب (۴): کسی که سه بار برسر خود آب بریزد

۱۸۸- «عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَمَّا أَنَا فَأُفِيضُ عَلَى رَأْسِي ثَلاثًا» وَأَشَارَ بِيَدَيْهِ كِلْتَيْهِمَا».(بخارى:۲۵۴)

ترجمه: «جبیر بن مطعمسمی‌گوید: رسول الله جبا نشان دادن كف دست‌ها فرمود: «من سه بار با اینها بر سر خود، آب می‏ریزم»».

باب(۵): کسی که غسل را با محلاب([۵] ) آغاز کند

۱۸۹- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، دَعَا بِشَيْءٍ نَحْوَ الْحِلابِ، فَأَخَذَ بِكَفِّهِ، فَبَدَأَ بِشِقِّ رَأْسِهِ الأَيْمَنِ، ثُمَّ الأَيْسَرِ، فَقَالَ بِهِمَا عَلَى وَسَطِ رَأْسِهِ».(بخارى:۲۵۸)

ترجمه: «عایشه لمی‌فرماید: هرگاه، نبی اكرم جغسل جنابت می‏نمود، ظرف محلاب مانندی را می‌طلبید و از آن با دست، آب بر می‌داشت. ابتدا سمت راست بدن خود، و سپس سمت چپ آنرا می‌شست. و در پایان، با دست‌هایش بر فرق سر خود، آب می‌ریخت».

[۵] ظرفی است كه در آن شتر را می دو شند.

باب (۶): تکرار همبستری و همبستری با همسران متعدد با یک غسل

۱۹۰- «وَعَنْهَا ل قَالَتْ: كُنْتُ أُطَيِّبُ رَسُولَ اللَّهِ ج، فَيَطُوفُ عَلَى نِسَائِهِ، ثُمَّ يُصْبِحُ مُحْرِمًا يَنْضَخُ طِيبًا».(بخارى: ۲۶۷)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: من به رسول اكرم ج(قبل از احرام) خوشبویی می‌زدم. آنگاه، آنحضرت جبا همسرانش همبستری می‌كرد. سپس هنگام صبح، وقتی كه لباس احرام بر تن می‌نمود، بوی عطر همچنان از بدن (مبارک) رسول الله جبه مشام می‌رسید».

۱۹۱- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَدُورُ عَلَى نِسَائِهِ فِي السَّاعَةِ الْوَاحِدَةِ مِنَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، وَهُنَّ إِحْدَى عَشْرَةَ. قيل: أَوَكَانَ يُطِيقُهُ؟ قَالَ: كُنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّهُ أُعْطِيَ قُوَّةَ ثَلاثِينَ». (بخارى:۲۶۸)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: رسول الله جدر بخشی از روز یا شب، با همه همسران خود كه تعداد آنها یازده نفر بود، همبستری می‌كرد . از او پرسیدند: آیا رسول الله جتوانایی چنین كاری را داشت؟ انس سگفت: به نظر ما، آنحضرت جبه اندازه سی نفر، توانایی داشت».

باب(۷): کسی که عطر بزند و غسل نماید

۱۹۲- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى وَبِيصِ الطِّيبِ فِي مَفْرِقِ النَّبِيِّ ج، وَهُوَ مُحْرِمٌ».(بخارى: ۲۷۱)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: گویا هم اكنون، درخشش خوشبویی را بر فرق سر رسول الله جمشاهده می‌نمایم در حالی كه ایشان در احرام بسر می‌برند».

باب (۸): خلال کردن موها هنگام غسل

۱۹۳- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، غَسَلَ يَدَيْهِ، وَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلاةِ، ثُمَّ اغْتَسَلَ، ثُمَّ يُخَلِّلُ بِيَدِهِ شَعَرَهُ حَتَّى إِذَا ظَنَّ أَنَّهُ قَدْ أَرْوَى بَشَرَتَهُ، أَفَاضَ عَلَيْهِ الْمَاءَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ غَسَلَ سَائِرَ جَسَدِهِ».(بخارى:۲۷۲)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: هرگاه، رسول اللهجغسل جنابت می‏نمود، نخست دست‏هایش را می‏شست. سپس، مانند وضوی نماز، وضو می‌ساخت. بعد از آن، غسل می‌نمود. آنگاه با دستهایش، موهای سرش را خلال می‌كرد تا مطمئن شود كه پوست سرش كاملاً خیس شده است. و در پایان، سه بار بر بدنش، آب می‌ریخت و تمام آن را می‌شست».

باب (۹): اگر کسی در مسجد بیاد افتاد که جنب است، بدون تیمم، بیرون رود

۱۹۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: أُقِيمَتِ الصَّلاةُ وَعُدِّلَتِ الصُّفُوفُ قِيَامًا، فَخَرَجَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ ج، فَلَمَّا قَامَ فِي مُصَلاهُ، ذَكَرَ أَنَّهُ جُنُبٌ، فَقَالَ لَنَا: «مَكَانَكُمْ». ثُمَّ رَجَعَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَيْنَا وَرَأْسُهُ يَقْطُرُ، فَكَبَّرَ فَصَلَّيْنَا مَعَهُ». (بخارى:۲۷۵)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: اقامه گفته شد و صف‏ها برای اقامه نماز، بسته شد. سپس، رسول الله جتشریف آورد. هنگامی كه بر مصلای نماز ایستاد، یادش آمد كه جُنب است. به ما گفت: «سر جای خود بمانید». یعنی (صف‏های نماز را بهم نزنید). سپس برگشت و غسل نمود. و در حالی به سوی ما آمد كه هنوز آب از موهایش می‏چكید. آنگاه، تكبیر گفت و ما با ایشان نماز خواندیم».

باب (۱۰): غسل در جای خلوت و در حالت برهنه و اینکه پوشش افضل است

۱۹۵- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ يَغْتَسِلُونَ عُرَاةً يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ، وَكَانَ مُوسَى ج يَغْتَسِلُ وَحْدَهُ، فَقَالُوا: وَاللَّهِ مَا يَمْنَعُ مُوسَى أَنْ يَغْتَسِلَ مَعَنَا إِلا أَنَّهُ آدَرُ، فَذَهَبَ مَرَّةً يَغْتَسِلُ، فَوَضَعَ ثَوْبَهُ عَلَى حَجَرٍ، فَفَرَّ الْحَجَرُ بِثَوْبِهِ، فَخَرَجَ مُوسَى فِي إِثْرِهِ يَقُولُ: ثَوْبِي يَا حَجَرُ، حَتَّى نَظَرَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ إِلَى مُوسَى، فَقَالُوا: وَاللَّهِ مَا بِمُوسَى مِنْ بَأْسٍ، وَأَخَذَ ثَوْبَهُ، فَطَفِقَ بِالْحَجَرِ ضَرْبًا». فَقَالَ: أَبُو هُرَيْرَةَ: وَاللَّهِ إِنَّهُ لَنَدَبٌ بِالْحَجَرِ، سِتَّةٌ أَوْ سَبْعَةٌ ضَرْبًا بِالْحَجَرِ».(بخارى:۲۷۸)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «بنی اسرائیل، برهنه غسل ‏كرده، به یكدیگر نگاه می‏كردند. اما موسی ÷به تنهایی غسل می‏كرد. بنی اسرائیل ‏گفتند: بخدا سوگند، چون موسی وَرم بیضه دارد، با ما غسل نمی‏كند. روزی موسی ÷لباسهایش را در آورد و روی سنگی گذاشت تا غسل كند. آن سنگ، لباسهای موسی ÷را برداشت و فرار كرد. موسی ÷دنبال سنگ به راه افتاد و فریاد زد: ای سنگ! لباسهایم (را كجا می‌بری)؟ تا اینكه بنی اسرائیل موسی را دیدند و گفتند: به خدا سوگند، موسی هیچ بیماری‌ای ندارد. آنگاه، سنگ توقف كرد و موسی ÷لباسهایش را برگرفت و چند ضربه به سنگ زد». راوی می‌گوید: بخدا سوگند، اثر شش یا هفت ضربه، بر روی سنگ دیده شد».

۱۹۶- «وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «بَيْنَا أَيُّوبُ يَغْتَسِلُ عُرْيَانًا، فَخَرَّ عَلَيْهِ جَرَادٌ مِنْ ذَهَبٍ، فَجَعَلَ أَيُّوبُ يَحْتَثِي فِي ثَوْبِهِ، فَنَادَاهُ رَبُّهُ: يَا أَيُّوبُ، أَلَمْ أَكُنْ أَغْنَيْتُكَ عَمَّا تَرَى؟ قَالَ: بَلَى وَعِزَّتِكَ، وَلَكِنْ لا غِنَى بِي عَنْ بَرَكَتِكَ»».(بخارى:۲۷۹)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «ایوب ÷برهنه مشغول غسل كردن بود كه در آن اثنا، گروهی از ملخ‌های طلایی بر او فرو ریختند. ایوب ÷شروع به جمع آوری آنها در لباسش نمود. پروردگارش به او ندا داد: ای ایوب! مگر من تو را از این چیزهایی كه می‌بینی، بی‌نیاز نساخته بودم؟ ایوب ÷گفت: به عزتت سوگند! بلی. (بی نیاز ساخته‌ای) ولی من از بركات تو بی‌نیاز نیستم»».

باب (۱۱): هنگام غسل، باید خود را از چشم مردم دور داشت

۱۹۷- «عَنْ أُمِّ هَانِئٍ بِنْتِ أَبِي طَالِبٍ ل قَالَتْ: ذَهَبْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج عَامَ الْفَتْحِ، فَوَجَدْتُهُ يَغْتَسِلُ وَفَاطِمَةُ تَسْتُرُهُ، فَقَالَ: «مَنْ هَذِهِ»؟ فَقُلْتُ: أَنَا أُمُّ هَانِئٍ». (بخارى:۲۸۰)

ترجمه: «ام‏هانی؛ دختر ابو طالب ل؛ می‌گوید: سال فتح مكه، نزد رسول الله جرفتم. ایشان در آن لحظه استحمام می‏كرد و فاطمه لاو را در پوشش نگه داشته بود. رسول الله جفرمود: «این زن كیست»؟ گفتم: ام هانی هستم».

باب (۱۲): حکم عرق فرد جنب و اینکه مؤمن نجس نمی‏شود

۱۹۸- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج لَقِيَهُ فِي بَعْضِ طَرِيقِ الْمَدِينَةِ وَهُوَ جُنُبٌ، قال: فَانْخَنَسْتُ مِنْهُ، فَذَهَبتُ فَاغْتَسَلْتُ، ثُمَّ جِئتُ، فَقَالَ: «أَيْنَ كُنْتَ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ»؟ قَالَ: كُنْتُ جُنُبًا فَكَرِهْتُ أَنْ أُجَالِسَكَ وَأَنَا عَلَى غَيْرِ طَهَارَةٍ، فَقَالَ: «سُبْحَانَ اللَّهِ إِنَّ الْمُسْلِمَ لا يَنْجُسُ»».(بخارى:۲۸۳)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: نبی اكرم جدر یكی از كوچه‏های مدینه، مرا دید. چون جُنب بودم، خود را عقب كشیدم و از چشم رسول الله جپنهان كردم. و پس از غسل، خدمت رسول خدا جرسیدم. آنحضرتجفرمود: « ابوهریره! كجا بودی»؟ عرض كردم: بعلت جنابت وعدم طهارت، مجالست با شما را مناسب ندانستم. رسول الله جفرمود: « سبحان الله! مؤمن كه نجس نمی‏شود»».

باب (۱۳): جنب وضو بگیرد، سپس بخوابد

۱۹۹- «عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س: سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ج: أَيَرْقُدُ أَحَدُنَا وَهُوَ جُنُبٌ؟ قَالَ: «نَعَمْ إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرْقُدْ وَهُوَ جُنُبٌ»».(بخارى:۲۸۷)

ترجمه: «عمر بن خطاب ساز رسول الله جپرسید: آیا در حالت جنابت، ‏می توانیم بخوابیم؟ آنحضرت جفرمود: «بلی، اگر وضو بگیرید، می‏توانید بخوابید»».

باب (۱۴): تماس آلت تناسلی زن و مرد

۲۰۰- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِذَا جَلَسَ بَيْنَ شُعَبِهَا الأَرْبَعِ، ثُمَّ جَهَدَهَا، فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ»».(بخارى:۲۹۱)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «هر وقت، شوهر میان اعضای چهارگانه همسرش قرار بگیرد و همبستری كند، غسل واجب می‏شود»».

۶- کتاب حیض

باب (۱): احکام زنان در حالت نفاس و قاعدگی

۲۰۱- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: خَرَجْنَا لا نَرَى إِلا الْحَجَّ، فَلَمَّا كُنَّا بِسَرِفٍ حِضْتُ، فَدَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ ج وَأَنَا أَبْكِي، قَالَ: «مَا لَكِ أَنُفِسْتِ»؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «إِنَّ هَذَا أَمْرٌ كَتَبَهُ اللَّهُ عَلَى بَنَاتِ آدَمَ فَاقْضِي مَا يَقْضِي الْحَاجُّ، غَيْرَ أَنْ لا تَطُوفِي بِالْبَيْتِ». قَالَتْ: وَضَحَّى رَسُولُ اللَّهِ ج عَنْ نِسَائِهِ بِالْبَقَر».(بخارى:۲۹۴)

ترجمه: «عایشه لمی‌‏فرماید: برای ادای حج، از مدینه منوره براه افتادیم. وقتی به محل «سِرف» (نزدیک مكه) رسیدیم، دچار قاعدگی شدم. رسول الله جنزد من آمد در حالی كه گریه می‌كردم. فرمود: «چرا گریه می‏كنی؟ آیا دچار قاعدگی شده‏ای»؟ گفتم: بلی. آنحضرت جفرمود: «این چیزی است كه خداوند آن را شامل حال همه دختران آدم كرده است. جز طواف خانه كعبه، تمام احكام و مناسک حج را انجام بده». عایشه لمی‏فرماید: رسول الله جبرای ازواج خویش، گاو، قربانی نمود».

باب (۲): شانه کردن موهای شوهر در حالت قاعدگی

۲۰۲- «وَعَنْهَا ل قَالَتْ: كُنْتُ أُرَجِّلُ رَأْسَ رَسُولِ اللَّهِ ج وَأَنَا حَائِضٌ».(بخارى: ۲۹۵)

ترجمه: «همچنین عایشه لمی‏فرماید: در حال قاعدگی، موهای سر مبارک رسول الله جرا شانه می‏زدم».

۲۰۳- «وفي رواية: وَهُوَ مُجَاوِرٌ فِي الْمَسْجِدِ، يُدْنِي لَهَا رَأْسَهُ، وَهِيَ فِي حُجْرَتِهَا، فَتُرَجِّلُهُ وَهِيَ حَائِضٌ».(بخارى:۲۹۶)

ترجمه: «و در روایتی دیگر آمده است كه رسول الله جدر مسجد، معتكف بود و سر مبارک خود را به عایشه لنزدیک می‌كرد و او كه در خانه بود و ایام قاعدگی را می‏گذراند، سر مبارک رسول الله جرا شانه می‏زد. (مسجد و خانه در كنار هم قرار داشتند)».

باب (۳): تکیه دادن به همسر در حالت قاعدگی و قرآن خواندن

۲۰۴- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَتَّكِئُ فِي حَجْرِي وَأَنَا حَائِضٌ، ثُمَّ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ». (بخارى:۲۹۷)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: در حالی كه من در دوران قاعدگی بسر میبردم، رسول الله جبر من تكیه می‌نمود (سر بر زانوی من می‌نهاد) و قرآن تلاوت می‏كرد».

باب (۴): کسی که حیض را نفاس می‌نامد

۲۰۵- «وَعَنْ أُمِّ سَلَمَةَ ل قَالَتْ: بَيْنَا أَنَا مَعَ النَّبِيِّ ج مُضْطَجِعَةٌ فِي خَمِيصَةٍ، إِذْ حِضْتُ، فَانْسَلَلْتُ، فَأَخَذْتُ ثِيَابَ حِيضَتِي، قَالَ: «أَنُفِسْتِ»؟ قُلْتُ: نَعَمْ، فَدَعَانِي، فَاضْطَجَعْتُ مَعَهُ فِي الْخَمِيلَةِ».(بخارى:۲۹۸)

ترجمه: «ام سلمه لمی‌گوید: با رسول الله جدر یک چادر، خوابیده بودم كه دچار قاعدگی شدم. آهسته، خود را بیرون كشیدم و لباس حیض پوشیدم. رسول الله جپرسید: «آیا دچار قاعدگی شدی»؟ گفتم: بلی. آنحضرت جدوباره مرا فراخوند و من با ایشان در همان چادر خوابیدم».

باب (۵): خوابیدن کنار همسر در دوران قاعدگی

۲۰۶- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَالنَّبِيُّ ج مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ كِلانَا جُنُبٌ، وَكَانَ يَأْمُرُنِي فَأَتَّزِرُ، فَيُبَاشِرُنِي وَأَنَا حَائِضٌ، وَكَانَ يُخْرِجُ رَأْسَهُ إِلَيَّ وَهُوَ مُعْتَكِفٌ، فَأَغْسِلُهُ وَأَنَا حَائِضٌ».(بخارى:۲۹۹)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: من و رسول الله جدر حالی كه جنب بودیم از یک ظرف آب، غسل می‏نمودیم. و زمانی كه من دوران قاعدگی را می‏گذراندم، آنحضرتجبه من دستور می‌داد كه ازار بپوشم. و در آن حالت، (قاعدگی) كنار من می‌خوابید. و هنگام اعتكاف، سر مبارک را از مسجد بیرون می‌آورد و من كه در دوران قاعدگی بسر می‌بردم، سر ایشان را می‌شستم».

۲۰۷- «وَفِيْ رِوَايَةٍ عَنْهَا ل قَالَتْ: كَانَتْ إِحْدَانَا إِذَا كَانَتْ حَائِضًا، فَأَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ ج أَنْ يُبَاشِرَهَا، أَمَرَهَا أَنْ تَتَّزِرَ فِي فَوْرِ حَيْضَتِهَا، ثُمَّ يُبَاشِرُهَا، قَالَتْ: وَأَيُّكُمْ يَمْلِكُ إِرْبَهُ كَمَا كَانَ النَّبِيُّ ج يَمْلِكُ إِرْبَهُ».(بخارى:۳۰۲)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: هرگاه یكی از همسران رسول الله جدچار قاعدگی می‏شد و آنحضرت جمی‌خواست در كنارش بخوابد، به او دستور می‌داد كه در حین شدت حیض، ازار بپوشد. آنگاه در كنار او می‏خوابید. عایشه لافزود: چه كسی از شما می‌تواند مانند رسول الله جدر چنین حالتی خود را كنترل نماید»؟!.

باب (۶): زنان در دوران قاعدگی، روزه نگیرند

۲۰۸- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج فِي أَضْحَى أَوْ فِطْرٍ إِلَى الْمُصَلَّى، فَمَرَّ عَلَى النِّسَاءِ، فَقَالَ: «يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ تَصَدَّقْنَ، فَإِنِّي أُرِيتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ». فَقُلْنَ: وَبِمَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ، وَتَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، مَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِينٍ أَذْهَبَ لِلُبِّ الرَّجُلِ الْحَازِمِ مِنْ إِحْدَاكُنَّ». قُلْنَ: وَمَا نُقْصَانُ دِينِنَا وَعَقْلِنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «أَلَيْسَ شَهَادَةُ الْمَرْأَةِ مِثْلَ نِصْفِ شَهَادَةِ الرَّجُلِ»؟ قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ عَقْلِهَا، أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ وَلَمْ تَصُمْ؟» قُلْنَ: بَلَى. قَالَ: «فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ دِينِهَا»».(بخارى:۳۰۴)

ترجمه: «ابو سعید خدری سمی‌گوید: رسول الله جروز عید قربان یا عید فطر بسوی مصلا رفت. در آنجا، سری به زنان زد و خطاب به آنان فرمود: «ای گروه زنان! صدقه دهید. زیرا شما را بیشترین اهل دوزخ دیدم». پرسیدند: چرا؟ ای رسول خدا ج! پیامبر اكرم جفرمود: «بخاطر اینكه شما بكثرت نفرین می‌كنید و از شوهرانتان نافرمانی نموده و ناسپاسی می‌كنید و هیچ ناقص عقل و دینی نمی‌تواند مانند شما، مردان عاقل را فریب بدهد». عرض كردند: ای رسول خدا ج! نقصان عقل و دین ما چیست؟ فرمود: «مگر نه این است كه گواهی یک زن، نصف گواهی مرد محسوب می‌شود»؟ گفتند: بلی. رسول خدا جفرمود: «این خود، نشانگر نقص عقل شما است». آنحضرت جباز فرمود: «مگر نه اینكه در ایام حیض و قاعدگی، نماز نمی‌خوانید و روزه نمی‌گیرید»؟ عرض كردند: بلی . رسول الله جفرمود:«این هم دلیل بر نقص دین شماست»».

باب (۷): اعتکاف زنان در زمان استحاضه

۲۰۹- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ النَّبِيَّ ج اعْتَكَفَ ومَعَهُ بَعْضُ نِسَائِهِ، وَهِيَ مُسْتَحَاضَةٌ تَرَى الدَّمَ، فَرُبَّمَا وَضَعَتِ الطَّسْتَ تَحْتَهَا مِنَ الدَّمِ». (بخارى:۳۰۹)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: گاهی یكی از همسران رسول الله جبا وی به اعتكاف می‌نشست در حالیكه استحاضه بود وخونریزی داشت. و چه بسا از شدت خونریزی ناچار بود روی طشتی بنشیند».

باب (۸): استفادۀ زنان از عطر و مواد خوشبوی دیگر پس از غسل حیض

۲۱۰- «عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَتْ: كُنَّا نُنْهَى أَنْ نُحِدَّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلاثٍ، إِلا عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا، وَلا نَكْتَحِلَ، وَلا نَتَطَيَّبَ، وَلا نَلْبَسَ ثَوْبًا مَصْبُوغًا إِلا ثَوْبَ عَصْبٍ، وَقَدْ رُخِّصَ لَنَا عِنْدَ الطُّهْرِ إِذَا اغْتَسَلَتْ إِحْدَانَا مِنْ مَحِيضِهَا فِي نُبْذَةٍ مِنْ كُسْتِ أَظْفَارٍ، وَكُنَّا نُنْهَى عَنِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ».(بخارى:۳۱۳)

ترجمه: «ام عطیه لمی‌گوید: رسول الله جسوگواری بیش از سه روز را برای ما ممنوع كرد. مگر برای زنی كه همسرش را از دست داده باشد. در آنصورت، باید چهار ماه و ده روز به سوگ او بنشیند. و در آن ایام، استفاده خوشبو، سرمه و لباس رنگی نیز برای ما ممنوع گردید. مگر لباس عَصب (كه نوعی لباس یمنی خشن است). البته پس از غسل قاعدگی، استفاده اندكی مواد خوشبو را مجاز نمود. و همچنین ما (زنان) را از شركت در تشییع جنازه، منع فرمودند».

باب (۹): زن چگونه باید غسل نماید و آثارحیض را پاک کند

۲۱۱- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ امْرَأَةً سَأَلَتِ النَّبِيَّ ج عَنْ غُسْلِهَا مِنَ الْمَحِيضِ، فَأَمَرَهَا كَيْفَ تَغْتَسِلُ قَالَ: «خُذِي فِرْصَةً مِنْ مَسْكٍ فَتَطَهَّرِي بِهَا». قَالَتْ: كَيْفَ أَتَطَهَّرُ؟ قَالَ: «تَطَهَّرِي بِهَا». قَالَتْ: كَيْفَ؟ قَالَ: «سُبْحَانَ اللَّهِ تَطَهَّرِي». فَاجْتَبَذْتُهَا إِلَيَّ، فَقُلْتُ: تَتَبَّعِي بِهَا أَثَرَ الدَّمِ».(بخاري:۳۱۴)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: زنی از رسول الله جدرباره غسل حیض سؤال كرد. آنحضرت جفرمود: «نخست به وسیله پارچه‏ای تمیز و خوشبو خود را پاک كن». زن گفت: چگونه با پارچه خود را پاک كنم؟ رسول الله جبار دیگر فرمود: «خود را پاک كن». زن گفت: چگونه؟ آنحضرتجفرمود: «سبحان الله! خود را پاک كن». عایشه لمی‏فرماید: (من كه منظور رسول الله جرا درک كردم، بلافاصله) آن زن را بسوی خود كشیدم و به او فهماندم و توضیح دادم كه چگونه با پارچه تمیز، جای خون را پاک كند».

باب (۱۰): شانه زدن موی سر، هنگام غسل قاعدگی

۲۱۲- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: أَهْلَلْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ، فَكُنْتُ مِمَّنْ تَمَتَّعَ وَلَمْ يَسُقِ الْهَدْيَ، فَزَعَمَتْ أَنَّهَا حَاضَتْ، وَلَمْ تَطْهُرْ حَتَّى دَخَلَتْ لَيْلَةُ عَرَفَةَ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، هَذِهِ لَيْلَةُ عَرَفَةَ، وَإِنَّمَا كُنْتُ تَمَتَّعْتُ بِعُمْرَةٍ؟ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ج: «انْقُضِي رَأْسَكِ وَامْتَشِطِي وَأَمْسِكِي عَنْ عُمْرَتِكِ». فَفَعَلْتُ، فَلَمَّا قَضَيْتُ الْحَجَّ، أَمَرَ عَبْدَالرَّحْمَنِ لَيْلَةَ الْحَصْبَةِ، فَأَعْمَرَنِي مِنَ التَّنْعِيمِ، مَكَانَ عُمْرَتِي الَّتِي نَسَكْتُ». (بخارى:۳۱۶)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: با رسول الله جدر حجة الوداع برای حج تمتع، احرام بسته بودم و هَدی با خود نبرده بودم. در آن میان، دچار عادت ماهیانه شدم و تا شب عرفه، آن حالت باقی ماند. عرض كردم: ای پیامبر گرامی! من نیت حج تمتع نموده بودم و اینک شب عرفه فرا رسید. چه باید كرد؟ رسول الله جفرمود: «گیسوهایت را بازكن، سرت را شانه نما و عمره انجام نده». من هم چنین كردم. وقتی كه از حج فارغ شدم. رسول الله جهنگام بازگشت از منا، در «محصب» به برادرم عبدالرحمن دستور داد تا مرا به «تنعیم» ببرد و در عمره، همراهی كند. من همراه عبدالرحمن، به تنعیم رفتم و عمره‌ای را كه فوت شده بود، بجای آوردم».

باب(۱۱): ضرورت باز کردن موها برای زنان، هنگام غسل پایان قاعدگی

۲۱۳- «وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: خَرَجْنَا مُوَافِينَ لِهِلالِ ذِي الْحِجَّةِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُهِلَّ بِعُمْرَةٍ فَلْيُهْلِلْ، فَإِنِّي لَوْلا أَنِّي أَهْدَيْتُ لأَهْلَلْتُ بِعُمْرَةٍ». فَأَهَلَّ بَعْضُهُمْ بِعُمْرَةٍ، وَأَهَلَّ بَعْضُهُمْ بِحَجٍّ، وسَاقَتِ الْحَدِيْثَ وَذَكَرَتْ حَيْضَتَهَا قَالَتْ: وأَرْسَلَ مَعِي أَخِي إِلَى التَّنْعِيمِ، فَأَهْلَلْتُ بِعُمْرَةٍ وَلَمْ يَكُنْ فِي شَيْءٍ مِنْ ذَلِكَ هَدْيٌ وَلا صَوْمٌ وَلا صَدَقَةٌ». (بخارى: ۳۱۷)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: بعد از رؤیت هلال ذی حجه، به قصد حج، مدینه منوره را ترک كردیم. رسول الله جفرمود: «هركس دوست دارد می‌تواند نیت عمره كند و من هم اگر هَدی(شكرانه)، همراه نمی‏آوردم، فقط برای عمره احرام می‏بستم». عایشه می‌گوید: بعضی نیت عمره و برخی قصد حج كردند. سپس، عایشه لجریان قاعدگی‌اش را ذكر كرد و گفت:رسول الله جبرادرم؛ عبدالرحمن بن ابی بكر س؛ را با من همراه كرد و ما به تنعیم رفتیم و من از آنجا برای عمره، احرام بستم. و بخاطر این كار، نَه هَدی، نه صدقه و نه روزه، هیچكدام بر من واجب نشد».

باب (۱۲): قضای نمازهای دوران قاعدگی بر زنان واجب نیست

۲۱۴- «وَعَنْ عَائِشَةَ ل: أنَّ امْرَأَةً قَالَتْ لَهَا: أَتَجْزِي إِحْدَانَا صَلاتَهَا إِذَا طَهُرَتْ؟ فَقَالَتْ: أَحَرُورِيَّةٌ أَنْتِ؟ كُنَّا نَحِيضُ مَعَ النَّبِيِّ ج فَلا يَأْمُرُنَا بِهِ، أَوْ قَالَتْ: فَلا نَفْعَلُهُ».(بخارى:۳۲۱)

ترجمه: «از عایشه لروایت است كه زنی از وی پرسید: آیا زن باید پس از پایان دوران قاعدگی، نمازهای از دست رفته‌اش را بخواند؟ عایشه لفرمود: مگر تو از خوارج[۶] هستی؟ ما در زمان رسول الله جدچار قاعدگی می‌شدیم و آنحضرت جما را به خواندن نمازهای از دست رفته امر نمی‌كرد و یا ما چنبن نمی‌كردیم».

[۶] خوارج كسانی بودند كه علیه علی سقیام كرده وبه جنگ پرداختند، و یكی از اصولشان این بود كه احكام را فقط از قرآن استنباط كرده وبه احادیث اعتنایی نداشتند.

باب (۱۳): خوابیدن کنار همسر در دوران قاعدگی

۲۱۵- «عَنْ أُمَّ سَلَمَةَ ل حَدِيْثُ حَيْضِهَا مَعَ النَّبِيِّ ج فِي الْخَمِيلَةِ، ثم قَالَتْ فِيْ هذِهِ الرِّوَايَةِ: إِنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يُقَبِّلُهَا وَهُوَ صَائِمٌ». (بخارى:۳۲۲)

ترجمه: «ام سلمه لجریان خوابیدنش را در كنار رسول اكرم جدر دوران قاعدگی، زیر یک چادر (ملحفه) بیان كرد. سپس افزود كه آنحضرت جدر حالی كه روزه بود، مرا می‌بوسید».

باب (۱۴): شرکت زنان حائض در مراسم عید، خارج از مصلا

۲۱۶- «عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ ل قَالَتْ: سَمِعْتِ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «تَخْرُجُ الْعَوَاتِقُ، وَذَوَاتُ الْخُدُورِ، أَوِ الْعَوَاتِقُ ذَوَاتُ الْخُدُورِ، وَالْحُيَّضُ، وَلْيَشْهَدْنَ الْخَيْرَ، وَدَعْوَةَ الْمُؤْمِنِينَ، وَيَعْتَزِلُ الْحُيَّضُ الْمُصَلَّى، قيل لها: الْحُيَّضُ؟ فَقَالَتْ: أَلَيْسَ تَشْهَدُ عَرَفَةَ وَكَذَا وَكَذَا؟».(بخارى:۳۲۴)

ترجمه: «ام عطیه لمی‌گوید: من از نبی اكرم جشنیدم كه ‏فرمود: «دختران جوان، زنان محجبه و زنانی كه در دوران قاعدگی بسر می‌برند، می‌توانند از خانه خارج شوند و در مجالس خیر و دعوت مؤمنین، شركت كنند. البته زنان حائضه (ضمن شركت در مراسم فوق) نباید وارد مصلا شوند. از ام عطیه رضی‏الله‏ عنها پرسیدند: آیا زنان حائضه هم می‏توانند شركت كنند؟! ام عطیه لفرمود: (بلی)، مگر در عرفه و جاهای دیگر، زنان حائضه شركت نمی‌كنند؟».

باب (۱۵): زردی وتیرگی خون در ایام غیر قاعدگی

۲۱۷- «وَعَنْهَا لقَالَتْ: كُنَّا لا نَعُدُّ الْكُدْرَةَ وَالصُّفْرَةَ شَيْئًا».(بخارى:۳۲۶)

ترجمه: «همچنین ام عطیه لمی‌گوید: ما خون زرد رنگ و تیره را خون حیض، بحساب نمی‏آوردیم».

باب (۱۶): زنی که پس از طواف افاضه، دچار قاعدگی شود.

۲۱۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج:أَنَّهَا قَالَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ ج: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ صَفِيَّةَ قَدْ حَاضَتْ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَعَلَّهَا تَحْبِسُنَا، أَلَمْ تَكُنْ طَافَتْ مَعَكُنَّ»؟ فَقَالُوا: بَلَى، قَالَ: «فَاخْرُجِي»».(بخارى:۳۲۸)

ترجمه: «عایشه ل؛ همسر گرامی نبی اكرم ج؛ می‏فرماید: به پیامبر اكرم جگفتم: ای رسول خدا ج! صفیه دچار قاعدگی شده است. رسول الله جفرمود: «شاید ایشان (با انجام ندادن طواف افاضه) مانع بازگشت ما شود. مگر طواف بیت را همراه شما انجام نداده است»؟ گفتند: بلی. آنحضرت جفرمود: «پس می‏توانیم از مكه حركت كنیم»».

باب (۱۷): نماز جنازه بر زنی که در دوران نفاس، وفات نماید

۲۱۹- «عَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ س: أَنَّ امْرَأَةً مَاتَتْ فِي بَطْنٍ، فَصَلَّى عَلَيْهَا النَّبِيُّ ج فَقَامَ وَسَطَهَا». (بخارى:۳۳۲)

ترجمه: «سمره بن جندب سمی‌گوید: زنی به سبب وضع حمل، درگذشت. رسول الله جدر برابر جنازه چنان ایستاد كه مقابل كمر میت قرار گرفت وبر او نماز جنازه خواند».

باب(۱۸)

۲۲۰- «عَنْ مَيْمُونَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج أَنَّهَا كَانَتْ تَكُونُ حَائِضًا لا تُصَلِّي، وَهِيَ مُفْتَرِشَةٌ بِحِذَاءِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ج، وَهُوَ يُصَلِّي عَلَى خُمْرَتِهِ، إِذَا سَجَدَ أَصَابَنِي بَعْضُ ثَوْبِه».(بخارى:۳۳۳)

ترجمه: «میمونه ل، همسر گرامی رسول الله ج؛ می‏فرماید: من در دوران قاعدگی، نماز نمی‌خواندم. و هنگامی كه رسول اكرم جروی سجاده،‏ نماز می‌خواند، من كنار سجده گاه آنحضرت جدراز كشیده بودم. و زمانی كه آنحضرت جسجده می‌نمود، قسمت‌هایی از لباسش با من برخورد می‌كرد».

۷- کتاب تیمم

باب (۱)

۲۲۱- «عَنْ عَائِشَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، حَتَّى إِذَا كُنَّا بِالْبَيْدَاءِ، أَوْ بِذَاتِ الْجَيْشِ، انْقَطَعَ عِقْدٌ لِي، فَأَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَلَى الْتِمَاسِهِ، وَأَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ، وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ، فَأَتَى النَّاسُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ الصِّدِّيقِ، فَقَالُوا: أَلا تَرَى مَا صَنَعَتْ عَائِشَةُ؟ أَقَامَتْ بِرَسُولِ اللَّهِ ج وَالنَّاسِ، وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ، وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ، وَرَسُولُ اللَّهِ ج وَاضِعٌ رَأْسَهُ عَلَى فَخِذِي قَدْ نَامَ، فَقَالَ: حَبَسْتِ رَسُولَ اللَّهِ ج وَالنَّاسَ وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ، وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ، فَقَالَتْ عَائِشَةُ: فَعَاتَبَنِي أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَقُولَ، وَجَعَلَ يَطْعُنُنِي بِيَدِهِ فِي خَاصِرَتِي، فَلا يَمْنَعُنِي مِنَ التَّحَرُّكِ إِلا مَكَانُ رَسُولِ اللَّهِ ج عَلَى فَخِذِي، فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ ج حِينَ أَصْبَحَ عَلَى غَيْرِ مَاءٍ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ آيَةَ التَّيَمُّمِ فَتَيَمَّمُوا، فَقَالَ أُسَيْدُ بْنُ الْحُضَيْرِ: مَا هِيَ بِأَوَّلِ بَرَكَتِكُمْ يَا آلَ أَبِي بَكْرٍ، قَالَتْ: فَبَعَثْنَا الْبَعِيرَ الَّذِي كُنْتُ عَلَيْهِ فَأَصَبْنَا الْعِقْدَ تَحْتَهُ».(بخارى:۳۳۴)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: در یكی از سفرها، همراه نبی اكرم جبودیم. هنگامی كه به ذات الجیش یا به بیداء رسیدیم، گلوبندم افتاد و گم شد. رسول الله جبرای پیدا كردن آن، توقف كرد. مردم نیز توقف كردند. آنجا نه آبی بود و نه كاروان، آب همراه داشت. عده‏ای نزد ابوبكرسآمدند و گفتند: نمی‌بینی كه عایشه چه كار كرده است؟ موجب شده كه رسول الله جو كاروان توقف كنند در حالیكه نه آب همراه دارند و نه در محل توقف آنان، آب وجود دارد. عایشه لمی‌گوید: در حالی كه رسول اكرمجخوابیده و سر مباركش را بر زانویم گذاشته بود، پدرم؛ ابوبكر؛ نزد من آمد و مرا سرزنش نمود و در حالی كه با دست‏ به پهلویم می‌زد، آنچه خدا می‌خواست نثار من كرد و گفت: رسول خدا جو مردم را در جایی كه آبی وجود ندارد و كاروان هم آبی همراه ندارد، متوقف نمودی.

اما چون سر (مبارک) رسول الله جروی زانویم قرار داشت، نمی‌توانستم حركت كنم. سرانجام، زمانی رسول خدا جبرخاست كه صبح شده بود و در محل توقف ما، آبی وجود نداشت. در نتیجه، خداوند آیه تیمم را نازل فرمود و مردم تیمم كردند. اینجا بود كه اسید بن حضیرسگفت: ای آل ابوبكر! نزول این آیه، نخستین بركت شما نیست. (بلكه قبلا نیز مردم به وسیله شما به چنین خیر و بركاتی نایل آمده‌اند).

عایشه لدر پایان این حدیث، می‌فرماید: آنگاه، هنگامی كه شترم را حركت دادیم، گلوبند را زیر آن، پیدا كردیم».

۲۲۲- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «أُعْطِيتُ خَمْسًا، لَمْ يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ قَبْلِي: نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ مَسِيرَةَ شَهْرٍ، وَجُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا، فَأَيُّمَا رَجُلٍ مِنْ أُمَّتِي أَدْرَكَتْهُ الصَّلاةُ فَلْيُصَلِّ، وَأُحِلَّتْ لِيَ الْمَغَانِمُ وَلَمْ تَحِلَّ لأَحَدٍ قَبْلِي، وَأُعْطِيتُ الشَّفَاعَةَ، وَكَانَ النَّبِيُّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً، وَبُعِثْتُ إِلَى النَّاسِ عَامَّةً».(بخارى:۳۳۵)

ترجمه جابر بن عبدالله بروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: پنج چیز به من عطا شده است كه قبل از من، به هیچ پیامبری عطا نشده‏است:

۱- از مسافت یک ماه، دشمنانم دچار ترس و وحشت می‌شوند.

۲- زمین برای من مسجد و پاک قرار داده شده است. بنابر این، هر كجا وقت نماز فرارسید، امتیانم می‌توانند همانجا (اگر آب نبود، تیمم نمایند) و ‏نماز بخوانند.

۳- مال غنیمت برای من حلال گردانده شده است در حالی كه قبل از من، برای هیچ پیامبری، حلال نبوده است.

۴- حق شفاعت به من عنایت شده است.

۵- هر پیامبری فقط برای قوم خودش فرستاده شده است در حالی كه من برای تمام مردم دنیا مبعوث شده‌‌ام».

باب (۲): اگر شخص مقیم، به آب دسترسی پیدا نکرد و بیم فوت نماز می‌رفت، تیمم نماید

۲۲۳- «عَنِ أَبِي جُهَيْمِ بْنِ الْحَارِثِ الأَنْصَارِيِّ س قَالَ: أَقْبَلَ النَّبِيُّ ج مِنْ نَحْوِ بِئْرِ جَمَلٍ، فَلَقِيَهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ النَّبِيُّ ج حَتَّى أَقْبَلَ عَلَى الْجِدَارِ، فَمَسَحَ بِوَجْهِهِ وَيَدَيْهِ، ثُمَّ رَدَّ عَلَيْهِ السَّلامَ».(بخارى:۳۳۷)

ترجمه: «ابو جهیم بن حارث انصاری می‌گوید: رسول الله جاز طرف چاه جمل می‌آمد كه شخصی به ایشان رسید و سلام گفت. رسول خدا جسلام او را پاسخ نداد تا آنكه به دیواری رسید. آنگاه، بر آن دست زد و آنها (دستهایش) را بر چهره و دست‏هایش مالید (یعنی تیمم كرد). سپس سلام آن شخص را پاسخ داد».

باب (۳): آیا تیمم کننده می‌تواند (پس از زدن دستها بر خاک) آنها را فوت کند

۲۲۴- «عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ أنَّه قَالَ لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س: أَمَا تَذْكُرُ أَنَّا كُنَّا فِي سَفَرٍ أَنَا وَأَنْتَ، فَأَمَّا أَنْتَ فَلَمْ تُصَلِّ، وَأَمَّا أَنَا فَتَمَعَّكْتُ فَصَلَّيْتُ، فَذَكَرْتُ لِلنَّبِيِّ ج، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ هَكَذَا». فَضَرَبَ النَّبِيُّ ج بِكَفَّيْهِ الأَرْضَ، وَنَفَخَ فِيهِمَا، ثُمَّ مَسَحَ بِهِمَا وَجْهَهُ وَكَفَّيْهِ؟ (بخارى:۳۳۸)

ترجمه: «عمار بن یاسر بمی‌گوید: خطاب به عمر سگفتم: به یاد نداری كه من و تو هر دو در مسافرت بودیم (و بعلت فرارسیدن وقت نماز و نبودن آب) تو نماز نخواندی و من در خاک غلطیدم و نماز خواندم و این جریان را به سمع (مبارک) رسول الله جرسانیدم. آنحضرت جفرمود: «اگر اینگونه عمل می‌كردی، برایت كافی بود».سپس، رسول خداجدستهایش را بر زمین زد و آنها را فوت كرد و چهره و دست‏ها را مسح نمود؟».

باب(۴): خاک پاک، جای آب وضو را برای مسلمان می‌گیرد

۲۲۵- «عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ الْخُزَاعِيِّ س قَالَ: كُنَّا فِي سَفَرٍ مَعَ النَّبِيِّ ج وَإِنَّا أَسْرَيْنَا، حَتَّى كُنَّا فِي آخِرِ اللَّيْلِ، وَقَعْنَا وَقْعَةً، وَلا وَقْعَةَ أَحْلَى عِنْدَ الْمُسَافِرِ مِنْهَا، فَمَا أَيْقَظَنَا إِلا حَرُّ الشَّمْسِ، وَكَانَ أَوَّلَ مَنِ اسْتَيْقَظَ فُلانٌ، ثُمَّ فُلانٌ، ثُمَّ فُلَانٌ، ثُمَّ عُمَرُ ابْنُ الْخَطَّابِ الرَّابِعُ، وَكَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا نَامَ لَمْ يُوقَظْ حَتَّى يَكُونَ هُوَ يَسْتَيْقِظُ، لأَنَّا لا نَدْرِي مَا يَحْدُثُ لَهُ فِي نَوْمِهِ، فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ عُمَرُ وَرَأَى مَا أَصَابَ النَّاسَ، وَكَانَ رَجُلا جَلِيدًا، فَكَبَّرَ وَرَفَعَ صَوْتَهُ بِالتَّكْبِيرِ، فَمَا زَالَ يُكَبِّرُ وَيَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالتَّكْبِيرِ حَتَّى اسْتَيْقَظَ بِصَوْتِهِ النَّبِيُّ ج، فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ شَكَوْا إِلَيْهِ الَّذِي أَصَابَهُمْ، قَالَ: «لا ضَيْرَ أَوْ لا يَضِيرُ ارْتَحِلُوا». فَارْتَحَلَ فَسَارَ غَيْرَ بَعِيدٍ، ثُمَّ نَزَلَ فَدَعَا بِالْوَضُوءِ، فَتَوَضَّأَ وَنُودِيَ بِالصَّلاةِ فَصَلَّى بِالنَّاس، فَلَمَّا انْفَتَلَ مِنْ صَلاتِهِ، إِذَا هُوَ بِرَجُلٍ مُعْتَزِلٍ لَمْ يُصَلِّ مَعَ الْقَوْمِ، قَالَ: «مَا مَنَعَكَ يَا فُلانُ أَنْ تُصَلِّيَ مَعَ الْقَوْمِ»؟ قَالَ: أَصَابَتْنِي جَنَابَةٌ وَلا مَاءَ، قَالَ: «عَلَيْكَ بِالصَّعِيدِ فَإِنَّهُ يَكْفِيكَ». ثُمَّ سَارَ النَّبِيُّ ج فَاشْتَكَى إِلَيْهِ النَّاسُ مِنَ الْعَطَشِ، فَنَزَلَ فَدَعَا فُلانًا وَدَعَا عَلِيًّا فَقَالَ: «اذْهَبَا فَابْتَغِيَا الْمَاءَ فَانْطَلَقَا فَتَلَقَّيَا امْرَأَةً بَيْنَ مَزَادَتَيْنِ أَوْ سَطِيحَتَيْنِ مِنْ مَاءٍ عَلَى بَعِيرٍ لَهَا، فَقَالا لَهَا: أَيْنَ الْمَاءُ، قَالَتْ: عَهْدِي بِالْمَاءِ أَمْسِ هَذِهِ السَّاعَةَ، وَنَفَرُنَا خُلُوفًا، قَالا لَهَا: انْطَلِقِي إِذًا، قَالَتْ: إِلَى أَيْنَ؟ قَالا: إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج. قَالَتْ: الَّذِي يُقَالُ لَهُ الصَّابِئُ، قَالا: هُوَ الَّذِي تَعْنِينَ، فَانْطَلِقِي فَجَاءَا بِهَا إِلَى النَّبِيِّ ج وَحَدَّثَاهُ الْحَدِيثَ، قَالَ: «فَاسْتَنْزَلُوهَا عَنْ بَعِيرِهَا». وَدَعَا النَّبِيُّ ج بِإِنَاءٍ فَفَرَّغَ فِيهِ مِنْ أَفْوَاهِ الْمَزَادَتَيْنِ أَوْ سَطِيحَتَيْنِ وَأَوْكَأَ أَفْوَاهَهُمَا، وَأَطْلَقَ الْعَزَالِيَ وَنُودِيَ فِي النَّاسِ اسْقُوا وَاسْتَقُوا، فَسَقَى مَنْ شَاءَ وَاسْتَقَى مَنْ شَاءَ، وَكَانَ آخِرُ ذَاكَ أَنْ أَعْطَى الَّذِي أَصَابَتْهُ الْجَنَابَةُ إِنَاءً مِنْ مَاءٍ، قَالَ: اذْهَبْ فَأَفْرِغْهُ عَلَيْكَ وَهِيَ قَائِمَةٌ تَنْظُرُ إِلَى مَا يُفْعَلُ بِمَائِهَا وَايْمُ اللَّهِ لَقَدْ أُقْلِعَ عَنْهَا، وَإِنَّهُ لَيُخَيَّلُ إِلَيْنَا أَنَّهَا أَشَدُّ مِلأَةً مِنْهَا حِينَ ابْتَدَأَ فِيهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «اجْمَعُوا لَهَا». فَجَمَعُوا لَهَا مِنْ بَيْنِ عَجْوَةٍ وَدَقِيقَةٍ وَسَوِيقَةٍ، حَتَّى جَمَعُوا لَهَا فَجَعَلُوهَا فِي ثَوْبٍ، وَحَمَلُوهَا عَلَى بَعِيرِهَا، وَوَضَعُوا الثَّوْبَ بَيْنَ يَدَيْهَا، قَالَ لَهَا: «تَعْلَمِينَ مَا رَزِئْنَا مِنْ مَائِكِ شَيْئًا وَلَكِنَّ اللَّهَ هُوَ الَّذِي أَسْقَانَا». فَأَتَتْ أَهْلَهَا وَقَدِ احْتَبَسَتْ عَنْهُمْ، قَالُوا: مَا حَبَسَكِ يَا فُلَانَةُ؟ قَالَتْ: الْعَجَبُ، لَقِيَنِي رَجُلانِ، فَذَهَبَا بِي إِلَى هَذَا الَّذِي يُقَالُ لَهُ الصَّابِئُ، فَفَعَلَ كَذَا وَكَذَا، فَوَاللَّهِ إِنَّهُ لأَسْحَرُ النَّاسِ مِنْ بَيْنِ هَذِهِ وَهَذِهِ وَقَالَتْ بِإِصْبَعَيْهَا الْوُسْطَى وَالسَّبَّابَةِ فَرَفَعَتْهُمَا إِلَى السَّمَاءِ تَعْنِي السَّمَاءَ وَالأَرْضَ أَوْ إِنَّهُ لَرَسُولُ اللَّهِ حَقًّا. فَكَانَ الْمُسْلِمُونَ بَعْدَ ذَلِكَ، يُغِيرُونَ عَلَى مَنْ حَوْلَهَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، وَلا يُصِيبُونَ الصِّرْمَ الَّذِي هِيَ مِنْهُ، فَقَالَتْ يَوْمًا لِقَوْمِهَا: مَا أُرَى أَنَّ هَؤُلاءِ الْقَوْمَ يَدْعُونَكُمْ عَمْدًا، فَهَلْ لَكُمْ فِي الإِسْلامِ؟ فَأَطَاعُوهَا فَدَخَلُوا فِي الإِسلامِ».(بخارى:۳۴۴)

ترجمه: «عمران بن حصین خزاعی می‌گوید: درسفری همراه رسول الله جبودیم. تمام شب راه رفتیم و در پایان، وقتی كه خواب و استراحت برای مسافر از هر چیز دیگری شیرین‏تر است، توقف نموده، خوابیدیم. (هنگام صبح، بعلت خستگی) بیدار نشدیم تا اینكه حرارت آفتاب، ما را بیدار كرد. اولین كسانی كه بیدار شدند، فلان و فلان و فلان بودند. و نفر چهارم، عمر فاروق سبود. در مورد رسول الله جعادت بر این بود كه كسی او را از خواب بیدار نمی‏كرد تا اینكه خودش بیدار می‌شد. زیرا ما نمی‏دانستیم كه در خواب، برای رسول الله جچه پیش می‏آید. اما چون عمرسمردی جدی بود، هنگامی كه بیدار شد وآن صحنه را دید، با صدایجبلند، تكبیر گفت و آ‌رام آرام، صدایش را بلندتر كرد تا اینكه رسول الله جبیدار شد. مردم، آنچه را كه برایشان اتفاق افتاده بود، با رسول الله جدر میان گذاشتند. آنحضرت جفرمود: «اشكالی ندارد كوچ نمایید». كاروان براه افتاد. پس از طی مسافت كوتاهی، توقف نمود. رسول الله جآب خواست و وضو گرفت. سپس، اذان گفته شد و آنحضرت جنماز را اقامه كرد. پس از اتمام نماز، مردی را دید كه در گوشه‌ای نشسته و در نماز، شركت نكرده بود. رسول الله جپرسید: «ای فلانی! چرا در نماز جماعت شركت نكردی»؟ گفت: من نیاز به غسل داشتم و آب نبود. رسول الله جفرمود: «با خاک تیمم كن. همین برایت كافی است». كاروان دوباره براه خود ادامه داد. مردم از تشنگی، نزد رسول الله جشكایت كردند. رسول الله ج، علی و یكی دیگر از صحابه را صدا زد و فرمود: «بروید، آب پیدا كنید». آن دو نفر به جستجوی آب رفتند. در راه، زنی را دیدند كه دو مشک بزرگ و پر از آب را بر شتری، حمل می‌كرد و خود نیز سوارآن بود و می‏آمد. وقتی نزدیک رسید، از او پرسیدند: آب‏ها را ازكجاآورده ای؟ زن گفت: دیروز همین موقع در محل آب بودم و ازآنجا بسوی خانه براه افتادم. مردان ما اینجا نیستند. علی سو همراهش خطاب به زن گفتند: با ما بیا. گفت: كجا؟ گفتند: نزد رسول الله ج. زن گفت: همان كسی كه درباره او میگویند كه از دین خود برگشته است؟ گفتند: آری، نزد همان كسی كه درباره او چنین می‏اندیشی. پس حركت كن. سرانجام، او را نزد رسول الله جآوردند و ماجرا را برای رسول خدا جبازگو كردند. (عمران) می‌گوید: از آن زن خواستند كه از شتر پیاده شود. رسول الله جظرف‏ آبی طلبید و از دهانه هر دو مشک، درآن ظرف، آب ریخت. سپس، دهانه بزرگ مشك‏ها را بست و دهانه كوچک آنها را باز كرد و اعلام فرمود كه:آب بنوشید و شترها و اسب‏ها را نیز آب دهید. تمام كاروان، آب نوشیدند و به شتران خود نیز، آب دادند. ودر پایان، به آن یک نفر كه جُنُب بود، آب دادند تا غسل نماید. آن زن، همچنان ایستاده بود و آنچه را كه بر سر مشكهای آبش می‌آوردند، نظاره میكرد. راوی می‌گوید: سوگند به خدا كه آب مشكها تمام شد ولی ما می‌دیدیم كه مشكها، پرتر از قبل بود. پس ازآن، رسول الله جدستورداد تا چیزی برای آن زن، جمع‏آوری كنند. صحابه، مقداری آرد، خرما وسویق برای او جمع آوری نمودند وآنها را در پارچه‌ای بستند. آنگاه، دوباره زن را سوار شتر كرده، مواد غذایی یاد شده را روی شتر و در جلوی او نهادند. رسول الله جخطاب به آن زن، فرمود: «تو خود دیدی كه ما چیزی از آب‏ مشك‌های تو را كم نكردیم. پروردگار ما، ما را سیراب نمود». وقتی آن زن به روستای خود رسید، از او پرسیدند: چرا دیر كردی؟ گفت: چیز شگفت انگیزی دیدم. در مسیرراه، دو نفر جلوی مرا گرفتند و پیش كسی بردند كه بقول شما، از دین خود برگشته است. آن شخص، چنین و چنان كرد. به خدا سوگند! كه او، یا بزرگ‌ترین جادوگر میان این و آن (زمین وآسمان) است ویا پیامبر برحق خدا می‌باشد. راوی می‌گوید: مسلمانان به دهكده‏های اطراف، یورش میبردند اما به روستای آن زن، تعرض نمی‏كردند. سپس، روزی آن زن به مردان طایفه خود گفت: مسلمانان، عمداً به شما تعرض نمی‏كنند. آیا باز هم درباره اسلام، شک و تردید دارید؟! سرانجام، تمام مردم طایفه، به پیروی از آن زن، مسلمان شدند».

۸- کتاب نماز

باب (۱): چگونه نماز، در شب معراج، فرض گردید؟

۲۲۶- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَانَ أَبُوذَرٍّ س يُحَدِّثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «فُرِجَ عَنْ سَقْفِ بَيْتِي وَأَنَا بِمَكَّةَ، فَنَزَلَ جِبْرِيلُ، فَفَرَجَ صَدْرِي، ثُمَّ غَسَلَهُ بِمَاءِ زَمْزَمَ، ثُمَّ جَاءَ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُمْتَلِئٍ حِكْمَةً وَإِيمَانًا، فَأَفْرَغَهُ فِي صَدْرِي، ثُمَّ أَطْبَقَهُ، ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي فَعَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَلَمَّا جِئْتُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، قَالَ جِبْرِيلُ لِخَازِنِ السَّمَاءِ: افْتَحْ. قَالَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا جِبْرِيلُ، قالَ: هَلْ مَعَكَ أَحَدٌ؟ قَالَ: نَعَمْ، مَعِي مُحَمَّدٌ ج، فَقَالَ: أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَلَمَّا فَتَحَ عَلَوْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا، فَإِذَا رَجُلٌ قَاعِدٌ عَلَى يَمِينِهِ أَسْوِدَةٌ وَعَلَى يَسَارِهِ أَسْوِدَةٌ، إِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَسَارِهِ بَكَى، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالابْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ لِجِبْرِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَال: هَذَا آدَمُ وَهَذِهِ الأَسْوِدَةُ عَنْ يَمِينِهِ وَشِمَالِهِ نَسَمُ بَنِيهِ، فَأَهْلُ الْيَمِينِ مِنْهُمْ أَهْلُ الْجَنَّةِ، وَالأَسْوِدَةُ الَّتِي عَنْ شِمَالِهِ أَهْلُ النَّارِ، فَإِذَا نَظَرَ عَنْ يَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِمَالِهِ بَكَى، حَتَّى عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ، فَقَالَ لِخَازِنِهَا: افْتَحْ، فَقَالَ لَهُ خَازِنِهَا مِثْلَ مَا قَالَ الأَوَّلُ، فَفَتَحَ»، قَالَ أَنَسٌ: فَذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ فِي السَّمَوَاتِ آدَمَ وَإِدْرِيسَ وَمُوسَى وَعِيسَى وَإِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ وَلَمْ يُثْبِتْ كَيْفَ مَنَازِلُهُمْ، غَيْرَ أَنَّهُ ذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ آدَمَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا، وَإِبْرَاهِيمَ فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ، قَالَ أَنَسٌ: فَلَمَّا مَرَّ جِبْرِيلُ بِالنَّبِيِّ ج بِإِدْرِيسَ، قَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأَخِ الصَّالِحِ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِدْرِيسُ، ثُمَّ مَرَرْتُ بِمُوسَى، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأَخِ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا مُوسَى، ثُمَّ مَرَرْتُ بِعِيسَى، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالأَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا عِيسَى، ثُمَّ مَرَرْتُ بِإِبْرَاهِيمَ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالابْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِبْرَاهِيمُ.

قَالَ: وَكَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَأَبَو حَبَّةَ الأَنْصَارِيُّ ب يَقُولانِ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «ثُمَّ عُرِجَ بِي حَتَّى ظَهَرْتُ لِمُسْتَوَى أَسْمَعُ فِيهِ صَرِيفَ الأَقْلامِ». قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلاةً، فَرَجَعْتُ بِذَلِكَ، حَتَّى مَرَرْتُ عَلَى مُوسَى، فَقَالَ: مَا فَرَضَ اللَّهُ لَكَ عَلَى أُمَّتِكَ؟ قُلْتُ: فَرَضَ خَمْسِينَ صَلاةً، قَالَ: فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لا تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُ، فَوَضَعَ شَطْرَهَا، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى، قُلْتُ: وَضَعَ شَطْرَهَا، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لا تُطِيقُ فَرَاجَعْتُ فَوَضَعَ شَطْرَهَا فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لا تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُهُ، فَقَالَ: هِيَ خَمْسٌ، وَهِيَ خَمْسُونَ، لا يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ، فَقُلْتُ: اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي، ثُمَّ انْطَلَقَ بِي حَتَّى انْتَهَى بِي إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى، وَغَشِيَهَا أَلْوَانٌ لا أَدْرِي مَا هِيَ، ثُمَّ أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ، فَإِذَا فِيهَا حَبَايِلُ اللُّؤْلُؤِ، وَإِذَا تُرَابُهَا الْمِسْكُ»».(بخارى:۳۴۹)

ترجمه: «انس سبه نقل از ابوذر سمی‌گوید: رسول اكرم جفرمود: «زمانی كه درمكه بسر می‌بردم، شبی سقف منزلم سوراخ شد وجبرئیل فرود آمد و سینه مرا شكافت و با آب زمزم شستشو داد. پس از آن، طشتی را كه پر از حكمت و ایمان بود، آورد و در سینه من خالی كرد وآنرا بست. سپس دست مرا گرفت و به سوی آسمان برد. وقتی به آسمان دنیا رسیدم، جبرئیل به نگهبان آسمان گفت: در را باز كن. پرسید: شما چه كسی هستید؟گفت: من جبرئیل هستم. فرشته پرسید: آیا شخص دیگری همراه توست؟ جبرئیل گفت:آری، محمد جبا من است. نگهبان گفت: آیا ایشان دعوت شده‌اند؟ جبرئیل گفت: آری. بعد، در باز شد و ما از آسمان دنیا بالا رفتیم. ناگهان، نگاهم به شخصی افتاد كه عده زیادی سمت راست و چپ او قرار داشتند. آن شخص هر وقت به سمت راست نگاه می‏كرد، می‏خندید. و هر وقت به سمت چپ نگاه میكرد، گریه می‏كرد. وقتی مرا دید، فرمود: بسیار خوش آمدی ای پیامبر و فرزند نیكوكار من. از جبرئیل پرسیدم: این شخص كیست؟ گفت: آدم ÷است. و اینها كه سمت چپ و راست او می‌بینی، ارواح فرزندانش هستند. آنان كه سمت راست او قرار دارند، اهل بهشت‌اند و آنها كه سمت چپ او هستند، اهل دوزخ‌اند. بدینجهت هر وقت به سمت راست نگاه می‏كرد، می‏خندید. و هر وقت به سمت چپ نگاه می‏كرد، می‌گریست. بعد، جبرئیل مرا به سوی آسمان دوم برد و از نگهبان آن خواست تا در را باز كند. نگهبان آسمان دوم همان چیزی را كه نگهبان آسمان اول پرسیده بود، تكرار كرد و سپس در را باز كرد».

انس سبه نقل از ابوذر سمی‌گوید: رسول الله جدر مسیر آسمانها با آدم، ادریس، موسی، عیسی و ابراهیم ‡ملاقات كرد. البته درباره جزئیات مرتبه و جایگاه آنان به تفصیل چیزی نفرمود. فقط یادآوری نمودكه آدم ÷را در آسمان دنیا و ابراهیم ÷را در آسمان ششم ملاقات كرده است.

انس سمی‌گوید: هنگامی كه جبرئیل ÷رسول الله جرا با خود نزد ادریس ÷برد، ادریس ÷فرمود: بسیار خوش آمدی ای پیامبر و برادر نیكوكار من. رسول الله جمی‏فرماید: از جبرئیل پرسیدم: كه این شخص، كیست؟ جبرئیل گفت: ایشان ادریس ÷هستند. بعد از كنار موسی u گذشتیم. وقتی نگاه موسی ÷به من افتاد، فرمود: خوش آمدی ای پیامبر و برادر نیكوكار من. درباره او از جبرئیل پرسیدم، فرمود: ایشان موسی u هستند. بعد به عیسیu رسیدیم. عیسی ÷نیز فرمود: خوش آمدی ای پیامبر و برادر نیكوكار من. از جبرئیل ÷پرسیدم: او كیست؟ فرمود: ایشان عیسی u است. سپس به ابراهیم u نزدیک شدیم. ایشان نیز مرحبا و خوش آمد گفت. درباره وی از جبرئیل ÷سؤال كردم. فرمود: ایشان ابراهیم ÷است.

ابن شهاب (یكی از راویان) می‌گوید: ابن عباس و ابوحبه انصاری روایت می‌كنند كه رسول الله جفرمود: «سپس مرا عروج داد و بجایی رسیدم كه صدای خش خش قلم‏های فرشتگان را كه مشغول نوشتن بودند، ‏شنیدم».

انس بن مالک می‌گوید: رسول الله جفرمود: «خداوند در سفر معراج، روزانه پنجاه نماز بر امتم فرض گردانید. با آن پنجاه نماز، برگشتم تا اینكه به موسی ÷رسیدم. ایشان پرسید: خداوند بر امتت چه چیزی فرض كرد؟ گفتم: روزانه پنجاه نماز. ‏موسی ÷فرمود: دوباره نزد پروردگارت برو. زیرا امتت توانایی انجام این كار را ندارد. نزد خداوند متعال برگشتم. حق تعالی بخشی از آن پنجاه نماز را كم كرد. وقتی نزد موسی ÷آمدم، گفتم: بخشی از نمازها را معاف نمود. موسی ÷گفت: بازهم بسوی خدا برگرد زیرا امتت توانایی این را هم نخواهد داشت. من بار دیگر نزد پروردگار رفتم. خداوند متعال این بار نیز بخشی از نمازها را كم كرد. باز چون نزد موسی رفتم و گفتم كه خداوند بخشی دیگر از نمازها را بخشیده است، موسی ÷باز همان سخن قبلی خود را تكرار كرد. برای آخرین بار، نزد حق تعالی رفتم، خداوند فرمود: روزانه پنج بار نماز بخوانید و ثواب پنجاه نماز را دریافت كنید و من هیچگاه خلاف وعده عمل نمی‌كنم. من بسوی موسی بازگشتم. گفت: بار دیگر به خداوند مراجعه كن. (این بار نپذیرفتم) گفتم: از خداوند شرم می‌كنم. آنگاه، جبرئیل مرا با خود برد تا اینكه به سدرة المنتهی رسیدیم. در آنجا، چیزهای گوناگونی دیدم كه از آنها سر در نیاوردم. سپس وارد بهشت شدم. و در آنجا با زنجیرهای ساخته شده از مروارید و خاک بهشت كه از مشک و عنبر بود، روبرو شدم»».

۲۲۷- «عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ ل قَالَتْ: فَرَضَ اللَّهُ الصَّلاةَ حِينَ فَرَضَهَا، رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ، فِي الْحَضَرِ وَالسَّفَرِ، فَأُقِرَّتْ صَلاةُ السَّفَرِ، وَزِيدَ فِي صَلاةِ الْحَضَرِ». (بخارى:۳۵۰)

ترجمه: «از ام المؤمنین عایشه لروایت است كه می‏فرماید: هنگامی كه خداوند، نمازها را فرض كرد، همه نمازهای سفر و حضر، دو ركعتی بودند. سپس نماز سفر، دو ركعتی باقی ماند و نماز حضر، افزایش یافت».

باب (۲): نماز خواندن در یک پارچه

۲۲۸- «عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِي سَلَمَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، قَدْ خَالَفَ بَيْنَ طَرَفَيْهِ».(بخارى:۳۵۴)

ترجمه: «عمر بن ابی سلمهسمی‌گوید: نبی اكرم جدر یک چادركه دو طرف آن را بر شانه‏های خود انداخته بود، نماز خواند».

باب (۳): نماز خواندن در لباسی که آنرا گرد خود پیچیده باشد

۲۲۹- «عَنْ أُمَّ هَانِئٍ بِنْتِ أَبِي طَالِبٍ ل قَالَتْ: حَدِيْثُ صَلاةِ النَّبيِّ ج عَامَ الْفَتْحِ تَقَدَّمَّ، وَفِيْ هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: فَصَلَّى ثَمَانِيَ رَكَعَاتٍ مُلْتَحِفًا فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، زَعَمَ ابْنُ أُمِّي أَنَّهُ قَاتِلٌ رَجُلاً قَدْ أَجَرْتُهُ، فُلانَ ابْنَ هُبَيْرَةَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «قَدْ أَجَرْنَا مَنْ أَجَرْتِ يَا أُمَّ هَانِئٍ». قَالَتْ أُمُّ هَانِئٍ: وَذَاكَ ضُحًى».(بخارى:۳۵۳ ـ ۳۵۷)

ترجمه: «روایت ام هانی درباره اینكه ایشان در سال فتح مكه، نزد رسول الله جآمد و سلام گفت در حالیكه رسول خدا جمشغول استحمام بود و فاطمه لاو را در پرده گرفته بود، قبلا گذشت. در این روایت، ام هانی می‌افزاید: رسول الله جبعد از غسل و استحمام، در حالی كه خود را در پارچه‌ای پیچیده بود، هشت ركعت نماز خواند. بعد از پایان نماز، عرض كردم: ای پیامبر گرامی ج! برادرم ؛علی س؛ می‏خواهد فلانی فرزند هبیره راكه من پناه داده‌ام، به قتل برساند. رسول الله جفرمود: «كسی را كه تو پناه داده‌ای، ما هم پناهش می‌دهیم».

ام هانی می‌گوید: نمازی را كه رسول اللهجخواند، نماز اشراق بود».

۲۳۰- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ سَائِلا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ج عَنِ الصَّلاةِ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَوَلِكُلِّكُمْ ثَوْبَانِ»»؟(بخارى:۳۵۸)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه شخصی از رسول الله جدرباره نماز خواندن در یک قطعه پارچه، سؤال كرد. رسول الله جفرمود: «مگر هر كدام از شما دوقطعه پارچه دارد»»؟.

باب (۴): اگر کسی در یک قطعه لباس،نماز خواند باید آنرا به شانه‌هایش بیندازد

۲۳۱- «وعَنْهُ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا يُصَلِّي أَحَدُكُمْ فِي الثَّوْبِ الْوَاحِدِ لَيْسَ عَلَى عَاتِقَيْهِ شَيْءٌ»». (بخارى:۳۵۹)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «تنها در یک قطعه لباس كه بر روی شانه‌هایتان چیزی نباشد، نماز نخوانید»».

۲۳۲- «وعَنْهُ س يَقُولُ: أَشْهَدُ أَنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «مَنْ صَلَّى فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ فَلْيُخَالِفْ بَيْنَ طَرَفَيْهِ» (بخارى:۳۶۰).

ترجمه: «همچنین ابوهریره سمی‌گوید: گواهی می‏دهم كه از رسول الله جشنیدم كه ‏فرمود: «اگر با یک لباس (غیر دوخته) نماز می‏خوانید، دو طرف آن را در جهت مخالف یكدیگر(روی شانه‌هایتان) بیندازید»».

باب (۵): اگر لباس، تنگ باشد

۲۳۳- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ النَّبِيِّ ج فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، فَجِئْتُ لَيْلَةً لِبَعْضِ أَمْرِي، فَوَجَدْتُهُ يُصَلِّي، وَعَلَيَّ ثَوْبٌ وَاحِدٌ، فَاشْتَمَلْتُ بِهِ، وَصَلَّيْتُ إِلَى جَانِبِهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «مَا السُّرَى يَا جَابِرُ»؟ فَأَخْبَرْتُهُ بِحَاجَتِي، فَلَمَّا فَرَغْتُ قَالَ: «مَا هَذَا الاشْتِمَالُ الَّذِي رَأَيْتُ»؟ قُلْتُ: كَانَ ثَوْبٌ، قَالَ: «فَإِنْ كَانَ وَاسِعًا فَالْتَحِفْ بِهِ، وَإِنْ كَانَ ضَيِّقًا فَاتَّزِرْ بِه»».(بخارى:۳۶۱)

ترجمه: «جابر بن عبد الله بمی‌گوید: دریكی ازسفرها، همراه رسول خدا جبودم. شبی برای كار شخصی خود، نزد رسول الله جرفتم.آنحضرت جمشغول نماز خواندن بود. من فقط یک قطعه لباس داشتم كه خود را در آن پیچیده بودم.كنارآنحضرت جبه نماز ایستادم. پس از اتمام نماز، رسول الله جفرمود: «ای جابر! در این هنگام از شب چرا آمده‌ای»؟ من منظورم را برای رسول الله جبیان كردم. آنگاه رسول الله جفرمود: «چرا خود را چنین در چادر پیچیده‌ای»؟ عرض كردم: ای پیامبرخدا! همین یک قطعه پارچه را داشتم. (و چاره‌ای جز این نداشتم). رسول الله جفرمود: «اگر پارچه بزرگ است، آن را دورخود بپیچان و اگر كوچک است، بجای شلوار از آن استفاده كن»».

۲۳۴- «عَنْ سَهْلٍ س قَالَ: كَانَ رِجَالٌ يُصَلُّونَ مَعَ النَّبِيِّ ج عَاقِدِي أُزْرِهِمْ عَلَى أَعْنَاقِهِمْ، كَهَيْئَةِ الصِّبْيَانِ، وَيُقَالُ لِلنِّسَاءِ: «لا تَرْفَعْنَ رُءُوسَكُنَّ حَتَّى يَسْتَوِيَ الرِّجَالُ جُلُوسًا»».(بخارى:۳۶۲)

ترجمه: «سهل سمی‌گوید: مردانی با رسول الله جنماز می‌خواندند كه ازارهای خود را (كه بجای شلوار از آنها استفاده می‏كردند) مانند كودكان بر گردن‌های خود، بسته بودند.آنحضرتجخطاب به زنان فرمود: «تا وقتیكه مردان، سر از سجده برنداشته‌اند، شما سر از سجده، بر ندارید»».

باب (۶): نماز خواندن در عبای شامی

۲۳۵- «عَنْ مُغِيرَةَ بْنِ شُعْبَةَ س قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ ج فِي سَفَرٍ، فَقَالَ: «يَا مُغِيرَةُ، خُذِ الإِدَاوَةَ». فَأَخَذْتُهَا، فَانْطَلَقَ رَسُولُ اللَّهِ ج حَتَّى تَوَارَى عَنِّي، فَقَضَى حَاجَتَهُ وَعَلَيْهِ جُبَّةٌ شَأْمِيَّةٌ، فَذَهَبَ لِيُخْرِجَ يَدَهُ مِنْ كُمِّهَا فَضَاقَتْ، فَأَخْرَجَ يَدَهُ مِنْ أَسْفَلِهَا، فَصَبَبْتُ عَلَيْهِ، فَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلاةِ، وَمَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ صَلَّى».(بخارى: ۳۶۳)

ترجمه: «مغیره ابن شعبه سمی‌گوید: در سفری با نبی اكرم جبودم. آنحضرت جفرمود: «ای مغیره! ظرف وضو را بیاور». آنرا آرودم. رسول الله جبرای قضاء حاجت، بقدری دور رفت كه از دید من پنهان شد. بعد از قضای حاجت، آنحضرت جكه یک پالتوی شامی بر تن داشت، می‏خواست دست‏هایش را از آستین، بیرون بیاورد اما چون آستینهای آن تنگ بود ناچار دستها را از داخل پالتو بیرون آورد. من بر اعضای (مبارک) رسول الله جآب ریختم. رسول خدا جوضوی كامل گرفت و بر موزه‌هایش مسح كرد و نماز خواند».

باب (۷): کراهیت برهنه نماز خواندن

۲۳۶- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب يُحَدِّثُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ يَنْقُلُ مَعَهُمُ الْحِجَارَةَ لِلْكَعْبَةِ، وَعَلَيْهِ إِزَارُهُ، فَقَالَ لَهُ الْعَبَّاسُ عَمُّهُ: يَا ابْنَ أَخِي، لَوْ حَلَلْتَ إِزَارَكَ، فَجَعَلْتَ عَلَى مَنْكِبَيْكَ دُونَ الْحِجَارَةِ، قَالَ: فَحَلَّهُ فَجَعَلَهُ عَلَى مَنْكِبَيْهِ، فَسَقَطَ مَغْشِيًّا عَلَيْهِ، فَمَا رُئِيَ بَعْدَ ذَلِكَ عُرْيَانًا ج».(بخارى:۳۶۴)

ترجمه: «جابر بن عبدالله بمی‌گوید: رسول الله ج(قبل از بعثت)هنگام تعمیر كعبه، همراه سایر قریش، سنگ‏ها را بر دوش خود حمل می‏كرد. آنحضرت جدر آن هنگام، ازار پوشیده بود. عباس؛ عموی رسول الله ج؛ فرمود: برادر زاده! چقدر خوب است، اگر ازارت را باز كنی و آن را زیر سنگ‌ها و روی شانه‌ات بگذاری.

راوی می‌گوید: رسول الله جازار خود را باز نمود و آنرا روی شانه‌های خود نهاد. سپس بیهوش به زمین افتاد. و بعد از آن، هرگز برهنه دیده نشد.

باب (۸): آنچه که از عورت، باید پوشیده شود

۲۳۷- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س أَنَّهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ج عَنِ اشْتِمَالِ الصَّمَّاءِ، وَأَنْ يَحْتَبِيَ الرَّجُلُ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، لَيْسَ عَلَى فَرْجِهِ مِنْهُ شَيْءٌ».(بخارى:۳۶۷)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: رسول الله جاز اینكه شخص، خود را ‌طوری در لباس بپیچدكه دست‏هایش داخل آن بمانند و بیرون آوردن آنها مشكل باشد وهمچنین از احتباء كه موجب كشف عورت می‌شود، منع فرمودند».

(احتباء یعنی بستن كمر و زانوها با یكدیگر. كه در صورت پوشیدن ازار، كشف عورت می‌شود).

۲۳۸- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ ج عَنْ بَيْعَتَيْنِ: عَنِ اللِّمَاسِ وَالنِّبَاذِ، وَأَنْ يَشْتَمِلَ الصَّمَّاءَ، وَأَنْ يَحْتَبِيَ الرَّجُلُ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ».(بخارى:۳۶۸)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: نبی اكرم جاز دو نوع خرید و فروش یعنی: لماس و نباذ و همچنین از احتباء، (در حدیث قبلی شرح آن گذشت) منع فرمودند».

(لماس: نوعی خرید و فروش است كه مشتری به محض دست زدن به كالا، باید آنرا بخرد. ونَباذ: یعنی اینكه هر یک از فروشنده وخریدار، كالا و پول را بسوی یكدیگر پرت میكنند وخرید و فروش، الزامی میگردد و هیچ یک، حق اعتراض ندارد).

۲۳۹- «عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ س قَالَ: بَعَثَنِي أَبُو بَكْرٍ فِي تِلْكَ الْحَجَّةِ، فِي مُؤَذِّنِينَ يَوْمَ النَّحْرِ، نُؤَذِّنُ بِمِنًى: أَنْ لا يَحُجَّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ، وَلا يَطُوفَ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ، ثُمَّ أَرْدَفَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَلِيًّا، فَأَمَرَهُ أَنْ يُؤَذِّنَ بِبَرَاءَةٌ، قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: فَأَذَّنَ مَعَنَا عَلِيٌّ فِي أَهْل مِنًى يَوْمَ النَّحْرِ: لا يَحُجُّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ، وَلا يَطُوفُ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ».(بخارى:۳۶۹)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: ابوبكر س(سالی كه امیر حجاج بود) به من دستور داد تا توسط منادیان اعلام نمایم كه از این سال به بعد، هیچ مشركی، اجازه حج كردن ندارد و هیچ عریانی، نمی‏تواند خانه كعبه را طواف كند. سپس رسول الله جعلی ابن ابی طالب سرا فرستاد تا سوره براءت را برای مردم بخواند. چنانكه او سنیز با ما، روز عید، در منا، اعلام نمود كه از این سال به بعد، هیچ مشركی اجازه حج كردن ندارد و هیچ شخص برهنه‌ای هم نمی‌تواند، بیت را طواف كند».

باب (۹): آنچه که در مورد (حکم) ران آمده است

۲۴۰- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج غَزَا خَيْبَرَ، فَصَلَّيْنَا عِنْدَهَا صَلاةَ الْغَدَاةِ بِغَلَسٍ، فَرَكِبَ نَبِيُّ اللَّهِ ج، وَرَكِبَ أَبُو طَلْحَةَ، وَأَنَا رَدِيفُ أَبِي طَلْحَةَ، فَأَجْرَى نَبِيُّ اللَّهِ ج فِي زُقَاقِ خَيْبَرَ، وَإِنَّ رُكْبَتِي لَتَمَسُّ فَخِذَ نَبِيِّ اللَّهِ ج، ثُمَّ حَسَرَ الإِزَارَ عَنْ فَخِذِهِ، حَتَّى إِنِّي أَنْظُرُ إِلَى بَيَاضِ فَخِذِ نَبِيِّ اللَّهِج، فَلَمَّا دَخَلَ الْقَرْيَةَ قَالَ: «اللَّهُ أَكْبَرُ، خَرِبَتْ خَيْبَرُ إِنَّا إِذَا نَزَلْنَا بِسَاحَةِ قَوْمٍ، فَسَاءَ صَبَاحُ الْمُنْذَرِينَ». قَالَهَا ثَلاثًا، قَالَ: وَخَرَجَ الْقَوْمُ إِلَى أَعْمَالِهِمْ، فَقَالُوا: مُحَمَّدٌ وَالْخَمِيسُ يَعْنِي: الْجَيْشَ، قَالَ: فَأَصَبْنَاهَا عَنْوَةً، فَجُمِعَ السَّبْيُ، فَجَاءَ دِحْيَةُ الْكَلْبِيُّ س فَقَالَ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ، أَعْطِنِي جَارِيَةً مِنَ السَّبْيِ، قَالَ: «اذْهَبْ فَخُذْ جَارِيَةً». فَأَخَذَ صَفِيَّةَ بِنْتَ حُيَيٍّ، فَجَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ج فَقَالَ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ، أَعْطَيْتَ دِحْيَةَ صَفِيَّةَ بِنْتَ حُيَيٍّ سَيِّدَةَ قُرَيْظَةَ وَالنَّضِيرِ، لا تَصْلُحُ إِلا لَكَ، قَالَ: «ادْعُوهُ بِهَا». فَجَاءَ بِهَا، فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيْهَا النَّبِيُّ ج قَالَ: «خُذْ جَارِيَةً مِنَ السَّبْيِ غَيْرَهَا». قَالَ: فَأَعْتَقَهَا النَّبِيُّ ج وَتَزَوَّجَهَا وَجَعَلَ صَدَاقَها عِتْقَها حَتَّى إِذَا كَانَ بِالطَّرِيقِ، جَهَّزَتْهَا لَهُ أُمُّ سُلَيْمٍ فَأَهْدَتْهَا لَهُ مِنَ اللَّيْلِ، فَأَصْبَحَ النَّبِيُّ ج عَرُوسًا، فَقَالَ: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ شَيْءٌ فَلْيَجِئْ بِهِ». وَبَسَطَ نِطَعًا، فَجَعَلَ الرَّجُلُ يَجِيءُ بِالتَّمْرِ، وَجَعَلَ الرَّجُلُ يَجِيءُ بِالسَّمْنِ، قَالَ: وَأَحْسِبُهُ قَدْ ذَكَرَ السَّوِيقَ، قَالَ: فَحَاسُوا حَيْسًا، فَكَانَتْ وَلِيمَةَ رَسُولِ اللَّهِ ج».(بخارى:۳۷۱)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: رسول الله جبرای جهاد با اهل خیبر، براه افتاد. ما نماز فجر را نزدیک خیبر، در تاریكی خواندیم.آنحضرت جپس از نماز فجر، بر مركب خود، سوار شد. ابوطلحه نیز بر مركب خود، سوار شد. من هم پشت سر ابوطلحه سوار شدم. نبی اكرم جدر كوچه‌های خیبر براه افتاد. چون كوچه‌های خیبر، تنگ بود، زانوی من به ران (مبارک) رسول الله جبرخورد میكرد. رسول اكرم جازارش را بالا كشید بطوریكه من سفیدی ران ایشان را دیدم. رسول اكرم جپس از ورود به خیبر، فریاد زد: «الله اكبر، نابود گشت خیبر!! هرگاه ما وارد سرزمین قومی بشویم كه بیم داده شده‌اند، آنروز، برای آن قوم، بامداد بدی خواهد بود». و این جمله را سه بار تكرار نمود.

راوی می‌گوید: هنگام ورود آنحضرت جبه خیبر، مردم سر كارهایشان بودند. آنها با دیدن لشكر مسلمانان، گفتند: محمد با لشكرش آمد، محمد با لشكرش آمد. سر انجام، خیبر بزور شمشیر، فتح شد. هنگامی كه اسیران جنگ، جمع آوری شدند، دحیه كلبی آمد و گفت: ای پیامبر خدا! از این اسیران،كنیزی به من بده. رسول الله جفرمود: «برو و كنیزی برای خود انتخاب كن». او صفیه بنت حُیىّ را انتخاب كرد. سپس شخصی آمد و به رسول الله جگفت: ای پیامبر خدا! صفیه دختر حُیىّ؛ بی بی بنی قریظه و بنی نظیر؛ را به دحیه عنایت كردی؟ صفیه تنها شایسته شما است. رسول الله جفرمود: «دحیه و صفیه را صدا كنید». هنگامی كه رسول الله جصفیه را دید، به دحیه فرمود: «بجای او می‏توانی كنیز دیگری انتخاب كنی».

انس سمی‌گوید: رسول الله جصفیه را آزاد كرد و سپس با وی ازدواج نمود. و همین آزادی، مهریه او قرار گرفت. در راه بازگشت، صفیه به وسیله ام سلیم لآراسته شد و زفاف انجام گرفت. رسول الله جصبح روز بعد، فرمود: «هر كس، هر چه دارد، حاضر كند». سپس سفره چرمینی را پهن كرد. بعضی‏ها خرما، برخی‌ها روغن و بعضی‏ دیگر، آرد جو آوردند و روی سفره چیدند و از مواد غذایی موجود، یک نوع شیرینی درست كردند. و همین، ولیمه رسول الله جبود».

باب (۱۰): زن باید در چند لباس نماز بخواند؟

۲۴۱- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يُصَلِّي الْفَجْرَ، فَيَشْهَدُ مَعَهُ نِسَاءٌ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ، مُتَلَفِّعَاتٍ فِي مُرُوطِهِنَّ، ثُمَّ يَرْجِعْنَ إِلَى بُيُوتِهِنَّ مَا يَعْرِفُهُنَّ أَحَدٌ».(بخارى:۳۷۲)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: رسول خدا جنماز فجر را می‏خواند و تعدادی از زنان مسلمان هم، در حالی كه خود را در چادرهایشان می‌پیچیدند، در نماز شركت می‏كردند. و هنگامی كه به خانه‌هایشان برمی گشتند، (بدلیل تاریكی هوا) هیچ كس، آنان را نمی‌شناخت».

باب (۱۱): نماز خواندن در لباسی که دارای نقش و نگار باشد

۲۴۲- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى فِي خَمِيصَةٍ لَهَا أَعْلامٌ، فَنَظَرَ إِلَى أَعْلامِهَا نَظْرَةً، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «اذْهَبُوا بِخَمِيصَتِي هَذِهِ إِلَى أَبِي جَهْمٍ، وَأْتُونِي بِأَنْبِجَانِيَّةِ أَبِي جَهْمٍ، فَإِنَّهَا أَلْهَتْنِي آنِفًا عَنْ صَلاتِي»».(بخارى:۳۷۳)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: نبی اكرم جدر لباسی كه دارای نقش و نگار بود، نماز خواند. و نظرش به نقش‌های آن، افتاد. پس از اتمام نماز، فرمود: «این چادر را به ابوجهم بدهید و چادر خشن و بی‌نقش و نگار او را برای من بیاورید. زیرا هم اكنون، این نقش و نگارها، توجه مرا از نماز، بسوی خود جلب كرد»».

باب (۱۲): اگر کسی در لباس دارای صلیب یا تصویر نماز بخواند، نمازش فاسد می‌شود؟

۲۴۳- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ:كَانَ قِرَامٌ لِعَائِشَةَ، سَتَرَتْ بِهِ جَانِبَ بَيْتِهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «أَمِيطِي عَنَّا قِرَامَكِ هَذَا، فَإِنَّهُ لا تَزَالُ تَصَاوِيرُهُ تَعْرِضُ فِي صَلاتِي»».(بخارى:۳۷۴)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: عایشه لدر گوشه‏ای از خانه خود، پرده‌ای را كه روی آن، تصویر وجود داشت، آویزان كرده بود. رسول الله جبه عایشه فرمود: «این پرده ات را از مقابل من بردار. زیرا هنگام نماز، تصاویر آن، جلب توجه می‌كند».

باب (۱۳): نماز خواندن در عبای ابریشمی و درآوردن آن

۲۴۴- «عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ س قَالَ: أُهْدِيَ إِلَي النَّبِيِّ ج فَرُّوجُ حَرِيرٍ، فَلَبِسَهُ فَصَلَّى فِيهِ، ثُمَّ انْصَرَفَ، فَنَزَعَهُ نَزْعًا شَدِيدًا كَالْكَارِهِ لَهُ، وَقَالَ: «لا يَنْبَغِي هَذَا لِلْمُتَّقِينَ»».(بخارى:۳۷۵)

ترجمه: «عقبه بن عامرسمی‌گوید: عبایی ابریشمی به رسول الله جاهداء نمودند. رسول ‏خدا جآن را پوشید و با آن، نماز خواند. پس از اتمام نماز، به سرعت، مانند كسی كه آنرا نپسندیده باشد، از تن بیرون آورد و فرمود: «این لباس، شایسته اهل تقوی نیست»».

باب (۱۴): نماز خواندن در عبای سرخ رنگ

۲۴۵- «عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ س قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ الله ج فِي قُبَّةٍ حَمْرَاءَ مِنْ أَدَمٍ، وَرَأَيْتُ بِلالاً أَخَذَ وَضُوءَ رَسُولِ الله ج، وَرَأَيْتُ النَّاسَ يَبْتَدِرُونَ ذَاكَ الْوَضُوءَ، فَمَنْ أَصَابَ مِنْهُ شَيْئًا تَمَسَّحَ بِهِ، وَمَنْ لَمْ يُصِبْ مِنْهُ شَيْئًا أَخَذَ مِنْ بَلَلِ يَدِ صَاحِبِهِ، ثُمَّ رَأَيْتُ بِلالاً أَخَذَ عَنَزَةً فَرَكَزَهَا، وَخَرَجَ النَّبِيُّ ج فِي حُلَّةٍ حَمْرَاءَ مُشَمِّرًا، صَلَّى إِلَى الْعَنَزَةِ بِالنَّاسِ رَكْعَتَيْنِ، وَرَأَيْتُ النَّاسَ وَالدَّوَابَّ يَمُرُّونَ مِنْ بَيْنِ يَدَيِ الْعَنَزَةِ».(بخارى:۳۷۶)

ترجمه: «ابوجحیفه سمی‌گوید: رسول‏ الله جرا در خیمه‌ای چرمی و سرخ رنگ دیدم. بلال سبرایش آب وضو آورد. (وآنحضرت جوضو ساخت). مردم برای گرفتن آب وضوی رسول ‏الله جاز یكدیگر سبقت می‏گرفتند. هركس موفق می‏شد، آن را بر سر و صورت خود می‏مالید. و كسی كه به آن دست نمی‌یافت، از تری دست همراهانش، استفاده می‏كرد. سپس بلال سرا دیدم كه نیزه‌ای برگرفت و در زمین فرونشاند. و رسول ‏الله جكه عبای سرخ رنگی بر تن داشت و آستینهایش را بالا زده بود، برای نماز بیرون آمد و رو به نیزه كرد و دو ركعت نماز، برای مردم، اقامه نمود. و همچنین مردم و حیوانات را دیدم كه از پشت آن نیزه، عبور می‌كردند».

باب (۱۵): نماز خواندن بالای سقف، منبر و جایگاه چوبین

۲۴۶- «عن سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س وَقَدْ سُئِلَ: مِنْ أَيِّ شَيْءٍ الْمِنْبَرُ؟ فَقَالَ: مَا بَقِيَ بِالنَّاسِ أَعْلَمُ مِنِّي، هُوَ مِنْ أَثْلِ الْغَابَةِ، عَمِلَهُ فُلانٌ مَوْلَى فُلانَةَ لِرَسُولِ الله ج، وَقَامَ عَلَيْهِ رَسُولُ الله ج حِينَ عُمِلَ وَوُضِعَ، فَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، وكَبَّرَ وَقَامَ النَّاسُ خَلْفَهُ، فَقَرَأَ وَرَكَعَ وَ رَكَعَ النَّاسُ خَلْفَهُ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ، ثُمَّ رَجَعَ الْقَهْقَرَى، فَسَجَدَ عَلَى الأرْضِ، ثُمَّ عَادَ إِلَى الْمِنْبَرِ، ثُمَّ رَكَعَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ، ثُمَّ رَجَعَ الْقَهْقَرَى حَتَّى سَجَدَ بِالأرْضِ، فَهَذَا شأنه». (بخارى:۳۳۷)

ترجمه: «از سهل بن سعد سروایت است كه از وی پرسیدند: منبر رسول خداجاز چه ساخته شده است؟ گفت: در این مورد، در میان مردم، كسی داناتر از من وجود ندارد. منبر رسول الله جاز تنه نوعی گز جنگلی بود كه غلام آزاد شده فلان زن، آن را برای رسول خدا جساخته بود. وقتی كه منبر، آماده و سر جایش نهاده شد، آنحضرت جروی منبر ایستاد، رو به قبله نمود و تكبیر تحریمه گفت. مردم نیز به ایشان اقتدا كردند. رسول خدا جپس از قرائت، ركوع كرد. مردم هم به ركوع رفتند. و پس از برداشتن سر از ركوع، اندكی عقب رفت و روی زمین، سجده نمود. سپس دوباره بالای منبر رفت و قرائت خواند و ركوع نمود. و بعد از آن، اندكی عقب رفت و روی زمین، سجده كرد. و اینگونه نماز خواند».

باب(۱۶): نماز خواندن بر حصیر

۲۴۷- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ جَدَّتَهُ مُلَيْكَةَ دَعَتْ رَسُولَ الله ج للِطَعَامٍ صَنَعَتْهُ لَهُ، فَأَكَلَ مِنْهُ، ثُمَّ قَالَ: «قُومُوا فَلأصَلِّى لَكُمْ» قَالَ أَنَسٌ: فَقُمْتُ إِلَى حَصِيرٍ لَنَا، قَدِ اسْوَدَّ مِنْ طُولِ مَا لُبِسَ، فَنَضَحْتُهُ بِمَاءٍ، فَقَامَ رَسُولُ الله ج وَصَفَفْتُ وَالْيَتِيمَ وَرَاءَهُ، وَالْعَجُوزُ مِنْ وَرَائِنَا، فَصَلَّى لَنَا رَسُولُ الله ج رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ انْصَرَفَ».(بخارى:۳۸۰)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: مادر بزرگم ؛ملیكه؛ رسول ‏الله جرا به صرف غذایی كه برای ایشان جتهیه كرده بود، دعوت نمود. رسول ‏الله جپس از صرف غذا، فرمود: «بلند شوید تا برای شما نماز بخوانم». انس سمی‌گوید: بلند شدم و بسوی یكی از حصیرهایمان كه از كثرت استعمال، سیاه شده بود، رفتم و مقداری آب روی آن، پاشیدم. رسول ‏الله جروی آن ایستاد. من و كودكی یتیم، پشت سر آنحضرتجصف بستیم. و پیر زن، پشت سر ما ایستاد. رسول اكرم جدو ركعت نماز، برای ما خواند و تشریف برد».

باب (۱۷): نماز خواندن بر رختخواب

۲۴۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج أَنَّهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَنَامُ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ الله ج وَرِجْلايَ فِي قِبْلَتِهِ، فَإِذَا سَجَدَ غَمَزَنِي فَقَبَضْتُ رِجْلَيَّ، فَإِذَا قَامَ بَسَطْتُهُمَا، قَالَتْ: وَالْبُيُوتُ يَوْمَئِذٍ لَيْسَ فِيهَا مَصَابِيحُ».(بخارى:۳۸۲)

ترجمه: «عایشه ل؛همسر گرامی نبی اكرمج؛ می‏فرماید: (بعلت كمی جا) روبروی رسول ‏الله جمی‌خوابیدم بطوری كه پاهایم در سمت قبله ایشان قرار می‏گرفت. و هنگامی كه رسول اكرم جمی‌خواست سجده نماید، با دستش، پاهایم را می‌فشرد. و من پاهایم را جمع‏ می‌كردم. و چون بلند می‌شد، پاهایم را دراز می‏كردم. قابل یاد آوری است كه در آن زمان، در خانه‏ها، چراغ وجود نداشت».

۲۴۹- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ رَسُولَ الله ج كَانَ يُصَلِّي وَهِيَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْقِبْلَةِ عَلَى فِرَاشِ أَهْلِهِ اعْتِرَاضَ الْجَنَازَةِ».(بخارى:۳۸۳)

ترجمه: «ام المومنین عایشه لمی‌گوید: رسول ‏الله جنماز می‌خواند در حالی كه من در رختخواب، بین او و قبله، مانند جنازه‌ای، دراز كشیده بودم».

باب (۱۸): سجده کردن بر لباس و پارچه از شدت گرما

۲۵۰- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ ج، فَيَضَعُ أَحَـدُنَا طَرَفَ الثَّوْبِ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ فِي مَكَانِ السُّجُودِ». (بخارى:۳۸۵)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: با نبی اكرم جنماز می‌خواندیم و بخاطر شدت گرما و داغ بودن زمین، كناره چادر یا جامه خود را بر زمین می‌گذاشتیم و بر آن سجده می‌كردیم».

باب (۱۹): نماز خواندن با کفش

۲۵۱- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س أنَّه سُئل: أَكَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي فِي نَعْلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ».(بخارى:۳۸۶)

ترجمه: «از انس ابن مالک سسؤال شد: آیا نبی اكرم جبا كفش نماز می‌خواند؟ گفت: بله».

باب (۲۰): نماز خواندن با موزه

۲۵۲- «عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ الله س: أنَّهُ بَالَ ثُمَّ تَوَضَّأَ، وَمَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى، فَسُئِلَ فَقَالَ رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج صَنَعَ مِثْلَ هَذَا. فَكَانَ يُعْجِبُهُمْ، لانَّ جَرِيرًا كَانَ مِنْ آخِرِ مَنْ أَسْلَمَ».(بخارى:۳۸۷)

ترجمه: «از جریر بن عبدالله سروایت است كه وی ادرار كرد. سپس، وضو گرفت و بر موزه‌هایش مسح كشیده، نماز خواند. سؤال كردند: چرا چنین كردی؟ گفت: رسول ‏الله جرا دیدم كه بر موزه‌ها مسح كرد. مردم آنرا پذیرفتند (و بر مسح موزه‌ها، یقین نمودند). زیرا جریر از آخرین كسانی بود كه مسلمان شده بود».

باب (۲۱): دور نگهد اشتن بازوها هنگام سجده

۲۵۳- «عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَالِكٍ ابْنِ بُحَيْنَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ إِذَا صَلَّى فَرَّجَ بَيْنَ يَدَيْهِ، حَتَّى يَبْدُوَ بَيَاضُ إِبْطَيْهِ».(بخارى:۳۹۰)

ترجمه: «عبدالله بن مالک بن بحینه سمی‌گوید: رسول ‏الله جهنگام سجده، دست‏هایش را چنان از پهلو دور می‌داشت كه سپیدی زیر بغلهایش، دیده می‏شد».

باب (۲۲): فضیلت رو به قبله نمودن

۲۵۴- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ صَلَّى صَلاتَنَا، وَاسْتَقْبَلَ قِبْلَتَنَا، وَأَكَلَ ذَبِيحَتَنَا، فَذَلِكَ الْمُسْلِمُ الَّذِي لَهُ ذِمَّةُ الله وَذِمَّةُ رَسُولِهِ، فَلا تُخْفِرُوا الله فِي ذِمَّتِه»».(بخارى:۳۹۱)

ترجمه: «از انس ابن مالک سروایت است كه رسول الله جفرمود: «هر كس مانند ما نماز بخواند و به قبله ما رو نماید و ذبیحه ما را بخورد، مسلمان است. و چنین شخصی را خدا و رسول،‏ امان داده‌اند. پس به كسی كه در امان خدا است خیانت نكنید»».

باب (۲۳): خداوند می‌فرماید: مقام ابراهیم را جای نماز قرار دهید

۲۵۵- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّه سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ طَافَ بِالْبَيْتِ للْعُمْرَةِ، وَلَمْ يَطُفْ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، أَيَأْتِي امْرَأَتَهُ؟ فَقَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ ج فَطَافَ بِالْبَيْتِ سَبْعًا، وَصَلَّى خَلْفَ الْمَقَامِ رَكْعَتَيْنِ، وَطَافَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ الله أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ». (بخارى: ۳۹۵)

ترجمه: «از عبدالله بن عمر بسؤال كردند: اگر شخصی به قصد ادای عمره، بیت را طواف نماید ولی سعی بین صفا و مروه را انجام ندهد، آیا می‌تواند با همسرش، همبستری كند؟ (یعنی می‏تواند از احرام عمره خارج شود)؟ جواب داد: رسول ‏الله جكه به مكه تشریف آورد، نخست، بیت را طواف نمود و دو ركعت، نماز طواف، خواند. سپس بین صفا و مروه، سعی نمود. و آنحضرت جبهترین الگو، برای شماست».

۲۵۶- «عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب، قَالَ: لَمَّا دَخَلَ النَّبِيُّ ج الْبَيْتَ، دَعَا فِي نَوَاحِيهِ كُلِّهَا وَلَمْ يُصَلِّ حَتَّى خَرَجَ مِنْهُ، فَلَمَّا خَرَجَ رَكَعَ رَكْعَتَيْنِ فِي قِبَلِ الْكَعْبَةِ، وَقَالَ: «هَذِهِ الْقِبْلَةُ»».(بخارى:۳۹۸)

ترجمه: «عبدالله بن عباس بمی‏فرماید: هنگامی كه رسول الله جوارد خانه كعبه ‏(یعنی داخل آن) شد، در چهار گوشه آن، دعا نمود. و لی نماز نخواند. و هنگامی كه از خانه كعبه، بیرون آمد، دو ركعت نماز بسوی كعبه، بجای آورد و فرمود: «این است قبله»».

باب(۲۴): از هر جا باید رو به قبله نمود

۲۵۷- «عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ ب قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله ج نَحْوَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا. تَقَدَّمَ وَبَيْنَهُمَا اِخْتِلافٌ فِي اللَّفْظِ». (بخارى:۳۹۹)

ترجمه: «براء ابن عازب سمی‌گوید: رسول ‏الله جبعد از هجرت به مدینه منوره، حدود شانزده الی هفده ماه به طرف بیت ‏المقدس نماز خواند». (این حدیث، در شماره ۳۸ گذشت. البته میان این حدیث و حدیث گذشته، اختلاف لفظ، وجود دارد).

۲۵۸- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله ج يُصَلِّي عَلَى رَاحِلَتِهِ حَيْثُ تَوَجَّهَتْ. فَإِذَا أَرَادَ الْفَرِيضَةَ، نَزَلَ فَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ». (بخارى:۴۰۰)

ترجمه: «جابر ابن عبد الله سمی‏فرماید: رسول ‏الله جنوافل را بر پشت مركب و به هر طرفی كه آن می‌رفت، می‌خواند. اما هنگامی كه می‌خواست نماز فرض بخواند، پیاده می‌شد و رو به قبله، نماز می‌خواند».

۲۵۹- «عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُوْدٍ س قَالَ: صَلَّى النَّبِيُّ ج قَالَ إِبْرَاهِيمُ الرَّاوِيُّ عَنْ عَلْقَمَةَ الرَّاوِيِّ عَنِ ابْنِ مَسْعُوْدٍ: لا أَدْرِي: زَادَ أَوْ نَقَصَ ـ فَلَمَّا سَلَّمَ قِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ الله، أَحَدَثَ فِي الصَّلاةِ شَيْءٌ؟ قَالَ: «وَمَا ذَاكَ؟» قَالُوا: صَلَّيْتَ كَذَا وَكَذَا، فَثَنَى رِجْلَيْهِ وَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، وَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ، فَلَمَّا أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ قَال: «إِنَّهُ لَوْ حَدَثَ فِي الصَّلاةِ شَيْءٌ لَنَبَّأْتُكُمْ بِهِ، وَلَكِنْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ، أَنْسَى كَمَا تَنْسَوْنَ، فَإِذَا نَسِيتُ فَذَكِّرُونِي، وَإِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلاتِهِ فَلْيَتَحَرَّ الصَّوَابَ فَلْيُتِمَّ عَلَيْهِ، ثُمَّ لِيُسَلِّمْ، ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ»». (بخارى:۴۰۱)

ترجمه: «عبدالله بن مسعود سمی‌گوید: روزی، رسول الله جنماز خواند. ابراهیم به روایت از علقمه، و او به روایت از ابن مسعود سمی‌گوید: یادم نیست كه رسول الله جاز نماز، چیزی كاست یا بر آن، افزود. بعد از اتمام نماز، سؤال كردند: ای پیامبر خدا! آیا چیز تازه‌ای در نماز رخ داده است؟ رسول ‏الله جفرمود: «مگر شما تغییری در نماز خواندن من مشاهده كردید»؟ صحابه گفتند: شما این قدر (پنج) ركعت، خواندید. رسول ‏الله جپس از شنیدن این سخن،‏ دو زانو نشست و رو به قبله نمود و دو سجده سهو بجای آورد. و پس از سلام، خطاب به حاضران فرمود: «اگر حكم جدیدی درباره نماز نازل می‏شد، به اطلاع شما می‌رساندم. ولی من نیز مانند شما بشر هستم و همانطوری كه شما دچار فراموشی می‌شوید، من نیز دچار فراموشی می‏شوم. بنابر این، هرگاه من دچار فراموشی شدم، یادآوری كنید. و اگر كسی از شما در نمازش شک نمود، سعی كند كه صحیح‌ترین آن را بیاد آورد و نمازش را بر اساس آن، كامل كرده، سلام گوید. سپس، دو سجده سهو، بجای آورد».

باب(۲۵): آنچه در بارۀ قبله آمده است ونظر کسانی که می‌گویند هرکس اشتباهاً به سوی قبله نماز نخواند، نمازش را اعاده نکند

۲۶۰- «عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س قال: وَافَقْتُ رَبِّي فِي ثَلاثٍ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ الله لَوِ اتَّخَذْنَا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى، فَنَزَلَتْ: ﴿وَٱتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبۡرَٰهِ‍ۧمَ مُصَلّٗى﴾[البقرة: ۱۲۵] ، وَآيَةُ الْحِجَابِ، قُلْتُ: يَا رَسُولَ الله لَوْ أَمَرْتَ نِسَاءَكَ أَنْ يَحْتَجِبْنَ، فَإِنَّهُ يُكَلِّمُهُنَّ الْبَرُّ وَالْفَاجِرُ، فَنَزَلَتْ آيَةُ الْحِجَابِ، وَاجْتَمَعَ نِسَاءُ النَّبِيِّ ج فِي الْغَيْرَةِ عَلَيْهِ، فَقُلْتُ لَهُنَّ: ﴿عَسَىٰ رَبُّهُۥٓ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبۡدِلَهُۥٓ أَزۡوَٰجًا خَيۡرٗا مِّنكُنَّ﴾[التحريم: ۵] . فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ». (بخارى:۴۰۲)

ترجمه: «عمر بن خطاب سمی‌گوید: در سه مورد، نظر من با وحی پروردگار موافق گردید: یكی اینكه گفتم: ای رسول خدا! چقدر خوب است كه در مقام ابراهیم نمازبخوانیم. خداوند این آیه را نازل كرد: ﴿وَٱتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبۡرَٰهِ‍ۧمَ مُصَلّٗى﴾[البقرة: ۱۲۵] یعنی مقام ابراهیم را محل نماز قرار دهید. دوم اینكه گفتم: ای رسول خدا! چقدر خوب بود كه شما همسران خود را دستور می‌دادید تا حجاب نمایند. زیرا انسانهای خوب و بد با آنان سخن می‏گویند. آنگاه، آیه حجاب نازل شد. سوم، زمانی كه همه همسران رسول ‏الله جبا وی درگیر شدند، من به آنها گفتم: اگر رسول الله جهمه شما را طلاق دهد، خداوند متعال همسران بهتری از شما به او عنایت خواهد فرمود. آنگاه، آیه معروفِ ﴿عَسَىٰ رَبُّهُۥٓ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبۡدِلَهُۥٓ أَزۡوَٰجًا خَيۡرٗا مِّنكُنَّ﴾[التحريم: ۵] . در این باره نازل شد.

باب (۲۶): پاک کردن آب بینی از مسجد با دست

۲۶۱- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج رَأَى نُخَامَةً فِي الْقِبْلَةِ، فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَيْهِ، حَتَّى رُئِيَ فِي وَجْهِهِ، فَقَامَ فَحَكَّهُ بِيَدِهِ، فَقَالَ: «إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَامَ فِي صَلاتِهِ، فَإِنَّهُ يُنَاجِي رَبَّهُ، أَوْ إِنَّ رَبَّهُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْقِبْلَةِ، فَلا يَبْزُقَنَّ أَحَدُكُمْ قِبَلَ قِبْلَتِهِ، وَلَكِنْ عَنْ يَسَارِهِ أَوْ تَحْتَ قَدَمَيْهِ»، ثُمَّ أَخَذَ طَرَفَ رِدَائِهِ، فَبَصَقَ فِيهِ، ثُمَّ رَدَّ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ، فَقَالَ: «أَوْ يَفْعَلُ هَكَذَا»».(بخارى:۴۰۵)

تر جمه: انس بن مالک سمی‌فرماید: نبی اكرم جآب دهانی را كه در جهت قبله (و در برابر دیدگان نمازگزاران) انداخته شده بود، دید. و از دیدن آن، بقدری ناراحت شد كه آثار ناراحتی در چهره مباركش نمودار گردید. آنحضرت جاز جا برخاست و آب دهان را با دست، پاک كرد و فرمود: «هنگامی كه شما برای نماز می‌ایستید، باید بدانید كه با پروردگارتان راز و نیاز می‏كنید. یا اینكه پروردگارتان بین شما و قبله، قرار دارد. بنابراین، به طرف قبله، آب دهان نیندازید. بلكه به سمت چپ یا زیر پاهایتان بیندازید». و بعد، در گوشه چادر خود، آب دهن انداخت و دو طرف آن را به هم مالید و فرمود: «یاچنین كنید»».

باب (۲۷): کفارۀ تف کردن در مسجد

۲۶۲- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «الْبُزَاقُ فِي الْمَسْجِدِ خَطِيئَةٌ، وَكَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا»».(بخارى:۴۱۵)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «انداختن آب دهان در مسجد، گناه است. و كفاره آن، دفن كردن و از بین بردن آن، می‌باشد»».

باب(۲۸): پند و اندرز امام به مردم دربارۀ کامل کردن نماز و ذکر قبله

۲۶۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «هَلْ تَرَوْنَ قِبْلَتِي هَاهُنَا؟ فَوَ الله مَا يَخْفَى عَلَيَّ خُشُوعُكُمْ وَلا رُكُوعُكُمْ، إِنِّي لأرَاكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي»».(بخارى:۴۱۸)

ترجمه: «از ابو هریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «آیا شما فكر می‏كنید كه من رویم بسوی قبله است (و از اطراف خود، بی‌خبرم)؟ به خدا سوگند كه خشوع و ركوع شما بر من پوشیده نیست. و من (هنگام نماز) شما را از پشت سر خود، خوب می‌بینم»».

باب (۲۹): آیا جایز است مسجد فلانی گفته شود؟

۲۶۴- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ الله ج سَابَقَ بَيْنَ الْخَيْلِ الَّتِي أُضْمِرَتْ مِنَ الْحَفْيَاءِ، وَأَمَدُهَا ثَنِيَّةُ الْوَدَاعِ، وَسَابَقَ بَيْنَ الْخَيْلِ الَّتِي لَمْ تُضْمَرْ مِنَ الثَّنِيَّةِ إِلَى مَسْجِدِ بَنِي زُرَيْقٍ، وَأَنَّ عَبْدَ الله بْنَ عُمَرَ كَانَ فِيمَنْ سَابَقَ بِهَا».(بخارى:۴۲۰)

ترجمه: «عبدالله بن عمر بمی‌گوید: رسول الله جبرای اسب‏های تربیت شده، مسابقه‌ای برپا نمود كه مسافت آن، از حفیاء تا ثنیة الوداع بود. و برای اسب‏های تربیت نشده، از ثنیة ‏الوداع تا مسجد بنی زریق تعیین فرمود. و من هم جزو كسانی بودم كه در آن مسابقه، شركت داشتم».

باب (۳۰): تقسیم کردن و آویزان نمودن خوشۀ خرما در مسجد

۲۶۵- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ ج بِمَالٍ مِنَ الْبَحْرَيْنِ فَقَالَ: «انْثُرُوهُ فِي الْمَسْجِدِ». وَكَانَ أَكْثَرَ مَالٍ أُتِيَ بِهِ رَسُولُ الله ج، فَخَرَجَ رَسُولُ الله ج إِلَى الصَّلاةِ وَلَمْ يَلْتَفِتْ إِلَيْهِ، فَلَمَّا قَضَى الصَّلاةَ جَاءَ فَجَلَسَ إِلَيْهِ، فَمَا كَانَ يَرَى أَحَدًا إِلا أَعْطَاهُ، إِذْ جَاءَهُ الْعَبَّاسُ فَقَالَ: يَا رَسُولَ الله، أَعْطِنِي، فَإِنِّي فَادَيْتُ نَفْسِي وَفَادَيْتُ عَقِيلا، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ الله ج: «خُذْ». فَحَثَا فِي ثَوْبِهِ، ثُمَّ ذَهَبَ يُقِلُّهُ فَلَمْ يَسْتَطِعْ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ الله، اؤْمُرْ بَعْضَهُمْ يَرْفَعْهُ إِلَيَّ، قَالَ: «لا». قَالَ: فَارْفَعْهُ أَنْتَ عَلَيَّ، قَالَ: «لا». فَنَثَرَ مِنْهُ، ثُمَّ احْتَمَلَهُ، فَأَلْقَاهُ عَلَى كَاهِلِهِ، ثُمَّ انْطَلَقَ، فَمَا زَالَ رَسُولُ الله ج يُتْبِعُهُ بَصَرَهُ حَتَّى خَفِيَ عَلَيْنَا، عَجَبًا مِنْ حِرْصِهِ، فَمَا قَامَ رَسُولُ الله ج وَثَمَّ مِنْهَا دِرْهَمٌ».(بخارى:۴۲۱)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: مقداری مال از بحرین برای رسول‏ الله جآوردند.آنحضرت جفرمود: «آنها را داخل مسجد بریزید». راوی می‌گوید: این محموله، بزرگترین مالی بود كه خدمت رسول خدا جآورده شده بود. رسول اكرم جبرای اقامه نماز به مسجد رفت و به آنها توجه ننمود. پس از اتمام نماز، آمد و در كنار آن اموال، نشست. هر كه را می‌دید، مقداری به او می‌داد تا اینكه عباس سآمد و عرض كرد: ای پیامبر گرامی! به من نیز عنایت فرما. زیرا من برای خودم و عقیل (در اسارت بدر) فدیه داده‌‌ام. رسول‏ الله جفرمود: «شما نیز بردار». عباس سبا هر دو دست، شروع به پر كردن چادر خود كرد. و هنگامی كه خواست آنها را حمل كند، نتوانست. عرض كرد: ای پیامبر گرامی! یكی را بگویید تا اینها را بر پر پشت من بگذارد. رسول ‏الله جفرمود: «خیر». عباس گفت: پس خود شما آن را بر دوش من بگذارید. رسول الله جفرمود: «خیر». آنگاه، عباس مقداری از آنها را كم كرد و بقیه را بر دوش خود نهاد و براه افتاد. رسول ‏الله جاز حرص عباس ستعجب كرد و همچنان به طرف او نگاه می‏كرد تا از نظر ما ناپدید گردید. و تا یک درهم از آن مال، باقی بود، رسول ‏الله جآن جا را ترک نكرد».

باب (۳۱): مسجد یا نمازخانه در منزل

۲۶۶- «عَنْ مَحْمُودِ بْنِ الرَّبِيعِ الأنْصَارِيِّ س: أَنَّ عِتْبَانَ بْنَ مَالِكٍ وَهُوَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ الله ج مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا مِنَ الأنْصَارِ: أَتَى رَسُولَ الله ج فَقَالَ: يَا رَسُولَ الله، قَدْ أَنْكَرْتُ بَصَرِي، وَأَنَا أُصَلِّي لِقَوْمِي، فَإِذَا كَانَتِ الأمْطَارُ، سَالَ الْوَادِي الَّذِي بَيْنِي وَبَيْنَهُمْ، لَمْ أَسْتَطِعْ أَنْ آتِيَ مَسْجِدَهُمْ فَأُصَلِّيَ بِهِمْ، وَوَدِدْتُ يَا رَسُولَ الله أَنَّكَ تَأْتِينِي فَتُصَلِّيَ فِي بَيْتِي، فَأَتَّخِذَهُ مُصَلًّى، قَالَ: فَقَالَ لَهُ رَسُولُ الله ج: «سَأَفْعَلُ إِنْ شَاءَ الله». قَالَ عِتْبَانُ: فَغَدَا رَسُولُ الله ج وَأَبُو بَكْرٍ حِينَ ارْتَفَعَ النَّهَارُ، فَاسْتَأْذَنَ رَسُولُ الله ج،فَأَذِنْتُ لَهُ، فَلَمْ يَجْلِسْ حَتَّى دَخَلَ الْبَيْتَ، ثُمَّ قَالَ: «أَيْنَ تُحِبُّ أَنْ أُصَلِّيَ مِنْ بَيْتِكَ»؟ قَالَ: فَأَشَرْتُ لَهُ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ الْبَيْتِ، فَقَامَ رَسُولُ الله ج فَكَبَّرَ، فَقُمْنَا فَصَفَّفْنَا، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ، قَالَ: وَحَبَسْنَاهُ عَلَى خَزِيرَةٍ صَنَعْنَاهَا لَهُ، قَالَ: فَثابَ فِي الْبَيْتِ رِجَالٌ مِنْ أَهْلِ الدَّارِ ذَوُو عَدَدٍ، فَاجْتَمَعُوا، فَقَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ: أَيْنَ مَالِكُ بْنُ الدُّخَيْشِنِ أَوِ ابْنُ الدُّخْشُنِ؟ فَقَالَ بَعْضُهُمْ: ذَلِكَ مُنَافِقٌ لا يُحِبُّ الله وَرَسُولَهُ، فَقَالَ رَسُولُ الله ج: «لا تَقُلْ ذَلِكَ، أَلا تَرَاهُ قَدْ قَالَ لا إِلَهَ إِلا الله، يُرِيدُ بِذَلِكَ وَجْهَ الله». قَالَ: الله وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: فَإِنَّا نَرَى وَجْهَهُ وَنَصِيحَتَهُ إِلَى الْمُنَافِقِينَ، قَالَ رَسُولُ الله ج: «فَإِنَّ الله قَدْ حَرَّمَ عَلَى النَّارِ مَنْ قَالَ لا إِلَهَ إِلا الله، يَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَ الله»».(بخارى: ۴۲۵)

ترجمه: «محمود بن ربیع انصاری سمی‌گوید: صحابی جلیل القدر، عتبان بن مالک انصاری س، كه در جنگ بدر نیز شركت كرده بود، نزد رسول خدا جآمد و عرض كرد: ای پیامبر گرامی! بینایی‌ام ضعیف شده است و من پیش نماز قبیله‌ام می‌باشم. و هنگام بارندگی، سیل رودخانه‌ای كه میان من و مسجد قرار دارد، مانع از رفتن من به آنجا می‏شود. بنابراین، دوست دارم شما به خانه‌‌ام تشریف بیاورید و در جایی از آن، نماز بخوانید تا من آن را برای خود، نمازخانه قرار دهم.

رسول ‏الله جفرمود: «بزودی این كار را خواهم كرد». عتبان می‌گوید: صبح روز بعد كه آفتاب كمی بالا زده بود، رسول ‏الله جهمراه ابوبكر صدیق سبه خانه ما آمد و اجازه ورود خواست. گفتم: بفرمائید. وقتی وارد خانه شد، قبل از نشستن، فرمود: «در كجای خانه ات دوست داری نماز بخوانم»؟ عتبان سمی‌گوید: به گوشه‌ای از خانه، اشاره كردم. رسول ‏الله جآنجا رفت و تكبیر گفت. ما نیز به ایشان اقتدا نموده، صف بستیم. رسول خدا جدو ركعت نماز خواند و سلام گفت.

عتبان بن مالک سمی‌گوید: رسول ‏الله جرا جهت صرف غذایی كه برای ایشان تدارک دیده بودیم، نگه داشتیم. تعدادی از اهالی محل نیز در خانه ما گرد آمده بودند. یكی از حاضرین گفت: مالک ابن دُخَیشِن (یا مالک بن دُخْشُن) كجا است؟ دیگری گفت: او منافق است و خدا و رسولش جرا دوست ندارد. رسول ‏الله جفرمود: «چنین مگو، زیرا او بخاطر خوشنودی خدا، (لااله الا الله) گفته است». یكی گفت: خدا و رسولش بهتر میدانند ولی ما می‏بینیم كه خیرخواه منافقین است و به آنان توجه بیشتری دارد. رسول ‏الله جفرمود: «خداوند آتش دوزخ را بر كسی كه (لااله الا الله) را بخاطر خوشنودی الله بگوید، حرام كرده است»».

باب(۳۲): آیا جایز است قبرهای مشرکین زمان جاهلیت، خراب شود و جای آن، مسجد بنا گردد؟

۲۶۷- «عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ ل: أَنَّ أُمَّ حَبِيبَةَ وَأُمَّ سَلَمَةَ ب ذَكَرَتَا كَنِيسَةً رَأَيْنَهَا بِالْحَبَشَةِ، فِيهَا تَصَاوِيرُ، فَذَكَرَتَا لِلنَّبِيِّ ج، فَقَالَ: «إِنَّ أُولَئِكَ إِذَا كَانَ فِيهِمُ الرَّجُلُ الصَّالِحُ فَمَاتَ، بَنَوْا عَلَى قَبْرِهِ مَسْجِدًا، وَصَوَّرُوا فِيهِ تِلْكَ الصُّوَرَ، فَأُولَئِكَ شِرَارُ الْخَلْقِ عِنْدَ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»». (بخارى:۴۲۷)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: ام حبیبه و ام سلمه ببرای آنحضرت جاز كلیسایی كه در زمان هجرت به حبشه، آنرا دیده بودند و مملو از عكس و تصویر بود، سخن گفتند. رسول الله جفرمود: «آنها كسانی بودند كه هرگاه فرد نیكوكاری از آنان، فوت میكرد، بر قبرش، مسجدی بنا می‌كردند و در آن، تصاویر و تمثالهای آن شخص را نقاشی می‌كردند. روز قیامت، این افراد، بدترین مخلوق، نزد خدا خواهند بود»».

۲۶۸- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س، قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ ج الْمَدِينَةَ، فَنَزَلَ أَعْلَى الْمَدِينَةِ فِي حَيٍّ يُقَالُ لَهُمْ بَنُو عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ، فَأَقَامَ النَّبِيُّ ج فِيهِمْ أَرْبَعَ عَشْرَةَ لَيْلَةً، ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَى بَنِي النَّجَّارِ، فَجَاءُوْا مُتَقَلِّدِي السُّيُوفِ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّ ج عَلَى رَاحِلَتِهِ وَأَبُو بَكْرٍ رِدْفُهُ، وَمَلأُ بَنِي النَّجَّارِ حَوْلَهُ، حَتَّى أَلْقَى رَحْلَهُ بِفِنَاءِ أَبِي أَيُّوبَ، وَكَانَ يُحِبُّ أَنْ يُصَلِّيَ حَيْثُ أَدْرَكَتْهُ الصَّلاةُ، وَيُصَلِّي فِي مَرَابِضِ الْغَنَمِ، وَأَنَّهُ أَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ، فَأَرْسَلَ إِلَى مَلإٍ مِنْ بَنِي النَّجَّارِ، فَقَالَ: «يَا بَنِي النَّجَّارِ، ثَامِنُونِي بِحَائِطِكُمْ هَذَا». قَالُوا: لا وَالله لا نَطْلُبُ ثَمَنَهُ إِلا إِلَى الله، فَقَالَ أَنَسٌ: فَكَانَ فِيهِ مَا أَقُولُ لَكُمْ، قُبُورُ الْمُشْرِكِينَ، وَفِيهِ خَرِبٌ، وَفِيهِ نَخْلٌ، فَأَمَرَ النَّبِيُّ ج بِقُبُورِ الْمُشْرِكِينَ فَنُبِشَتْ، ثُمَّ بِالْخَرِبِ فَسُوِّيَتْ، وَبِالنَّخْلِ فَقُطِعَ، فَصَفُّوا النَّخْلَ قِبْلَةَ الْمَسْجِدِ، وَجَعَلُوا عِضَادَتَيْهِ الْحِجَارَةَ، وَجَعَلُوا يَنْقُلُونَ الصَّخْرَ وَهُمْ يَرْتَجِزُونَ، وَالنَّبِيُّ ج مَعَهُمْ وَهُوَ يَقُولُ: اللهمَّ لا خَيْرَ إِلا خَيْرُ الآخِرَهْ
فَاغْفِرْ لِلأنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ».
ج ترجمه: «انس ابن مالک سمی‏فرماید: هنگامی كه رسول ‏الله ج(از سفر هجرت) وارد مدینه شد، نخست، در حوالی مدینه، نزد قبیله عمرو بن عوف سبمدت دو هفته، سكونت گزید. سپس بنی نجار را طلبید. آنان در حالی كه مسلح بودند، به خدمت رسیدند. انس سمی‌گوید: آن جریان چنان در برابر دیدگانم قرار دارد كه گویی هم اكنون، من رسول ‏الله جرا در حالی كه ابوبكر سپشت سر ایشان سوار است و طایفه بنی نجار پیرامون رسول الله جگرد آمده‌اند، می‌بینم. رسول ‏الله جهمچنان پیش رفت تا اینكه كنار منزل ابو ایوب سرحل اقامت افكند. رسول ‏خدا جدوست داشت هرجا كه وقت نماز برسد، همانجا نماز بخواند. حتی در آغل گوسفندان نیز نماز می‏خواند.

و روزی كه ‏خواست مسجد را بنا كند، بنی نجار را دعوت كرد و خطاب به آنان فرمود: «قیمت باغ را تعیین كنید». بنی نجار سوگند خوردند كه قیمت آنرا فقط از خدا می‌گیریم. انس ابن مالک سمی‏فرماید: در آن باغ، قبور مشركین، درخت خرما و ویرانه‌های زیادی وجود داشت. رسول ‏الله جدستور داد تا قبور مشركین، نبش گردد و درختان خرما، قطع گردد و خرابه‌ها، هموار شود. و همچنین دستور داد تا دو طرف مسجد را از سنگ بسازند و قسمتی را كه بسوی قبله بود با تنه درختان خرما، پوشش دهند. صحابه در حالی كه سنگها را بر دوش، حمل می‏كردند و رسول ‏الله جنیز همراه آنان بود، رجز می‌خواندند و رسول ‏الله جچنین می‌گفت: اللهمَّ لا خَيْرَ إِلا خَيْرُ الآخِرَهْ
فَاغْفِرْ لِلأنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ».
ج پروردگارا! كار خیر آن است كه فقط برای آخرت انجام گیرد. پس مهاجرین و انصار را مورد مغفرت قرار بده».

باب (۳۳): نماز خواندن در جایگاه شتران

۲۶۹- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب أَنَّهُ كَانَ يُصَلِّي إِلَى بَعِيرِهِ وَقَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج يَفْعَلُهُ».(بخارى:۴۳۰)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بشتر خود را ستره قرار داد و نماز ‏خواند و ‏فرمود: رسول ‏الله را دیدم كه چنین می‏كرد».

باب (۳۴): کسی که رو به سوی تنور یا آتش و یا هر چیز دیگری که عبادت می‌شود، نماز بخواند و هدفش فقط عبادت خدا باشد

۲۷۰- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «عُرِضَتْ عَلَيَّ النَّارُ وَأَنَا أُصَلِّي»».(بخارى:۴۳۱)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «در حالی كه نماز میخواندم، آتش دوزخ بر من عرضه شد»».

باب (۳۵): کراهیت نماز خواندن در قبرستانها

۲۷۱- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب، عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «اجْعَلُوا فِي بُيُوتِكُمْ مِنْ صَلاتِكُمْ وَلا تَتَّخِذُوهَا قُبُورًا»».(بخارى:۴۳۲)

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «بخشی از نمازها را در منزل بخوانید و خانه‌هایتان را به قبرستان تبدیل نكنید». (منظور سنن و نوافل است)».

باب(۳۶)

۲۷۲- «عن عَائِشَةَ وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ ش قَالا: لَمَّا نَزَلَ بِرَسُولِ اللَّهِ ج، طَفِقَ يَطْرَحُ خَمِيصَةً لَهُ عَلَى وَجْهِهِ، فَإِذَا اغْتَمَّ بِهَا كَشَفَهَا عَنْ وَجْهِهِ، فَقَالَ وَهُوَ كَذَلِكَ: «لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْيَهُودِ وَالنَّصَارَى اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ». يُحَذِّرُ مَا صَنَعُوا».(بخارى:۴۳۵)

ترجمه: «عایشه و عبد الله ابن عباس شمی‌گویند: آنحضرت جدر بیماری وفات، چادرش را بر چهره مباركش انداخت. و هنگامی كه چهره‌اش كاملا پوشیده شد، آن را برداشت و فرمود: «خداوند یهود و نصاری را لعنت كند كه قبور پیامبرانشان را مسجد كردند». راوی می‌گوید: هدف آنحضرت جاین بود كه ما را از اینگونه اعمال، برحذر دارد».

باب (۳۷): خوابیدن زنان در مسجد

۲۷۳- «عَنْ عَائِشَةَ ل: أَنَّ وَلِيدَةً كَانَتْ سَوْدَاءَ، لِحَيٍّ مِنَ الْعَرَبِ، فَأَعْتَقُوهَا فَكَانَتْ مَعَهُمْ، قَالَتْ: فَخَرَجَتْ صَبِيَّةٌ لَهُمْ، عَلَيْهَا وِشَاحٌ أَحْمَرُ مِنْ سُيُورٍ، قَالَتْ: فَوَضَعَتْهُ، أَوْ وَقَعَ مِنْهَا، فَمَرَّتْ بِهِ حُدَيَّاةٌ وَهُوَ مُلْقًى، فَحَسِبَتْهُ لَحْمًا فَخَطِفَتْهُ، قَالَتْ: فَالْتَمَسُوهُ فَلَمْ يَجِدُوهُ، قَالَتْ: فَاتَّهَمُونِي بِهِ، قَالَتْ: فَطَفِقُوا يُفَتِّشُونَ، حَتَّى فَتَّشُوا قُبُلَهَا، قَالَتْ: وَاللَّهِ إِنِّي لَقَائِمَةٌ مَعَهُمْ، إِذْ مَرَّتِ الْحُدَيَّاةُ فَأَلْقَتْهُ، قَالَتْ: فَوَقَعَ بَيْنَهُمْ، قَالَتْ: فَقُلْتُ: هَذَا الَّذِي اتَّهَمْتُمُونِي بِهِ، زَعَمْتُمْ وَأَنَا مِنْهُ بَرِيئَةٌ، وَهُوَ ذَا هُوَ، قَالَتْ: فَجَاءَتْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج فَأَسْلَمَتْ، قَالَتْ عَائِشَةُ: فَكَانَ لَهَا خِبَاءٌ فِي الْمَسْجِدِ أَوْ حِفْشٌ، قَالَتْ: فَكَانَتْ تَأْتِينِي فَتَحَدَّثُ عِنْدِي، قَالَتْ: فَلا تَجْلِسُ عِنْدِي مَجْلِسًا إِلا قَالَتْ: وَيَوْمَ الْوِشَاحِ مِنْ أَعَاجِيبِ رَبِّنَا
أَلا إِنَّهُ مِنْ بَلْدَةِ الْكُفْرِ أَنْجَانِي.
ج قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ لَهَا: مَا شَأْنُكِ لا تَقْعُدِينَ مَعِي مَقْعَدًا إِلا قُلْتِ هَذَا؟ قَالَتْ: فَحَدَّثَتْنِي بِهَذَا الْحَدِيثِ».(بخاری: ۴۳۹)

ترجمه: «ام المومنین ؛عایشه ل؛ میفرماید: كنیز سیاه آزاد شده یكی از قبائل عرب كه قبلاً با آنها زندگی كرده بود، (خاطره‌ای برای من تعریف كرد و)گفت: دختر بچه خردسالی از آن قبیله، كه گردن بند چرمی سرخ رنگی داشت، از خانه بیرون شده بود. معلوم نیست آنرا به زمین نهاده یا گم كرده بود. از قضا، پرنده‌ای گوشت خوار آن را دیده و به خیال اینكه قطعه گوشتی است، برداشته و برده بود. خانواده دختر هر چه كوشش كردند، آنرا نیافتند. سرانجام، مرا متهم كردند و بازرسی نمودند. تا جایی كه شرمگاه مرا نیز تفتیش كردند. بخدا سوگند، دیری نگذشته بود كه آن مرغ، گردن بند را از بالا به زمین انداخت. گفتم: این است آن چیزی كه مرا به سرقت آن متهم كرده‌اید در صورتی كه من بی‌گناه بودم . بعد از آن بود كه خدمت رسول الله جشرفیاب شده، مسلمان شدم.

عایشه لمی‏فرماید: آن كنیزک كه در صحن مسجد، خیمه‌ای داشت، هر روز نزد من می‏آمد و با من سخن می‏گفت و این شعر را می‌خواند: وَيَوْمَ الْوِشَاحِ مِنْ أَعَاجِيبِ رَبِّنَا
أَلا إِنَّهُ مِنْ بَلْدَةِ الْكُفْرِ أَنْجَانِي.
ج روز گم شدن آن زیور قرمز، از شگفتی‌های پروردگار ما بود. ولی شكر كه مرا از دیار كفر، نجات داد. عایشه لمی‌گوید: من كه از او پرسیدم: چرا هر روز این شعر را می‌خوانی؟ وی ماجرای فوق را برایم، بازگو كرد».

باب (۳۸): خوابیدن مردان در مسجد

۲۷۴- «عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ ج بَيْتَ فَاطِمَةَ، فَلَمْ يَجِدْ عَلِيًّا فِي الْبَيْتِ، فَقَالَ: «أَيْنَ ابْنُ عَمِّكِ؟» قَالَتْ: كَانَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ شَيْءٌ، فَغَاضَبَنِي فَخَرَجَ فَلَمْ يَقِلْ عِنْدِي، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج لإنْسَانٍ: «انْظُرْ أَيْنَ هُوَ؟» فَجَاءَ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ هُوَ فِي الْمَسْجِدِ رَاقِدٌ. فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَهُوَ مُضْطَجِعٌ، قَدْ سَقَطَ رِدَاؤُهُ عَنْ شِقِّهِ، وَأَصَابَهُ تُرَابٌ، فَجَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج يَمْسَحُهُ عَنْهُ وَيَقُولُ: «قُمْ أَبَا تُرَابٍ، قُمْ أَبَا تُرَابٍ»».(بخارى:۴۴۱)

ترجمه: «سهل بن سعد سمی‌گوید: روزی، رسول ‏الله جبه خانه دخترش ؛فاطمه ل؛ تشریف برد. علی سدر خانه نبود. آنحضرت جپرسید: «پسر عمویت كجاست»؟ فاطمه زهرا لعرض كرد: بین ما كدورتی پیش آمد. بر من خشم گرفت و از خانه برون رفت و اینجا استراحت نكرد.

رسول ‏الله جبه یكی گفت: «ببین او كجاست»؟ آن مرد آمد و گفت: ای رسول خدا! او در مسجد، خوابیده ‏است. رسول الله جبه مسجد تشریف برد. علی سدر آنجا دراز كشیده بود در حالی كه چادرش روی زمین افتاده و بدنش خاک آلود شده بود. رسول‏ الله جدر حالی كه خاكها را از بدن علی سپاک می‏كرد، باو گفت: «ابوتراب! بلند شو، ابوتراب! بلند شو»».

باب (۳۹): کسی که وارد مسجد می‌شود، دو رکعت نماز بخواند

۲۷۵- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ السَّلَمِيِّ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمُ الْمَسْجِدَ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يَجْلِسَ»».(بخارى:۴۴۴)

ترجمه: «ابو قتاده سلمی سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «هرگاه، یكی از شما وارد مسجد شود، قبل از اینكه بنشیند، دو ركعت نماز بخواند»».

باب (۴۰): بنای مسجد

۲۷۶- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: إنَّ الْمَسْجِدَ كَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ج مَبْنِيًّا بِاللَّبِنِ، وَسَقْفُهُ الْجَرِيدُ وَعُمُدُهُ خَشَبُ النَّخْلِ، فَلَمْ يَزِدْ فِيهِ أَبُو بَكْرٍ شَيْئًا، وَزَادَ فِيهِ عُمَرُ، وَبَنَاهُ عَلَى بُنْيَانِهِ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ج بِاللَّبِنِ وَالْجَرِيدِ، وَأَعَادَ عُمُدَهُ خَشَبًا، ثُمَّ غَيَّرَهُ عُثْمَانُ، فَزَادَ فِيهِ زِيَادَةً كَثِيرَةً، وَبَنَى جِدَارَهُ بِالْحِجَارَةِ الْمَنْقُوشَةِ وَالْقَصَّةِ، وَجَعَلَ عُمُدَهُ مِنْ حِجَارَةٍ مَنْقُوشَةٍ، وَسَقَفَهُ بِالسَّاجِ».(بخارى:۴۴۶)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: دیوارهای مسجد النبی در عهد مبارک رسول ‏الله جاز خشت خام، سقف آن از شاخه‏های درخت خرما و ستون‏هایش از تنه آن، ساخته شده بود. ابوبكر سآن را توسعه نداد. عمر سدر عهد خلافت خویش، آن را قدری توسعه داد و مانند زمان رسول الله جاز خشت خام و شاخه‌های درخت خرما استفاده كرد و ستونهایش را از چوب، ساخت. بعد از آن، عثمان سآن را توسعه داد و تغییرات زیادی در آن بوجود آورد. دیوارهای مسجد را با سنگهای منقش، ساخت و گچ‏كاری نمود. و در ساختن ستون‌ها نیز از سنگ‌های منقش، استفاده كرد. و سقفش را از چوب ساج، ساخت. (نوعی چوب معروف و مقاوم كه از هند آورده می‌شود)».

باب (۴۱): همکاری در ساخت مسجد

۲۷۷- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخدري س: أَنَّهُ كَان يُحَدِّث يَوْماً حَتَّى أَتَى ذِكْرُ بِنَاءِ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: كُنَّا نَحْمِلُ لَبِنَةً لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ لَبِنَتَيْنِ لَبِنَتَيْنِ، فَرَآهُ النَّبِيُّ ج فَيَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْهُ، وَيَقُولُ: «وَيْحَ عَمَّارٍ تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ يَدْعُوهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ وَيَدْعُونَهُ إِلَى النَّارِ» قَالَ: يَقُولُ عَمَّارٌ: أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْفِتَنِ».(بخارى:۴۴۷)

ترجمه: «روایت است كه روزی، ابوسعید خدری سدر حال سخن گفتن، صحبت از ساختن مسجد نبوی بمیان آورد و گفت: ما هر كدام یک خشت حمل می‌كردیم. ولی عمار دوتا، دوتا حمل میكرد. رسول اكرم جاو را دید. و در حالیكه گرد و خاک را از او دور می‌ساخت، فرمود: «افسوس برای عمار، كه توسط یک گروه یاغی به قتل میرسد. عمار آنها را به بهشت فرا میخواند وآنها وی را به سوی آتش، دعوت می‌دهند». راوی می‌گوید: عمار بعد از شنیدن این سخن، ‏گفت: از فتنه‌ها به خدا پناه می‌برم».

باب (۴۲): کسی که مسجدی بنا کند

۲۷۸- «عن عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ س، عِنْدَ قَوْلِ النَّاسِ فِيهِ حِينَ بَنَى مَسْجِدَ الرَّسُولِ ج قَالَ: إِنَّكُمْ أَكْثَرْتُمْ، وَإِنِّي سَمِعْتُ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «مَنْ بَنَى مَسْجِدًا يَبْتَغِي بِهِ وَجْهَ اللَّهِ، بَنَى اللَّهُ لَهُ مِثْلَهُ فِي الْجَنَّةِ»».(بخارى: ۴۵۰)

ترجمه: «هنگامی كه عثمان سدر مورد بنای مسجد النبی با اعتراض مردم روبرو شد، فرمود: شما زیاد، خرده گیری می‌كنید ولی من از رسول‏ الله جشنیدم كه ‏فرمود: «هركس برای خوشنودی خدا مسجدی بنا كند، خداوند خانه‏ای مانند آن، در بهشت برای وی بنا خواهد كرد»».

باب (۴۳): کنترل و گرفتن سر نیزه‌ها هنگام عبور از مسجد

۲۷۹- «عن جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب يَقُوْلُ: مَرَّ رَجُلٌ فِي الْمَسْجِدِ وَمَعَهُ سِهَامٌ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَمْسِكْ بِنِصَالِهَا».(بخارى:۴۵۱)

ترجمه: «جابر بن عبد الله بمی‌گوید: شخصی با مقداری تیر از داخل مسجد عبور می‌كرد. رسول الله جفرمود: «پیكان تیرها را بگیر»». (یعنی لبه تیز آنها را محافظت كن تا باعث زخمی شدن كسی نشوند).

باب (۴۴): عبور نمودن از داخل مسجد

۲۸۰- «عَنْ أَبِيْ مُوسى س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «مَنْ مَرَّ فِي شَيْءٍ مِنْ مَسَاجِدِنَا أَوْ أَسْوَاقِنَا، بِنَبْلٍ، فَلْيَأْخُذْ عَلَى نِصَالِهَا، لا يَعْقِرْ بِكَفِّهِ مُسْلِمًا»». (بخارى:۴۵۲)

ترجمه: «ابوموسی اشعری سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «هركس با نیزه از مساجد یا بازارهای ما می‌گذرد، باید سرِ نیزه‌ها را محافظت كند. مبادا مسلمانی را با دست خود، زخمی نماید»».

باب (۴۵): حکم شعر سرودن در مسجد

۲۸۱- «عَنْ حَسَّانَ بْنِ ثَابِتٍ الانْصَارِيِّ س: أَنَّهُ اسْتَشْهَدَ أَبَا هُرَيْرَةَ س: أَنْشُدُكَ اللَّهَ، هَلْ سَمِعْتَ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «يَا حَسَّانُ أَجِبْ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج اللَّهُمَّ أَيِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»؟ قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: نَعَمْ». (بخارى:۴۵۳)

ترجمه: «از حسان بن ثابت سروایت است كه ایشان، ابوهریره سرا گواه گرفت و پرسید: تو را بخدا سوگند، آیا شنیدی كه رسول ‏الله جفرمود: «ای حسان! از طرف رسول ‏الله جبه مشركین پاسخ بده. خدایا! حسان را توسط جبرئیل، یاری كن»؟ ابوهریره سگفت: آری».

باب (۴۶): نیزه بازی در مسجد

۲۸۲- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَوْمًا عَلَى بَابِ حُجْرَتِي وَالْحَبَشَةُ يَلْعَبُونَ فِي الْمَسْجِدِ، وَرَسُولُ اللَّهِ ج يَسْتُرُنِي بِرِدَائِهِ، أَنْظُرُ إِلَى لَعِبِهِمْ. وفي رواية: يَلْعَبُونَ بِحِرَابِهِمْ».(بخارى:۴۵۴)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: روزی، رسول الله جرا دیدم كه كنار دروازه خانه من ایستاده است در حالی كه عده‌ای از مردم حبشه، داخل مسجد، تمرین نیزه می‌كردند. آنحضرت جچادرش را روی من انداخت تا در كنار ایشان، نیزه بازی آنها را تماشا كنم».

باب (۴۷): تعقیب مدیون و درخواست وام در مسجد

۲۸۳- «عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّهُ تَقَاضَى ابْنَ أَبِي حَدْرَدٍ دَيْنًا كَانَ لَهُ عَلَيْهِ فِي الْمَسْجِدِ، فَارْتَفَعَتْ أَصْوَاتُهُمَا حَتَّى سَمِعَهَا رَسُولُ اللَّهِ ج وَهُوَ فِي بَيْتِهِ، فَخَرَجَ إِلَيْهِمَا حَتَّى كَشَفَ سِجْفَ حُجْرَتِهِ، فَنَادَى: «يَا كَعْبُ»، قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «ضَعْ مِنْ دَيْنِكَ هَذَا». وَأَوْمَأَ إِلَيْهِ: أَيِ الشَّطْرَ، قَالَ: لَقَدْ فَعَلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «قُمْ فَاقْضِهِ»».(بخارى:۴۵۷)

ترجمه: «كعب بن مالک سمی‌گوید: طلب خود را از ابوحدرد در مسجد مطالبه ‏كردم. سر و صدای ما بلند شد. رسول ‏الله جكه داخل حجره بود سر و صدای ما را ‏شنید. پرده حجره را كنار زد و با صدای بلند ندا كرد: «ای كعب»! گفتم: گوش به فرمانم ای رسول خدا! آنحضرت جفرمود: «نصف قرض خود را معاف كن». گفتم: معاف كردم، ای رسول خدا. آنگاه، رسول ‏الله جبه ابوحدرد گفت: «بلند شو و نصف دیگر آنرا بپرداز»».

باب (۴۸): جارو زدن مسجد و جمع‌آوری خار و خاشاک آن

۲۸۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَجُلا أَسْوَدَ، أَوِ امْرَأَةً سَوْدَاءَ، كَانَ يَقُمُّ الْمَسْجِدَ، فَمَاتَ، فَسَأَلَ النَّبِيُّ ج عَنْهُ، فَقَالُوا: مَاتَ، قَالَ: «أَفَلا كُنْتُمْ آذَنْتُمُونِي بِهِ، دُلُّونِي عَلَى قَبْرِهِ، أَوْ قَالَ قَبْرِهَا». فَأَتَى قَبْرَهَا فَصَلَّى عَلَيْهَا».(بخارى:۴۵۸)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: مرد یا زن حبشی‌ای كه مسجد را جارو می‏زد، فوت نمود. رسول ‏الله جدرباره او از مردم پرسید. گفتند: فوت كرده است. رسول ‏الله جفرمود: «چرا مرا خبر نكردید؟ قبر او را به من نشان دهید». آنگاه، رسول ‏الله جسر قبرش رفت و بر او نماز جنازه خواند».

باب (۴۹): اعلام (حکم) تحریم تجارت شراب در مسجد

۲۸۵- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَمَّا أُنْزِلَتِ الآيَاتُ مِنْ سُورَةِ الْبَقَرَةِ فِي الرِّبَا، خَرَجَ النَّبِيُّ ج إِلَى الْمَسْجِدِ فَقَرَأَهُنَّ عَلَى النَّاسِ، ثمَّ حَرَّمَ تِجَارَةَ الْخَمْرِ».(بخارى:۴۵۹)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: وقتی آیاتی از سوره بقره كه درباره ربا است نازل شد، رسول ‏الله جبه مسجد رفت و آنها را برای مردم تلاوت كرد. بعد از آن، حرمت تجارت شراب را نیز اعلام فرمود».

باب (۵۰): بستن اسیر و مدیون در مسجد

۲۸۶- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س، أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «إِنَّ عِفْرِيتًا مِنَ الْجِنِّ تَفَلَّتَ عَلَيَّ الْبَارِحَةَ أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا لِيَقْطَعَ عَلَيَّ الصَّلاةَ، فَأَمْكَنَنِي اللَّهُ مِنْهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْبِطَهُ إِلَى سَارِيَةٍ مِنْ سَوَارِي الْمَسْجِدِ، حَتَّى تُصْبِحُوا وَتَنْظُرُوا إِلَيْهِ كُلُّكُمْ، فَذَكَرْتُ قَوْلَ أَخِي سُلَيْمَانَ: ﴿رَبِّ ٱغۡفِرۡ لِي وَهَبۡ لِي مُلۡكٗا لَّا يَنۢبَغِي لِأَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِيٓ﴾[ص: ۳۵] ».(بخارى:۴۶۱)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه نبی اكرم جفرمود: «دیشب، جن سركشی نزد من آمد تا نماز مرا بهم زند. اما خداوند مرا بر او چیره گردانید. خواستم او را به یكی از ستون‌های مسجد ببندم تا هنگام صبح، همه شما او را ببینید. اما بیاد سخن برادرم؛ سلیمان؛ افتادم كه ‏فرموده بود: پروردگارا! به من پادشاهی و قدرتی عنایت فرما كه بعد از من، شامل حال هیچ كس نشود»».

باب (۵۱): خیمه زدن در مسجد برای مداوای بیماران و غیره

۲۸۷- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: أُصِيبَ سَعْدٌ يَوْمَ الْخَنْدَقِ فِي الإكْحَلِ، فَضَرَبَ النَّبِيُّ ج خَيْمَةً فِي الْمَسْجِدِ، لِيَعُودَهُ مِنْ قَرِيبٍ، فَلَمْ يَرُعْهُمْ، وَفِي الْمَسْجِدِ خَيْمَةٌ مِنْ بَنِي غِفَارٍ، إِلا الدَّمُ يَسِيلُ إِلَيْهِمْ، فَقَالُوا: يَا أَهْلَ الْخَيْمَةِ، مَا هَذَا الَّذِي يَأْتِينَا مِنْ قِبَلِكُمْ؟ فَإِذَا سَعْدٌ يَغْذُو جُرْحُهُ دَمًا،فَمَاتَ فِيهَا». (بخارى:۴۶۳)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: در جنگ خندق، شاهرگ دست سعد بن معاذ سقطع شد. آنحضرت جخیمه‌ای در مسجد برپا كرد تا از نزدیک مراقب حال او باشد. در كنار این چادر، چادری دیگر از قبیله بنی غفار نیز در مسجد نصب شده بود. آنچه باعث وحشت آنها گردید، خونی بود كه از خیمه سعد به سوی خیمه آنها جاری بود. آنها پرسیدند: ای اهل خیمه! این خون از كجا می‏آید؟ ناگهان متوجه شدند كه سعد سدچار خونریزی شده ‏است و (متاسفانه) در اثر همان خون ریزی بود كه درگذشت».

باب (۵۲): آوردن شتر در مسجد، هنگام ضرورت

۲۸۸- «عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ ل قَالَتْ: شَكَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج أَنِّي أَشْتَكِي، قَالَ: «طُوفِي مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ وَأَنْتِ رَاكِبَةٌ» فَطُفْتُ وَرَسُولُ اللَّهِ ج يُصَلِّي إِلَى جَنْبِ الْبَيْتِ يَقْرَأُ بِـ ﴿ٱلطُّورِ ١ وَكِتَٰبٖ مَّسۡطُورٖ ٢﴾[الطور: ۱-۲] ».(بخارى:۴۶۴)

ترجمه: «ام سلمه لمی‌گوید: به آنحضرت جگفتم كه من مریض هستم. ایشان فرمود: «شترت را سوار شو و از ورای طواف كنندگان، طواف كن». ام سلمه لمی‌گوید: من طواف كردم در حالی كه آنحضرت جدر كناركعبه به نماز ایستاده بود و سوره طور را می‌خواند».

باب (۵۳)

۲۸۹- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ رَجُلَيْنِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ ج، خَرَجَا مِنْ عِنْدِ النَّبِيِّ ج فِي لَيْلَةٍ مُظْلِمَةٍ، وَمَعَهُمَا مِثلُ الْمِصْبَاحَيْنِ، يُضِيئَانِ بَيْنَ أَيْدِيهِمَا، فَلَمَّا افْتَرَقَا صَارَ مَعَ كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا وَاحِدٌ، حَتَّى أَتَى أَهْلَهُ».(بخارى:۴۶۵)

ترجمه: «انس ابن مالک سروایت می‌كند كه: دو تن از یاران رسول ‏الله جدر شبی تاریک از مجلس رسول خدا ج(به قصد خانه‌هایشان)برخاستند. و دو چیز شبیه چراغ، همراه آنها بود كه راهشان را روشن می‌كرد. هنگامی كه از یكدیگر جدا شدند، آن روشنی، با هر یک از آنها تا رسیدن به خانه‌اش همراه بود».

باب (۵۴): باز کردن درب و پنجره به مسجد

۲۹۰- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س قَالَ: خَطَبَ النَّبِيُّ ج فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ خَيَّرَ عَبْدًا بَيْنَ الدُّنْيَا وَبَيْنَ مَا عِنْدَهُ فَاخْتَارَ مَا عِنْدَ اللَّهِ». فَبَكَى أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ س. فَقُلْتُ فِي نَفْسِي: مَا يُبْكِي هَذَا الشَّيْخَ؟ إِنْ يَكُنِ اللَّهُ خَيَّرَ عَبْدًا بَيْنَ الدُّنْيَا وَبَيْنَ مَا عِنْدَهُ، فَاخْتَارَ مَا عِنْدَ اللَّهِ، فَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج هُوَ الْعَبْدَ، وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ أَعْلَمَنَا، قَالَ: «يَا أَبَا بَكْرٍ لا تَبْكِ، إِنَّ أَمَنَّ النَّاسِ عَلَيَّ فِي صُحْبَتِهِ وَمَالِهِ أَبُو بَكْرٍ، وَلَوْ كُنْتُ مُتَّخِذًا خَلِيلا مِنْ أُمَّتِي لاتَّخَذْتُ أَبَا بَكْرٍ، وَلَكِنْ أُخُوَّةُ الإسْلامِ وَمَوَدَّتُهُ، لا يَبْقَيَنَّ فِي الْمَسْجِدِ بَابٌ إِلا سُدَّ، إِلا بَابُ أَبِي بَكْرٍ»».(بخارى:۴۶۶)

ترجمه: «از ابوسعید خدری سروایت است كه رسول ‏الله جضمن ایراد خطبه، فرمود: «خداوند به بنده‌ای اختیار داد تا از میان دنیا و آخرت، یكی را انتخاب نماید. آن بنده، آخرت را انتخاب نمود». ابوبكرسپس از شنیدن این سخن، به گریه افتاد. راوی می‌گوید: با خود ‏گفتم: چرا ابوبكر با شنیدن این سخن، به گریه افتاد؟! بعد دانستم كه آن بنده، رسول ‏الله جمی‌باشد و چون ابوبكرساز همه ما داناتر بود، زودتر مطلب را دریافت. پیامبر جخطاب به ابوبكر فرمود: «ای ابوبكر! گریه نكن». سپس افزود: همانا ابوبكر بیشتر از همه مردم، با مال و جانش بر من منت نهاده است و اگر من از میان امتم، كسی را بعنوان دوست صمیمی، انتخاب می‏كردم، حتما ابوبكر را انتخاب میكردم. اما دوستی و اخوت اسلامی، كافی است». آنحضرت جدر پایان، فرمود: «تمام درهایی را كه به مسجد باز شده‌اند، ببندید جز دروازه خانه ابوبكرسرا»».

۲۹۱- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، عَاصِباً رَأْسَهُ بِخِرْقَةٍ، فَقَعَدَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثنَى عَلَيْهِ، ثمَّ قَالَ: «إِنَّهُ لَيْسَ مِنَ النَّاسِ أَحَدٌ أَمَنَّ عَلَيَّ فِي نَفْسِهِ وَمَالِهِ مِنْ أَبِي بكْرِ بْنِ أَبِي قُحَافَةَ، وَلَوْ كُنْتُ مُتَّخِذًا مِنَ النَّاسِ خَلِيلا لاتَّخَذْتُ أَبَا بَكْرٍ خَلِيلاً، وَلَكِنْ خُلَّةُ الإِسْلامِ أَفْضَلُ، سُدُّوا عَنِّي كُلَّ خَوْخَةٍ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ غَيْرَ خَوْخَةِ أَبِي بَكْرٍ»».(بخارى:۴۶۷)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: رسول الله جدر بیماری وفات، در حالی كه پارچه‌ای به سرش بسته بود، وارد مسجد شد و بر منبر نشست. و پس از حمد و ثنای خداوند، فرمود: «ای مردم! همانا ابوبكر بیشتر از همه مردم، با مال و جانش بر من منت نهاده است و اگر من از میان شما، كسی را بعنوان دوست خالص، انتخاب می‏كردم، حتماً ابوبكر سرا برمی گزیدم. اما دوستی اسلامی از هر گونه دوستی دیگر، بهتر است». و افزود: «همه دریچه‌هایی را كه به مسجد باز می‌شود، ببندید جز دریچه خانه ابوبكرسرا»».

باب (۵۵): قفل و دروازۀ خانه کعبه و مساجد دیگر

۲۹۲- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَدِمَ مَكَّةَ، فَدَعَا عُثمَانَ بْنَ طَلْحَةَ، فَفَتَحَ الْبَابَ، فَدَخَلَ النَّبِيُّ ج وَبِلالٌ، وَأُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ، وَعُثمَانُ بْنُ طَلْحَةَ، ثمَّ أَغْلَقَ الْبَابَ، فَلَبِث فِيهِ سَاعَةً، ثمَّ خَرَجُوا، قَالَ ابْنُ عُمَرَ: فَبَدَرْتُ فَسَأَلْتُ بِلالا، فَقَالَ: صَلَّى فِيهِ، فَقُلْتُ: فِي أَيٍّ؟ قَالَ: بَيْنَ الاسْطُوَانَتَيْنِ، قَالَ ابْنُ عُمَرَ: فَذَهَبَ عَلَيَّ أَنْ أَسْأَلَهُ كَمْ صَلَّى».(بخارى:۴۶۸)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: پس از اینكه رسول‏ الله جوارد مكه شد، عثمان بن طلحه (كلید دار كعبه) را بحضور طلبید. او آمد و در را گشود. رسول‏ الله جباتفاق بلال، اسامه و عثمان بن طلحه وارد كعبه شد و در را بست. و پس از ساعتی درنگ، بیرون آمدند. ابن عمر بمی‌گوید: بلافاصله، از بلال پرسیدم: رسول ‏الله جداخل كعبه چه كار كرد؟ بلال سگفت: نماز خواند. پرسیدم: در چه نقطه‏ای از آن؟ بلال پاسخ داد: میان دو ستون. راوی می‌گوید: امّا فراموش كردم كه بپرسم چند ركعت نماز خواند».

باب (۵۶): حلقه درس و تشکیل جلسه در مسجد

۲۹۳- «وعَنْهُ س قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ النَّبِيَّ ج وَهُوَ عَلَى الْمِنْبَرِ: مَا تَرَى فِي صَلاةِ اللَّيْلِ؟ قَالَ: «مَثنَى مَثنَى، فَإِذَا خَشِيَ الصُّبْحَ صَلَّى وَاحِدَةً، فَأَوْتَرَتْ لَهُ مَا صَلَّى». وَإِنَّهُ كَانَ يَقُولُ: اجْعَلُوا آخِرَ صَلاتِكُمْ وِتْرًا، فَإِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى ج أَمَرَ بِهِ». (بخارى:۴۷۲)

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: رسول ‏الله جبر منبر نشسته بود كه شخصی پرسید: نماز شب را چگونه باید خواند؟ رسول ‏الله جفرمود: «دو ركعت، دو ركعت خوانده شود. و اگر احتمال طلوع فجر می‌رود، یک ركعت دیگر بخواند تا نمازهایش را وتر بگرداند». ابن عمر بمی‌گفت: وتر را آخرین نماز خود در شب، قرار دهید. زیرا رسول خدا جنیز چنین امر فرمودند».

باب (۵۷): دراز کشیدن در مسجد

۲۹۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَزِيْدَ س: أَنَّهُ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ ج مُسْتَلْقِيًا فِي الْمَسْجِدِ، وَاضِعًا إِحْدَى رِجْلَيْهِ عَلَى الأُخْرَى»». (بخارى:۴۷۵)

ترجمه: «عبدالله بن زید انصاری سمی‌گوید: رسول الله جرا در مسجد دیدم در حالی كه به پشت، دراز كشیده و یكی از پاهایش را روی پای دیگرش، گذاشته بود».

باب(۵۸): نماز خواندن در مسجد بازار

۲۹۵- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «صَلاةُ الْجَمِيعِ تَزِيدُ عَلَى صَلاتِهِ فِي بَيْتِهِ وَصَلاتِهِ فِي سُوقِهِ خَمْسًا وَعِشْرِينَ دَرَجَةً، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الوضُوءَ، وَأَتَى الْمَسْجِدَ لا يُرِيدُ إِلا الصَّلاةَ، لَمْ يَخْطُ خَطْوَةً إِلا رَفَعَهُ اللَّهُ بِهَا دَرَجَةً، وَحَطَّ عَنْهُ خَطِيئَةً حَتَّى يَدْخُلَ الْمَسْجِدَ، وَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ، كَانَ فِي صَلاةٍ مَا كَانَتْ تَحْبِسُهُ، وَتُصَلِّي ـ يَعْنِي عَلَيْهِ الْمَلائِكَةُ ـ مَا دَامَ فِي مَجْلِسِهِ الَّذِي يُصَلِّي فِيهِ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، مَا لَمْ يُحْدِث فِيه»». (بخارى:۴۷۷)

ترجمه: «ابوهریره سروایت می‌كند كه رسول اكرم جفرمود: «نماز جماعت بر نماز خانه و بازار، بیست و پنج درجه، برتری دارد. زیرا اگر شما درست وضو بگیرید و به مسجد بروید و هیچگونه انگیزه‏ای بجز نماز نداشته باشید، با هر قدمی كه برمی‏دارد، یک درجه به درجات شما افزوده می‌شود و گناهی از گناهان شما كاسته می‌گردد تا اینكه وارد مسجد شوید. و پس از ورود به مسجد، تا زمانی كه در انتظار نماز نشسته‌اید، بحساب نماز منظور می‌گردد. و مادامیكه در جای نماز نشسته باشید، فرشتگان برای شما دعای خیر می‌كنند و می‌گویند: خدایا! او را مغفرت كن و بر او رحم فرما. و تا زمانی كه وضو داشته باشید، همچنان فرشتگان برای شما دعای خیر می‌كنند»».

باب (۵۹): داخل کردن انگشتان در یکدیگر در مسجد و بیرون از مسجد

۲۹۶- «عَنْ أَبِي مُوسَى س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ، يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا». وَشَبَّكَ أَصَابِعَهُ».(بخارى:۴۸۱)

ترجمه: «از ابوموسی اشعری سروایت است كه رسول اكرم جفرمود: «مؤمن برای مؤمن، بمنزله یک ساختمان است كه هر قسمت آن، موجب تقویت قسمت دیگر آن می‌شود». و (برای نشان دادن حالت آن،) انگشتان دستهای خود را تشبیک كرد. (یعنی: تو در تو نمود)».

۲۹۷- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ ج إِحْدَى صَلاتَيِ الْعَشِيِّ، فَصَلَّى بِنَا رَكْعَتَيْنِ ثمَّ سَلَّمَ، فَقَامَ إِلَى خَشَبَةٍ مَعْرُوضَةٍ فِي الْمَسْجِدِ، فَاتَّكَأَ عَلَيْهَا كَأَنَّه غَضْبَانُ، وَوَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى الْيُسْرَى، وَشَبَّكَ بَيْنَ أَصَابِعِهِ، وَوَضَعَ خَدَّهُ الأيْمَنَ عَلَى ظَهْرِ كَفِّهِ الْيُسْرَى، وَخَرَجَتِ السَّرَعَانُ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ، فَقَالُوا: قَصُرَتِ الصَّلاةُ؟ وَفِي الْقَوْمِ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، فَهَابَا أَنْ يُكَلِّمَاهُ، وَفِي الْقَوْمِ رَجُلٌ فِي يَدَيْهِ طُولٌ، يُقَالُ لَهُ ذُو الْيَدَيْنِ، قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَنَسِيتَ أَمْ قَصُرَتِ الصَّلاةُ؟ قَالَ: «لَمْ أَنْسَ وَلَمْ تُقْصَرْ». فَقَالَ: «أَكَمَا يَقُولُ ذُو الْيَدَيْنِ؟» فَقَالُوا: نَعَمْ. فَتَقَدَّمَ فَصَلَّى مَا تَرَكَ، ثمَّ سَلَّمَ، ثمَّ كَبَّرَ، وَسَجَدَ مِثلَ سُجُودِهِ أَوْ أَطْوَلَ، ثمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَكَبَّرَ، ثمَّ كَبَّرَ وَسَجَدَ مِثلَ سُجُودِهِ أَوْ أَطْوَلَ، ثمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَكَبَّرَ ثمَّ سَلَّمَ».(بخارى:۴۸۲)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جیكی از نمازهای بعد از زوال (ظهر یا عصر)را دو ركعت خواند و سلام گفت: سپس بسوی چوبی كه در مسجد بود، رفت. و مانند كسی كه عصبانی باشد، بر آن تكیه زد. و دست راستش را روی دست چپ گذاشت و انگشتانش را تو در تو نمود و گونه راستش را بر پشت دست چپ نهاد. كسانیكه عجله داشتند از مسجد خارج شدند و گفتند: نماز كوتاه شده است؟ ابوبكر و عمر بنیز كه در میان جمعیت بودند از ترس، چیزی نگفتند. در آن میان، شخصی كه دست‏هایش دراز بود و او را ذوالیدین می‌نامیدند، پرسید: ای رسول خدا! نماز تخفیف یافته یا شما دچار فراموشی شدید؟ آنحضرت جفرمود: «نه نماز تخفیف یافته و نه من دچار فراموشی شدم». سپس رسول خدا جاز حاضرین پرسید: «آیا چنین است كه ذوالیدین می‏گوید»؟ همه گفتند: بلی. آنگاه رسول‏الله ججلو آمد و باقیمانده نماز را كامل كرد و سلام داد. بعد تكبیر گفت و به سجده رفت و مانند سجده نماز یا طولانی‌تر از آن، سجده نمود. سپس سرش را بلند كرد و دوباره تكبیر گفت و مانند نوبت اول، به سجده رفت . در پایان، سرش را بلند كرده، تكبیر گفت و سلام داد».

باب(۶۰): مساجدی که در راه مکه و مدینه قرار دارند و اماکنی که رسول الله ج در آنجا نماز خوانده است

۲۹۸- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّهُ كَانَ يُصَلِّي فِي أَمَاكِنَ مِنَ الطَّرِيْقِ وَيَقُوْلُ: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ  يُصَلِّي فِي تِلْكَ الأمْكِنَةِ».(بخارى: ۴۸۳)

ترجمه: «نقل شده است كه عبد الله بن عمر بدر مكانهای متعددی كه در مسیر راه (مكه و مدینه) قرار دارند، نماز می‏خواند و می‏فرمود: من رسول ‏الله جرا دیدم كه در این مكانها نماز می‌خواند».

۲۹۹- «وعَنْهُ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ يَنْزِلُ بِذِي الْحُلَيْفَةِ حِينَ يَعْتَمِرُ، وَفِي حَجَّتِهِ حِينَ حَجَّ، تَحْتَ سَمُرَةٍ فِي مَوْضِعِ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ، وَكَانَ إِذَا رَجَعَ مِنْ غَزْوٍ كَانَ فِي تِلْكَ الطَّرِيقِ أَوْ حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ هَبَطَ مِنْ بَطْنِ وَادٍ، فَإِذَا ظَهَرَ مِنْ بَطْنِ وَادٍ أَنَاخَ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي عَلَى شَفِيرِ الْوَادِي الشَّرْقِيَّةِ، فَعَرَّسَ ثمَّ حَتَّى يُصْبِحَ لَيْسَ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِحِجَارَةٍ، وَلا عَلَى الأَكَمَةِ الَّتِي عَلَيْهَا الْمَسْجِدُ، كَانَ ثمَّ خَلِيجٌ يُصَلِّي عَبْدُاللَّهِ عِنْدَهُ، فِي بَطْنِهِ كُثبٌ، كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج ثمَّ يُصَلِّي، فَدَحَا السَّيْلُ فِيهِ بِالْبَطْحَاءِ، حَتَّى دَفَنَ ذَلِكَ الْمَكَانَ، الَّذِي كَانَ عَبْدُاللَّهِ يُصَلِّي فِيهِ».(بخارى:۴۸۴)

‌ ترجمه: «عبد الله بن عمر بروایت می‌كند كه رسول الله جدر سفرهای حج و عمره در ذوالحلیفه، زیر درخت سمره، جایی كه مسجد ذوالحلیفه قرار دارد، توقف می‌كرد. و هنگام بازگشت از جنگلی كه مسیرش آنجا بود و یا پس از اتمام حج یا عمره، از داخل رودخانه می‌گذشت و وقتیكه از آن خارج می‌شد، در كناره شرقی آن رودخانه، توقف می‌نمود وشب را در آنجا سپری می‌كرد. نه در كنار مسجد سنگی و نه روی تپه‌ای كه مسجد بر آن بنا شده بود. در آنجا دره عمیقی وجود داشت كه مملو از تپه‌های شنی بود و رسول خدا جروی آنها نماز می‌خواند كه عبدالله بن عمر نیز هنگام عبور از آنجا، در همان مكان، نماز می‌خواند. البته بعداً سیل آمد و تپه‌های شنی را با خود برد و جایی را كه عبد الله آنجا نماز میخواند، معدوم ساخت».

۳۰۰- «وَحَدَّث عَبْدُاللَّهِ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى حَيْث الْمَسْجِدُ الصَّغِيرُ، الَّذِي دُونَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِشَرَفِ الرَّوْحَاءِ، وَقَدْ كَانَ عَبْدُاللَّهِ يَعْلَمُ الْمَكَانَ الَّذِي كَانَ صَلَّى فِيهِ النَّبِيُّ ج، يَقُولُ: ثمَّ عَنْ يَمِينِكَ، حِينَ تَقُومُ فِي الْمَسْجِدِ تُصَلِّي، وَذَلِكَ الْمَسْجِدُ عَلَى حَافَةِ الطَّرِيقِ الْيُمْنَى، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ، بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمَسْجِدِ الأَكْبَرِ رَمْيَةٌ بِحَجَرٍ، أَوْ نَحْوُ ذَلِكَ».(بخارى:۴۸۵)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: پیامبر اكرم جدر جای مسجد كوچک، قبل از مسجدی كه در بلندی روحاء قرار دارد، نماز خواند. و عبد الله بن عمر جایی را كه رسول الله جدر آن نماز خوانده بود، می‌دانست و می‌گفت: هنگامی كه در مسجد، نماز میخوانی، جای حقیقی نماز آنحضرت ج، سمت راست تو واقع می‌شود. آن مسجد، سمت راست و كنار راهی كه به مكه می‌رود، قرار دارد. فاصله این مسجد تا مسجد بزرگ، باندازه پرتاب سنگ یا چیز دیگری است».

۳۰۱- «وَكَانَ عَبْدُاللَّهِ بْنُ عُمَرَ يُصَلِّي إِلَى الْعِرْقِ الَّذِي عِنْدَ مُنْصَرَفِ الرَّوْحَاءِ، وَذَلِكَ الْعِرْقُ انْتِهَاءُ طَرَفِهِ عَلَى حَافَةِ الطَّرِيقِ، دُونَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمُنْصَرَفِ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ، وَقَدِ ابْتُنِيَ ثمَّ مَسْجِدٌ، فَلَمْ يَكُنْ عَبْدُاللَّهِ ابْنُ عُمَرَ يُصَلِّي فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ، كَانَ يَتْرُكُهُ عَنْ يَسَارِهِ وَوَرَاءَهُ، وَيُصَلِّي أَمَامَهُ إِلَى الْعِرْقِ نَفْسِهِ، وَكَانَ عَبْدُاللَّهِ يَرُوحُ مِنَ الرَّوْحَاءِ، فَلا يُصَلِّي الظُّهْرَ حَتَّى يَأْتِيَ ذَلِكَ الْمَكَانَ، فَيُصَلِّي فِيهِ الظُّهْرَ، وَإِذَا أَقْبَلَ مِنْ مَكَّةَ، فَإِنْ مَرَّ بِهِ قَبْلَ الصُّبْحِ بِسَاعَةٍ أَوْ مِنْ آخِرِ السَّحَرِ، عَرَّسَ حَتَّى يُصَلِّيَ بِهَا الصُّبْحَ».(بخارى:۴۸۶)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بدر رودخانه‌ای كه آخر دهكده روحاء قرار داشت، نماز می‌خواند. بخش پایانی آن رودخانه، به كنار جاده منتهی می‌شود قبل از مسجدی كه در مسیر مكه ساخته‌اند. عبد الله در آن مسجد نماز نمی‌خواند. بلكه هنگام نماز، نزدیک آن، طوری می‌ایستاد كه مسجد سمت چپ و پشت سر او قرار می‌گرفت. او هر وقت از روستای روحاء حركت می‌كرد نماز ظهر را آنجا می‌خواند و در بازگشت از مكه، اگر قبل از صبح یا سحر به آنجا می‌رسید، برای ادای نماز صبح، آنجا توقف می‌كرد».

۳۰۲- «وَحَدَّث عَبْدُ اللَّهِ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يَنْزِلُ تَحْتَ سَرْحَةٍ ضَخْمَةٍ، دُونَ الرُّوَيْثةِ، عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ وَوِجَاهَ الطَّرِيقِ، فِي مَكَانٍ بَطْحٍ سَهْلٍ، حَتَّى يُفْضِيَ مِنْ أَكَمَةٍ دُوَيْنَ بَرِيدِ الرُّوَيْثةِ بِمِيلَيْنِ، وَقَدِ انْكَسَرَ أَعْلاهَا فَانْثنَى فِي جَوْفِهَا، وَهِيَ قَائِمَةٌ عَلَى سَاقٍ، وَفِي سَاقِهَا كُثبٌ كَثيرَةٌ».(بخارى:۴۸۷)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: پیامبر جزیر درخت بزرگی كه قبل از قریه رویثه قرار دارد، توقف مینمود. آن درخت، سمت راست و كنار راه، درجای وسیع و همواری در دامنه تپه‌ای كه در دو میلی روستای رویث بود، قرار داشت. قسمت بالای درخت، شكسته وبه روی درخت افتاده بود. با وجود این، تنه درخت، همچنان استوار بود و در پایین آن، شن زیادی جمع شده بود».

۳۰۳- «وَحَدَّث عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ ب: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى فِي طَرَفِ تَلْعَةٍ مِنْ وَرَاءِ الْعَرْجِ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى هَضْبَةٍ، عِنْدَ ذَلِكَ الْمَسْجِدِ قَبْرَانِ أَوْ ثلاثةٌ، عَلَى الْقُبُورِ رَضَمٌ مِنْ حِجَارَةٍ عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ، عِنْدَ سَلَمَاتِ الطَّرِيقِ، بَيْنَ أُولَئِكَ السَّلَمَاتِ، كَانَ عَبْدُاللَّهِ يَرُوحُ مِنَ الْعَرْجِ، بَعْدَ أَنْ تَمِيلَ الشَّمْسُ بِالْهَاجِرَةِ، فَيُصَلِّي الظُّهْرَ فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ».(بخارى:۴۸۸)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: رسول الله جدر سراشیبی رودی كه آن سوی روستای عرج، قرار دارد، همان جایی كه بسوی بلندی می‌رود، نماز خواند. سمت راست آن جاده و در كنار مسجد، دو یا سه قبر وجود دارد كه چند قطعه سنگ بزرگ روی آنها گذاشته‌اند. مسجد، در میان چند راه فرعی كه از راه اصلی، جدا می‌شوند، واقع شده است. عبد الله بن عمر پس از زوال خورشید، از روستای عرج حركت می‌كرد و نماز ظهر را در آن مسجد می‌خواند».

۳۰۴- «قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج نَزَلَ عِنْدَ سَرَحَاتٍ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ، فِي مَسِيلٍ دُونَ هَرْشَى، ذَلِكَ الْمَسِيلُ لاصِقٌ بِكُرَاعِ هَرْشَى، بَيْنَهُ وَبَيْنَ الطَّرِيقِ قَرِيبٌ مِنْ غَلْوَةٍ. وَكَانَ عَبْدُاللَّهِ يُصَلِّي إِلَى سَرْحَةٍ، هِيَ أَقْرَبُ السَّرَحَاتِ إِلَى الطَّرِيقِ، وَهِيَ أَطْوَلُهُنَّ».(بخارى:۴۸۹)

ترجمه: «عبد الله بن عمر سمی‌گوید: رسول الله جزیر درختان بزرگی كه سمت چپ راه و در سراشیبی قبل از روستای هرشی قرار دارند، توقف می‌نمود. سراشیبی مذكور به روستای هرشی متصل است. فاصله این مكان و جاده اصلی، حدود یک میل است. عبدالله زیر یكی از آن درختها كه به راه نزدیكتر واز بقیه آنها بزرگتر بود، نماز می‌خواند».

۳۰۵- «وَ يَقُوْلُ: إِنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يَنْزِلُ فِي الْمَسِيلِ الَّذِي فِي أَدْنَى مَرِّ الظَّهْرَانِ، قِبَلَ الْمَدِينَةِ، حِينَ يَهْبِطُ مِنَ الصَّفْرَاوَاتِ، يَنْزِلُ فِي بَطْنِ ذَلِكَ الْمَسِيلِ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ، لَيْسَ بَيْنَ مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ ج وَبَيْنَ الطَّرِيقِ إِلا رَمْيَةٌ بِحَجَرٍ».(بخارى:۴۹۰)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: رسول الله جهنگامیكه از منطقه صفراوات سرازیر می‌شد، در سراشیبی رودخانه مرالظهران كه به مدینه نزدیكتر است پیاده می‌شد. یعنی در نهایت سراشیبی و سمت چپ راهی كه به مكه می‌رود، توقف می‌كرد . فاصله راه و جایی كه آنحضرت جدر آن جا، استراحت می‌كرد، به اندازه مسافت پرتاب یک سنگ بود».

۳۰۶- «قَالَ: وَكَانَ النَّبِيُّ ج يَنْزِلُ بِذِي طُوًى وَيَبِيتُ حَتَّى يُصْبِحَ، يُصَلِّي الصُّبْحَ حِينَ يَقْدُمُ مَكَّةَ، وَمُصَلَّى رَسُولِ اللَّهِ ج ذَلِكَ عَلَى أَكَمَةٍ غَلِيظَةٍ، لَيْسَ فِي الْمَسْجِدِ الَّذِي بُنِيَ ثمَّ، وَلَكِنْ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِكَ عَلَى أَكَمَةٍ غَلِيظَةٍ».(بخارى:۴۹۱)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بروایت می‌كند كه رسول الله جهنگامی كه به منطقه ذی طوی(نزدیک مكه) میرسید، شب را در آنجا توقف می‌كرد و نماز صبح را نیز آنجا می‌خواند. سپس بسوی مكه حركت می‌كرد. جایی كه رسول الله جدر آنجا نماز خواند پائین‌تر از مسجد و روی تپه‌ی شنی سختی، قرار داشت نه جایی كه اكنون مسجد بنا شده است».

۳۰۷- «وَأَنَّ عَبْدَاللَّهِ بْنَ عُمَرَ يُحَدِّث: أَنَّ النَّبِيَّ ج اسْتَقْبَلَ فُرْضَتَيِ الْجَبَلِ، الَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَبَلِ الطَّوِيلِ نَحْوَ الْكَعْبَةِ، فَجَعَلَ الْمَسْجِدَ الَّذِي بُنِيَ ثمَّ يَسَارَ الْمَسْجِدِ بِطَرَفِ الأَكَمَةِ، وَمُصَلَّى النَّبِيِّ ج أَسْفَلَ مِنْهُ عَلَى الأَكَمَةِ السَّوْدَاءِ، تَدَعُ مِنَ الأَكَمَةِ عَشَرَةَ أَذْرُعٍ أَوْ نَحْوَهَا، ثمَّ تُصَلِّي مُسْتَقْبِلَ الْفُرْضَتَيْنِ مِنَ الْجَبَلِ الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَ الْكَعْبَةِ».(بخارى:۴۹۲)

ترجمه: «عبدالله بن عمر بمی‌گوید: نبی اكرم جبسوی دهانه كوهی ایستاد كه در میان دو كوهی قرار دارد كه رشته بزرگتر آن بسوی كعبه است. اكنون مسجدی آنجا بنا شده است. جای نماز خواندن آنحضرت ج، پائین‌تر از مسجد و روی تپه سیاهی بوده است كه سمت چپ آن قرار دارد . اگر خواستی آنجا نماز بخوانی، چیزی حدود ده متر جلوتر، رو به سوی دهانه كوهی كه بین تو و كعبه است، قرار بگیر و نماز بخوان».

ابواب ستره نمازگزار

باب (۱): سترۀ امام، سترۀ مقتدی نیز هست

۳۰۸- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ إِذَا خَرَجَ يَوْمَ الْعِيدِ، أَمَرَ بِالْحَرْبَةِ فَتُوضَعُ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَيُصَلِّي إِلَيْهَا وَالنَّاسُ وَرَاءَهُ، وَكَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي السَّفَرِ، فَمِنْ ثمَّ اتَّخَذَهَا الأمَرَاءُ». (بخارى:۴۹۴)

ترجمه: «از عبد الله بن عمر بنقل شده است كه رسول ‏الله جروزهای عید، هنگام نماز، دستور می‌داد تا نیزه‌ای جلوی آن حضرت جنصب شود. آنگاه، رسول‏الله جبسوی آن، نماز می‌خواند و مردم پشت سر رسول ‏الله ج، نماز میخواندند. در سفر نیز رسول‏ الله جچنین می‏كرد. به همین خاطر، امراء و حكام نیز از نیزه استفاده می‌كنند».

۳۰۹- «عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى بِهِمْ بِالْبَطْحَاءِ وَبَيْنَ يَدَيْهِ عَنَزَةٌ، الظُّهْرَ رَكْعَتَيْنِ، وَالْعَصْرَ رَكْعَتَيْنِ، تَمُرُّ بَيْنَ يَدَيْهِ الْمَرْأَةُ وَالْحِمَارُ».(بخارى:۴۹۵)

ترجمه: «ابو جحیفه سروایت می‌كند كه رسول الله جدر بطحاء، نمازهای ظهر و عصر را، دو ركعتی برگزار نمود، در حالی كه جلویش نیزه‌ای قرار داشت و زنان و الاغها، از آن سویش، عبور می‌كردند».

باب (۲): فاصلۀ بین نماز گزار و سُتره

۳۱۰- «عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: كَانَ بَيْنَ مُصَلَّى رَسُولِ اللَّهِ ج وَبَيْنَ الْجِدَارِ مَمَرُّ الشَّاةِ». (بخارى:۴۹۶)

ترجمه: «سهل بن سعد سروایت می‌كند كه: فاصله جای نماز رسول‏الله جو دیوار (مقابل) به اندازه‏ای بود كه گوسفندی می‏توانست از آنجا عبور كند.

باب (۳): نماز خواندن به سوی نیزه

۳۱۱- «عَنْ أَنَسَ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا خَرَجَ لِحَاجَتِهِ، تَبِعْتُهُ أَنَا وَغُلامٌ، وَمَعَنَا عُكَّازَةٌ، أَوْ عَصًا، أَوْ عَنَزَةٌ، وَمَعَنَا إِدَاوَةٌ، فَإِذَا فَرَغَ مِنْ حَاجَتِهِ نَاوَلْنَاهُ الإدَاوَةَ».(بخارى:۵۰۰)

ترجمه: «از انس بن مالک سروایت است كه می‏فرماید: هنگامی كه رسول ‏الله جبرای قضای حاجت بیرون می‌رفت، من و جوانی دیگر، پشت سر او می‏رفتیم و یک آفتابه و عصا یا نیزه‌ای با خود می‌بردیم. و پس از قضای حاجت، آفتابه را بایشان میدادیم تا وضو بگیرند».

باب (۴): نماز خواندن بسوی ستون

۳۱۲- «عن سَلَمَةَ بْنِ الأكْوَعِ س: أنَّهُ كان يُصَلِّي عِنْدَ الأسْطُوَانَةِ الَّتِي عِنْدَ الْمُصْحَفِ، فَقِيلَ لهُ: يَا أَبَا مُسْلِمٍ، أَرَاكَ تَتَحَرَّى الصَّلاةَ عِنْدَ هَذِهِ الاسْطُوَانَةِ؟ قَالَ: فَإِنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج يَتَحَرَّى الصَّلاةَ عِنْدَهَا».(بخارى:۵۰۲)

ترجمه: «روایت است كه سلمه بن اكوع سنزدیک ستون مصحف، (جای ویژه قرآن) نماز می‏خواند. پرسیدند: ای ابو مسلم! تو را می‌بینیم كه بیشتر نزد این ستون نماز می‌خوانی؟ پاسخ داد: من رسول ‏الله جرا دیدم كه سعی می‌كرد كنار این ستون نماز بخواند».

باب (۵): نماز خواندن انفرادی بین ستونها

۳۱۳- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج دَخَلَ الْكَعْبَةَ، وَأُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ، وَبِلالٌ، وَعُثمَانُ بْنُ طَلْحَةَ الْحَجَبِيُّ، فَأَغْلَقَهَا عَلَيْهِ، وَمَكَث فِيهَا، فَسَأَلْتُ بِلالا حِينَ خَرَجَ: مَا صَنَعَ النَّبِيُّ ج؟ قَالَ: جَعَلَ عَمُودًا عَنْ يَسَارِهِ وَعَمُودًا عَنْ يَمِينِهِ وَثلاثةَ أَعْمِدَةٍ وَرَاءَهُ، وَكَانَ الْبَيْتُ يَوْمَئِذٍ عَلَى سِتَّةِ أَعْمِدَةٍ، ثمَّ صَلَّى. وفي رواية: عَمُودَيْنِ عَنْ يَمِينِهِ». (بخارى: ۵۰۵)

ترجمه: «از عبد الله بن عمر بروایت است كه رسول ‏الله جباتفاق اسامه بن زید، بلال و عثمان بن طلحه وارد كعبه شد. و عثمان بن طلحه دروازه را بست. رسول ‏الله جپس از مدت كوتاهی، بیرون آمد. عبد الله بن عمر می‌گوید: از بلال سپرسیدم: آنحضرت جداخل كعبه چه كرد؟ گفت: ایشان طوری ایستاد كه یک ستون، سمت چپ و یک ستون، سمت راست و سه ستون، پشت سرش قرار داشت. آنگاه، نماز خواند. قابل ذكر است كه كعبه در آن زمان، شش ستون داشت. و در روایتی دیگر آمده است كه رسول خدا جدو ستون، سمت راست خود گذاشت».

باب (۶): نماز خواندن به سوی سواری، شتر، درخت و زین شتر

۳۱۴- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب، عَنِ النَّبِيِّ ج: أَنَّهُ كَانَ يُعَرِّضُ رَاحِلَتَهُ فَيُصَلِّي إِلَيْهَا، قيل لنافع: أَفَرَأَيْتَ إِذَا هَبَّتِ الرِّكَابُ؟ قَالَ: كَانَ يَأْخُذُ هَذَا الرَّحْلَ فَيُعَدِّلُهُ، فَيُصَلِّي إِلَى آخِرَتِهِ، أَوْ قَالَ مُؤَخَّرِهِ، وَكَانَ ابْنُ عُمَرَس يَفْعَلُهُ». (بخارى:۵۰۷)

ترجمه: «عبد الله ابن عمر بروایت می‌كند كه رسول ‏الله جمركبش را در جلوی خود قرار می‌داد و به سوی آن نماز می‏خواند. نافع می‌گوید: پرسیدم: اگر سواری بر می‌خاست و فرار می‏كرد، آنگاه چه كار می‏كرد؟ گفت: زین شتر را جلوی خود قرار می‌داد و بسوی آخر آن، نماز می‏خواند. راوی می‌گوید: ابن عمر سنیز چنین می‏كرد».

باب (۷): نماز خواندن بسوی تخت

۳۱۵- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: أَعَدَلْتُمُونَا بِالْكَلْبِ وَالْحِمَارِ؟ لَقَدْ رَأَيْتُنِي مُضْطَجِعَةً عَلَى السَّرِيرِ، فَيَجِيءُ النَّبِيُّ ج، فَيَتَوَسَّطُ السَّرِيرَ فَيُصَلِّي، فَأَكْرَهُ أَنْ أُسَنِّحَهُ، فَأَنْسَلُّ مِنْ قِبَلِ رِجْلَيِ السَّرِيرِ حَتَّى أَنْسَلَّ مِنْ لِحَافِي».(بخارى:۵۰۸)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: شما زنان را (در عبور از جلوی نمازگزار) با سگ و الاغ برابر می‌دانید. در حالی كه من بالای تخت دراز كشیده بودم، رسول ‏خدا جآمد و مقابل تخت، به نماز ایستاد. و چون من دوست نداشتم هنگام نماز، جلوی آنحضرت جباشم، آهسته از طرفی كه پاهایم قرار داشت از تخت فرود می‌آمدم و بدین ترتیب بسترم را ترک می‌كردم».

باب (۸): نمازگزار باید مانع عبور دیگران از جلویش شود

۳۱۶- «عن أَبي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ س: أَنَّهُ كان يُصَلِّي يَوْمِ جُمُعَةٍ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَأَرَادَ شَابٌّ مِنْ بَنِي أَبِي مُعَيْطٍ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَدَفَعَ أَبُو سَعِيدٍ فِي صَدْرِهِ، فَنَظَرَ الشَّابُّ فَلَمْ يَجِدْ مَسَاغًا إِلا بَيْنَ يَدَيْهِ، فَعَادَ لِيَجْتَازَ، فَدَفَعَهُ أَبُو سَعِيدٍ أَشَدَّ مِنَ الأولَى، فَنَالَ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ، ثمَّ دَخَلَ عَلَى مَرْوَانَ فَشَكَا إِلَيْهِ مَا لَقِيَ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ، وَدَخَلَ أَبُو سَعِيدٍ خَلْفَهُ عَلَى مَرْوَانَ، فَقَالَ: مَا لَكَ وَلابْنِ أَخِيكَ يَا أَبَا سَعِيدٍ؟ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَأَرَادَ أَحَدٌ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَلْيَدْفَعْهُ، فَإِنْ أَبَى فَلْيُقَاتِلْهُ، فَإِنَّمَا هُوَ شَيْطَانٌ»».(بخارى:۵۰۹)

ترجمه: «از ابوسعید خدری روایت است كه وی روز جمعه، چیزی را بین خود و مردم سُتره قرار می‌داد و نماز می‏خواند. یكی از جوانان قبیله بنی معیط، ‏خواست از جلویش بگذرد. ابو سعید با دست به سینه‌اش زد و او را عقب راند. وی به اطرافش نگاه كرد (تا از جائی دیگر برود) اما چون راهی جز گذشتن از جلوی ابو سعید نیافت، دوباره سعی كرد تا از آنجا بگذرد. این بار ابوسعید با شدت بیشتری او را عقب راند. جوان، به ابوسعید ناسزا گفت. سپس نزد مروان رفت و از او شكایت كرد. ابوسعید بدنبال آن جوان، نزد مروان آمد. مروان به او گفت: ابوسعید! بین تو و برادرزاده ات (این جوان) چه نزاعی در گرفته است؟ ابوسعید سگفت: شنیدم كه رسول ‏الله جفرمود: «هرگاه، یكی از شما، چیزی را بین خود و مردم، ستره قرار داد و نماز خواند و شخصی خواست از جلویش بگذرد، او را دفع كند. و اگر نپذیرفت، با وی بجنگد زیرا او شیطان است»».

باب (۹): گناه عبور کردن از جلوی نماز گزار

۳۱۷- «عن أَبِي جُهَيْمٍ س قَالَ: قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ، لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْرًا لَهُ مِنْ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ». قَالَ الراوي: لا أَدْرِي أَقَالَ: أَرْبَعِينَ يَوْمًا أَوْ شَهْرًا أَوْ سَنَةً». (بخاری: ۵۱۰)

ترجمه: «ابوجهیم سروایت می‌كند كه رسول اكرم جفرمود: «كسی كه از جلوی نمازگزار می‏گذرد، اگر می‏دانست كه این كار چقدر گناه دارد، تا چهل (سال) توقف می‌نمود ولی از جلوی نماز گزار، عبور نمی‌كرد». راوی می‌گوید: یادم نیست كه رسول ‏الله جفرمود: چهل روز، ماه یا سال».

باب (۱۰): نماز خواندن بسوی کسی که خواب است

۳۱۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي وَأَنَا رَاقِدَةٌ، مُعْتَرِضَةٌ عَلَى فِرَاشِهِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يُوتِرَ أَيْقَظَنِي فَأَوْتَرْتُ.)بخارى:۵۱۲)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: رسول ‏الله جنماز می‏خواند در حالی كه من جلوی آنحضرت جو روی رختخوابش خوابیده بودم. سپس هنگامی كه میخواست نماز وتر بخواند، مرا نیز بیدار می‌كرد. من هم نماز وتر می‌خواندم».

باب (۱۱): کسی که هنگام نماز، دختر بچه خرد سالی را با خود حمل کند

۳۱۹- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ الأَنْصَارِيِّ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ يُصَلِّي وَهُوَ حَامِلٌ أُمَامَةَ بِنْتَ زَيْنَبَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ ج وَلأَبِي الْعَاصِ بْنِ رَبِيعَةَ بْنِ عَبْد شَمْسٍ فَإِذَا سَجَدَ وَضَعَهَا وَإِذَا قَامَ حَمَلَهَا».(بخارى:۵۱۶)

ترجمه: «ابوقتاده انصاری سمی‌گوید: رسول ‏الله جهنگام نماز خواندن، امامه، دختر زینب (نوه اش) را كه پدرش ابوالعاص بن ربیع بن عبد شمس بود، بر دوش می‌گرفت. و هنگامیكه به سجده میرفت، او را بر زمین می‏گذاشت و وقتیكه از سجده بلند می‏شد، او را دوباره بر دوش می‌نهاد».

باب (۱۲): زنی که پلیدی را از روی نماز گزار بر می‌دارد

۳۲۰- «حديث ابن مسعود س في دعاء النبي ج على قريش يوم وضعوا عليه السلى تقدم، وقال هنا في آخره: ثمَّ سُحِبُوا إِلَى الْقَلِيبِ قَلِيبِ بَدْرٍ، ثمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «وَأُتْبِعَ أَصْحَابُ الْقَلِيبِ لَعْنَةً»».(بخاري:۵۲۰)

ترجمه: «قبلا ًحدیث ابن مسعود سدر مورد نفرین قریش، توسط رسول خدا جذكر گردید. در قسمت پایانی این حدیث، آمده است كه اجساد آنان در روز بدر، در خندق، انداخته شد. و رسول ‏الله جفرمود: «كسانی كه در گودال افتاده‌اند به لعنت خدا گرفتار شده‌اند»».

کتاب (۹) اوقات نماز

باب (۱): اوقات و فضیلت نمازها

۳۲۱- «عَنْ أَبِيْ مَسْعُودٍ الأَنْصَارِيِّ س: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَى المُغِيْرَةِ بْنِ شُعْبَةَ وَقَدْ أَخَّرَ الصَّلاةَ يَوْماً، وَهُوَ بِالْعَرَاقِ، فَقَالَ: مَا هَذَا يَا مُغِيرَةُ، أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ جِبْرِيلَ ج نَزَلَ فَصَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج، ثمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج، ثمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج، ثمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج، ثمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج، ثمَّ قَالَ: «بِهَذَا أُمِرْتُ»».(بخارى:۵۲۱).

ترجمه: «ابو مسعود انصاری سروایت می‌كند كه: روزی نزد مغیره بن شعبه در عراق رفته بودم. او در خواندن نماز، تأخیر كرد. پرسیدم: این چه كاری است مغیره؟! مگر نمی‏دانی كه جبرئیل آمد ونماز خواند و رسول ‏الله جبا وی نماز خواند. باز جبرئیل آمد ونماز خواند و رسول‏ الله جبا وی نماز خواند. باز جبرئیل آمد ونماز خواند و رسول‏الله جبا وی نماز خواند. باز جبرئیل آمد ونماز خواند و رسول‏ الله جبا وی نماز خواند. باز جبرئیل آمد ونماز خواند و رسول‏ الله جبا وی نماز خواند. و در پایان، جبرئیل گفت: «به من چنین دستور داده شده است»». (هدف ابومسعود این بود كه اوقات نمازهای پنجگانه را جبریل تعیین نموده است).

باب (۲): نماز، باعث آمرزش گناهان می‌شود

۳۲۲- عن حُذَيْفَةَ س قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ عُمَرَ س، فَقَالَ: أَيُّكُمْ يَحْفَظُ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِي الْفِتْنَةِ؟ قُلْتُ: أَنَا كَمَا قَالَهُ، قَالَ: إِنَّكَ عَلَيْهِ أَوْ عَلَيْهَا لَجَرِيءٌ، قُلْتُ: فِتْنَةُ الرَّجُلِ فِي أَهْلِهِ وَمَالِهِ وَوَلَدِهِ وَجَارِهِ تُكَفِّرُهَا الصَّلاةُ وَالصَّوْمُ وَالصَّدَقَةُ وَالأَمْرُ وَالنَّهْيُ، قَالَ: لَيْسَ هَذَا أُرِيدُ، وَلَكِنِ الْفِتْنَةُ الَّتِي تَمُوجُ كَمَا يَمُوجُ الْبَحْرُ، قَالَ: لَيْسَ عَلَيْكَ مِنْهَا بَأْسٌ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، إِنَّ بَيْنَكَ وَبَيْنَهَا بَابًا مُغْلَقًا، قَالَ: أَيُكْسَرُ أَمْ يُفْتَحُ؟ قَالَ: يُكْسَرُ، قَالَ: إِذًا لا يُغْلَقَ أَبَدًا، قُلْنَا: أَكَانَ عُمَرُ يَعْلَمُ الْبَابَ؟ قَالَ: نَعَمْ، كَمَا أَنَّ دُونَ الْغَدِ اللَّيْلَةَ، إِنِّي حَدَّثتُهُ بِحَدِيث لَيْسَ بِالأَغَالِيطِ. فَهِبْنَا أَنْ نَسْأَلَ حُذَيْفَةَ، فَأَمَرْنَا مَسْرُوقًا فَسَأَلَهُ، فَقَالَ: الْبَابُ عُمَرُ».(بخارى:۵۲۵)

ترجمه: «حذیفه سمی‌گوید: خدمت عمر ابن خطاب سنشسته بودیم كه ایشان پرسید: چه كسی از شما حدیثی در مورد فتنه از رسول‏ الله جبیاد دارد؟ حذیفه می‌گوید: گفتم: من حدیث رسول‏ الله جرا در این مورد، همانطور كه ایراد فرمودند، بیاد دارم. عمر سفرمود: شما خیلی جرأت دارید. گفتم: فتنه‏هایی كه دامنگیر مرد از ناحیه زن، فرزند،ثروت وهمسایه می‌شود به وسیله نماز، روزه، صدقه، وامر به معروف ونهی از منكر از بین خواهند رفت. ‏عمر سفرمود: منظورم این فتنه‌ها نیست . بلكه فتنه‏هایی است كه مانند امواج دریا، موج می‌زنند. حذیفه می‌گوید: عرض كردم: ای امیر المومنین! از آن فتنه‏ها، ضرری به شما نمی‌رسد. زیرا میان شما و آنها، دروازه محكمی وجود دارد. عمر سسؤال كرد: آیا آن دروازه، باز می‌شود یا شكسته می‌شود؟ حذیفه گفت: شكسته خواهد شد. عمر سفرمود: در آنصورت، هرگز دوباره بسته نخواهد شد. از حذیفه سسؤال شد: آیا عمر سآن دروازه را می‏دانست. گفت: آری، برایش مانند روز، روشن بود. زیرا من حدیث صحیحی برای او نقل كردم كه در آن، هیچگونه مطلب غلط و نادرستی وجود نداشت. حاضران گفتند: ما ترسیدیم چیزی از حذیفه در مورد آن دروازه، بپرسیم. بنابراین، از مسروق خواستیم تا از او بپرسد. حذیفه سدر جواب مسروق، گفت: منظور از آن دروازه، وجود خود عمرساست».

۳۲۳- «عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س: أَنَّ رَجُلا أَصَابَ مِنِ امْرَأَةٍ قُبْلَةً، فَأَتَى النَّبِيَّ ج فَأَخْبَرَهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ ﻷ: ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِ﴾[هود: ۱۱۴] . قَالَ الرَّجُلُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَلِي هَذَا؟ قَالَ: «لِجَمِيعِ أُمَّتِي كُلِّهِمْ»».(بخارى: ۵۲۶)

ترجمه: «ابن مسعود سمی‌گوید: شخصی زنی را بوسید. بعد از آن، خدمت رسول‏ اللهجآمد و گفت: ای رسول خدا! مرتكب چنین خطایی شده‌ام، تكلیف چیست؟ آنگاه، خداوند این آیه را نازل فرمود: (در دو طرف روز و هم چنین قسمتی از شب، نماز را برپا دار. همانا اعمال نیک، گناهان را از بین می‏برند). آن شخص، سؤال كرد: ای رسول ‏الله! آیا این حكم، ویژه من است؟ رسول ‏الله جفرمود: «خیر، بلكه شمال حال همه‌ی امت من است»».

باب (۳): فضیلت نماز خواندن به موقع

۳۲۴- «عن ابن مسعود س قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ ج: أَيُّ الْعَمَلِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ؟ قَالَ: «الصَّلاةُ عَلَى وَقْتِهَا». قَالَ: ثمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: «ثمَّ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ». قَالَ: ثمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ». قَالَ: حَدَّثنِي بِهِنَّ، وَلَوِ اسْتَزَدْتُهُ لَزَادَنِي».(بخارى:۵۲۷)

ترجمه: «ابن مسعود سمی‌گوید: از نبی اكرم جسؤال كردم: كدام عمل، نزد الله پسندیده‏تر است؟ فرمود: «نمازی كه در وقت خودش، خوانده شود». عرض كردم: بعد از آن؟ فرمود: «نیكی به پدر و مادر». عرض كردم: بعد از آن؟ فرمود: «جهاد در راه خدا». ابن مسعود سمی‌گوید: پیامبرجهمین سه مطلب را به من گفت. اگر بیشتر می‌پرسیدم، آنحضرت جنیز، جواب بیشتری می‌داد».

باب (۴): نمازهای پنجگانه، باعث کفارۀ گناهان می‌شود

۳۲۵- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَنَّ نَهَرًا بِبَابِ أَحَدِكُمْ يَغْتَسِلُ فِيهِ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسًا، مَا تَقُولُ: ذَلِكَ يُبْقِي مِنْ دَرَنِهِ»؟ قَالُوا: لا يُبْقِي مِنْ دَرَنِهِ شَيْئًا، قَالَ: «فَذَلِكَ مِثلُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ يَمْحُو اللَّهُ بِهِ الْخَطَايَا»».(بخارى:۵۲۸)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: از رسول الله جشنیدم كه می‏فرمود: «اگر مقابل منزل كسی نهر آبی باشد و او روزی پنج بار، در آن، غسل نماید، آیا به نظر شما، چركی بر بدن او باقی خواهد ماند»؟ صحابه عرض كردند: خیر. رسول ‏الله جفرمود: نمازهای پنجگانه چنین‌اند. یعنی خداوند بوسیله آنها گناهان را از بین می‌برد»».

باب (۵): نماز گزار با پروردگارش مناجات می‌کند

۳۲۶- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س، عَنِ النَّبِيِّ ج أنه قَالَ: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلا يَبْسُطْ ذِرَاعَيْهِ كَالْكَلْبِ، وَإِذَا بَزَقَ فَلا يَبْزُقَنَّ بَيْنَ يَدَيْهِ، وَلا عَنْ يَمِينِهِ، فَإِنَّهُ يُنَاجِي رَبَّهُ»».(بخاري:۵۳۲)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «در سجده، اعتدال را رعایت كنید. و دست‏ها را مانند سگ، بر زمین نگذارید. همچنین اگر كسی خواست آب دهان بیندازد، جلو و سمت راست خود، نیندازد. زیرا وی در نماز، با پروردگارش، راز و نیاز می‏كند»».

باب (۶): تأخیر نماز ظهر درتا بستان تا اینکه از شدت گرما، کاسته شود

۳۲۷- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س، عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ فَأَبْرِدُوا بِالصَّلاةِ، فَإِنَّ شِدَّةَ الْحَرِّ مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ، وَاشْتَكَتِ النَّارُ إِلَى رَبِّهَا، فَقَالَتْ: يَا رَبِّ أَكَلَ بَعْضِي بَعْضًا، فَأَذِنَ لَهَا بِنَفَسَيْنِ، نَفَسٍ فِي الشِّتَاءِ وَنَفَسٍ فِي الصَّيْفِ، فَهُوَ أَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الْحَرِّ،وَأَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الزَّمْهَرِيرِ»(بخارى:۵۳۶ـ۵۳۷)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: « در شدت گرما، نماز ظهر را زمانی بخوانید كه هوا اندكی سردتر شود. زیرا شدت گرما،از تنفس دوزخ است. آتش دوزخ نزد خدا شكایت كرد كه اجزای من، از شدت گرما، یكدیگر را نابود می‌كند. پروردگار به وی اجازه داد تا سالی دو بار، تنفس كند: یكی در زمستان و دیگری در تابستان. سرمای شدید، تنفس زمستان و گرمای شدید، تنفس تابستان اوست»».

۳۲۸- «عَنْ أَبِي ذَرٍّ س قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ ج فِي سَفَرٍ، فَأَرَادَ الْمُؤَذِّنُ أَنْ يُؤَذِّنَ لِلظُّهْرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «أَبْرِدْ». ثمَّ أَرَادَ أَنْ يُؤَذِّنَ، فَقَالَ لَهُ: «أَبْرِدْ». حَتَّى رَأَيْنَا فَيْءَ التُّلُولِ».(بخارى:۵۳۹)

ترجمه: «ابوذر غفاری سمی‌گوید: در سفری با رسول‏ الله جهمراه بودیم. مؤذن ‏خواست برای نماز ظهر، اذان گوید. رسول‏ خدا جفرمود: «اندكی صبركن تا هوا سردتر شود». پس از چند لحظه، بار دیگر، مؤذن قصد اذان نمود. رسول‏ الله جفرمود: «صبر كن تا هوا سرد شود». و اینگونه، اذان ظهر تا ظاهر شدن سایه تپه‏ها، بتأخیر افتاد».

باب (۷): وقت نماز ظهر، هنگام زوال آفتاب است

۳۲۹- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج خَرَجَ حِينَ زَاغَتِ الشَّمْسُ، فَصَلَّى الظُّهْرَ، فَقَامَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَذَكَرَ السَّاعَةَ، فَذَكَرَ أَنَّ فِيهَا أُمُورًا عِظَامًا، ثمَّ قَالَ: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَسْأَلَ عَنْ شَيْءٍ فَلْيَسْأَلْ، فَلا تَسْأَلُونِي عَنْ شَيْءٍ إِلا أَخْبَرْتُكُمْ مَا دُمْتُ فِي مَقَامِي هَذَا». فَأَكْثرَ النَّاسُ فِي الْبُكَاءِ، وَأَكْثرَ أَنْ يَقُولَ: «سَلُونِي». فَقَامَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حُذَافَةَ السَّهْمِيُّ فَقَالَ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: «أَبُوكَ حُذَافَةُ». ثمَّ أَكْثرَ أَنْ يَقُولَ: «سَلُونِي». فَبَرَكَ عُمَرُ عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ: رَضِينَا بِاللَّهِ رَبًّا، وَبِالإِسْلامِ دِينًا، وَبِمُحَمَّدٍ نَبِيًّا، فَسَكَتَ. ثمَّ قَالَ: «عُرِضَتْ عَلَيَّ الْجَنَّةُ وَالنَّارُ آنِفًا، فِي عُرْضِ هَذَا الْحَائِطِ، فَلَمْ أَرَ كَالْخَيْرِ وَالشَّرِّ»».(بخارى:۵۴۰)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: روزی، بعد از زوال آفتاب، رسول ‏الله جبه مسجد آمد و نماز ظهر را اقامه نمود. سپس، به منبر رفت و درباره قیامت و اینكه در آن روز، حوادث بسیار مهمی به وقوع خواهد پیوست، سخن گفت و فرمود: «هركس، سؤالی دارد، بپرسد. تا زمانی كه اینجا نشسته‌‌ام به همه سؤالات شما، پاسخ خواهم داد». مردم بشدت گریه می‌كردند و آنحضرت جچندین بار فرمود: «سؤال كنید». در آن میان، عبدالله بن حذافه برخاست و پرسید: پدر من كیست؟ رسول ‏اللهجفرمود: پدر تو، حذافه است. رسول خدا جدوباره فرمود: «سؤال كنید». آنگاه، عمر ابن خطابسدو زانو نشست و عرض كرد:«خدا را بعنوان پروردگار، اسلام را بعنوان دین و محمد جرا بعنوان پیامبر، قبول داریم و به آن، خرسندیم». رسول ‏الله جپس از اندكی سكوت، فرمود: « هم اكنون، بهشت و دوزخ، روی این دیوار، بر من عرضه شد. تاكنون چیزی به زیبائی بهشت و زشتی دوزخ، ندیده‏ام»».

۳۳۰- «عَنْ أَبِي بَرْزَةَ س قَالَ:كَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي الصُّبْحَ وَأَحَدُنَا يَعْرِفُ جَلِيسَهُ، وَيَقْرَأُ فِيهَا مَا بَيْنَ السِّتِّينَ إِلَى الْمِائَةِ، وَيُصَلِّي الظُّهْرَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ، وَالْعَصْرَ وَأَحَدُنَا يَذْهَبُ إِلَى أَقْصَى الْمَدِينَةِ فيرَجَعَ وَالشَّمْسُ حَيَّةٌ، وَنَسِيتُ مَا قَالَ فِي الْمَغْرِبِ، وَلا يُبَالِي بِتَأْخِيرِ الْعِشَاءِ إِلَى ثلُث اللَّيْلِ، ثمَّ قَالَ: إِلَى شَطْرِ اللَّيْلِ»(بخارى:۵۴۱)

ترجمه: «ابو برزه سمی‌گوید: نبی اكرم جنماز صبح را هنگامی می‏خواند كه هر كس، همنشین خود را می‌شناخت. و در آن، بین شصت تا صد آیه می‏خواند. و نماز ظهر را بعد از زوال آفتاب و نماز عصر را وقتی می‏خواند كه اگر یک نفر، به دورترین نقطه مدینه برود و برگردد، هنوز آفتاب زرد نشده باشد. ابومنهال می‌گوید: قول ابوبرزه را درباره نماز مغرب، فراموش كرده‌‌ام. ولی او برای تأخیر نماز عشاء، تا یک سوم شب، باكی نداشت. سپس افزود: تا نصف شب هم، باكی نداشت».

باب (۸): تأخیر نماز ظهر تا وقت عصر

۳۳۱- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى بِالْمَدِينَةِ سَبْعًا وَثمَانِيًا الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ».(بخارى:۵۴۳)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: رسول ‏الله جدر مدینه منوره، هشت ركعتِ ظهر و عصر و هفت ركعتِ مغرب و عشاء را بصورت جمع خواند».

باب (۹): وقت نماز عصر

۳۳۲- «حَدِيْث أَبِي بَرْزَةَ س في ذِكْرِ الصَّلَوَاتِ تَقَدَّمَ قَرِيْباً وَقَالَ في هذِهِ الرِّوَايَةِ لَمَّا ذَكَرَ الْعِشَاءَ:كَانَ يَكْرَهُ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ وَالْحَدِيث بَعْدَهَا».(بخارى:۵۴۱)

ترجمه: «قبلاً حدیث ابوبرزه، درباره وقت نمازها، ذكر شد. در این حدیث، بعد از یادآوری نماز عشاء، فرمود: رسول ‏الله جخوابیدن قبل از نماز عشاء و بیدار ماندن و داستان سرایی بعد از نماز عشاء را ناپسند می‌دانست».

۳۳۳- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي الْعَصْرَ ثمَّ يَخْرُجُ الإِنْسَانُ إِلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ، فَنَجِدُهُمْ يُصَلُّونَ الْعَصْرَ».(بخارى:۵۴۸)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: نماز عصر را زمانی می‏خواندیم كه اگر بعد از پایان نماز، كسی به محله قبیله بنی عمرو ابن عوف (قبا) می‌رفت، آنان را در حال نماز خواندن، می‌دید».

(معنی حدیث، این است كه رسول الله جنماز عصر را در اول وقتش می‌خواند و بنی عمرو، چون مشغول كشاورزی و غیره بودند، در وسط وقت، میخواندند). مترجم

۳۳۴- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يُصَلِّي الْعَصْرَ وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ حَيَّةٌ، فَيَذْهَبُ الذَّاهِبُ إِلَى الْعَوَالِي، فَيَأْتِيهِمْ وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ، وَبَعْضُ الْعَوَالي مِنَ الْمَدِيْنَةِ عَلَى أَرْبَعَةِ أمْيَالٍ، أوْ نَحْوِهِ».(بخارى:۵۵۰)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: رسول ‏الله جنماز عصر را زمانی می‌خواند كه آفتاب، هنوز بلند و بسیار روشن بود. (یعنی مایل به زردی نشده بود). و اگر كسی پس از نماز عصر، به عوالی مدینه می‏رفت، هنوز آفتاب بلند بود كه آنجا می‏رسید. قابل یادآوری است كه بخشهایی از عوالی، حدود چهار میل از مدینه منوره، فاصله دارد».

باب (۱۰): گناه کسی که نماز عصرش فوت گردد

۳۳۵- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «الَّذِي تَفُوتُهُ صَلاةُ الْعَصْرِ كَأَنَّمَا وُتِرَ أَهْلُهُ وَمَالُهُ»».(بخارى:۵۵۲)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: رسول اكرم جفرمود: «كسی كه نماز عصرش فوت گردد، مانند این است كه اهل ومالش را از دست داده باشد»».

باب (۱۱): کسی که نماز عصر را ترک کند

۳۳۶- «عَنْ بُرَيْدَةَ س: أَنَّهُ قَالَ فِي يَوْمٍ ذِي غَيْمٍ: بَكِّرُوا بِصَلاةِ الْعَصْرِ فَإِنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «مَنْ تَرَكَ صَلاةَ الْعَصْرِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»».(بخارى:۵۵۳)

ترجمه: «روایت است كه بریده سدر یک روز ابری، فرمود: نماز عصر را زود بخوانید زیرا رسول اكرم جفرمود: «هركس، نماز عصر را ترک نماید، تمام اعمال نیک‌اش از بین می‏رود»».

باب (۱۲): فضیلت نماز عصر

۳۳۷- «عَنْ جَرِيرٍ س قَالَ: كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ ج، فَنَظَرَ إِلَى الْقَمَرِ لَيْلَةً، فَقَالَ: «إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ كَمَا تَرَوْنَ هَذَا الْقَمَرَ، لا تُضَامُّونَ فِي رُؤْيَتِهِ، فَإِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ لا تُغْلَبُوا عَلَى صَلاةٍ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا فَافْعَلُوا». ثمَّ قَرَأَ:﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ﴾[ق: ۳۹] ».(بخارى: ۵۵۴)

ترجمه: «جریر بن عبد الله سمی‌گوید: شبی، خدمت نبی اكرم جبودیم. ایشان به سوی ماه، نظر كرد و فرمود: «همینطور كه این ماه را می‌بینید، پروردگارتان را خواهید دید. در این مورد، هیچ مزاحمتی برای شما، وجود نخواهد داشت. (اگر می‌خواهید دیدار خداوند نصیب شما شود) سعی كنید بر نمازهای صبح و عصر، مواظبت نمایید. و حتماً این كار را انجام دهید». سپس، آنحضرتجاین آیه را تلاوت فرمود: (خداوند را قبل از طلوع و قبل از غروب آفتاب، به پاكی یاد كنید)».

۳۳۸- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «يَتَعَاقَبُونَ فِيكُمْ مَلائِكَةٌ بِاللَّيْلِ وَمَلائِكَةٌ بِالنَّهَارِ، وَيَجْتَمِعُونَ فِي صَلاةِ الْفَجْرِ وَصَلاةِ الْعَصْرِ، ثمَّ يَعْرُجُ الَّذِينَ بَاتُوا فِيكُمْ، فَيَسْأَلُهُمْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِهِمْ: كَيْفَ تَرَكْتُمْ عِبَادِي؟ فَيَقُولُونَ: تَرَكْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ، وَأَتَيْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ»».(بخارى:۵۵۵)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «فرشتگانی شب و فرشتگانی دیگر، روز را به نوبت، با شما بسر می‌برند. و هنگام نماز صبح و عصر، با هم جمع می‏شوند. سپس، فرشتگانی كه شب را نزد شما سپری كرده‌اند، بسوی عرش الهی می‏روند. خداوند متعال با وجودی كه حال بندگانش را بهتر می‏داند، از آنان می‌پرسد: وقتی آ‌مدید؛ بندگان مرا در چه حالی دیدید؟ فرشتگان در جواب، می‏گویند: پروردگارا! هنگامی كه نزد آنان رفتیم و زمانی كه از آنها جدا شدیم، مشغول نماز خواندن و عبادت بودند»».

باب (۱۳): کسی که یک رکعت از نماز عصر را پیش از غروب آفتاب، دریابد

۳۳۹- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا أَدْرَكَ أَحَدُكُمْ سَجْدَةً مِنْ صَلاةِ الْعَصْرِ قَبْلَ أَنْ تَغْرُبَ الشَّمْسُ، فَلْيُتِمَّ صَلاتَهُ، وَإِذَا أَدْرَكَ سَجْدَةً مِنْ صَلاةِ الصُّبْحِ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ، فَلْيُتِمَّ صَلاتَهُ»». (بخارى:۵۵۶)

ترجمه: «ابو هریره سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «هر كس، یک ركعت از نماز عصرش را قبل از غروب آفتاب، دریابد، باید بقیه نماز را بخواند و كامل كند. و هركس، یک ركعت از نماز فجرش را قبل از طلوع آفتاب، دریابد، باید بقیه نماز را بخواند و كامل نماید»».

۳۴۰ ـ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن عمر: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «إِنَّمَا بَقَاؤُكُمْ فِيمَا سَلَفَ قَبْلَكُمْ مِنَ الأُمَمِ كَمَا بَيْنَ صَلاةِ الْعَصْرِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، أُوتِيَ أَهْلُ التَّوْرَاةِ التَّوْرَاةَ، فَعَمِلُوا حَتَّى إِذَا انْتَصَفَ النَّهَارُ عَجَزُوا، فَأُعْطُوا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، ثمَّ أُوتِيَ أَهْلُ الإِنْجِيلِ الإِنْجِيلَ، فَعَمِلُوا إِلَى صَلاةِ الْعَصْرِ، ثمَّ عَجَزُوا، فَأُعْطُوا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، ثمَّ أُوتِينَا الْقُرْآنَ، فَعَمِلْنَا إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، فَأُعْطِينَا قِيرَاطَيْنِ قِيرَاطَيْنِ، فَقَالَ أَهْلُ الْكِتَابَيْنِ: أَيْ رَبَّنَا أَعْطَيْتَ هَؤُلاءِ قِيرَاطَيْنِ قِيرَاطَيْنِ، وَأَعْطَيْتَنَا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، وَنَحْنُ كُنَّا أَكْثرَ عَمَلاً؟ قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: هَلْ ظَلَمْتُكُمْ مِنْ أَجْرِكُمْ مِنْ شَيْءٍ؟ قَالُوا: لا، قَالَ: فَهُوَ فَضْلِي أُوتِيهِ مَنْ أَشَاءُ»». (بخارى:۵۵۷)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: از رسول ‏الله جشنیدم كه ‏فرمود: «عمرِ شما در برابر عمر امت‏های گذشته به اندازه فاصله نماز عصر و مغرب است. تورات به اهل آن، داده شد و آنان تا نصف روز، بدان عمل كردند. آنگاه، خسته شدند. و به هر كدام از آنان، یک قِیراط، اجر داده شد. هم چنین، انجیل به اهل آن، داده شد و آنان از نصف روز تا موقع نماز عصر به آن، عمل كردند و بعد خسته شدند و به هركدام از آنان نیز باندازه یک قِیراط، اجر داده شد. سپس، قرآن به ما عطا شد و ما تا غروب آفتاب به آن عمل كردیم. ولی به هر كدام از ما، دو قیراط، پاداش داده شد. اهل تورات و انجیل، نزد پروردگار، شكایت بردند و گفتند: پروردگارا! ما كه كار بیشتری انجام دادیم، به ما یک قیراط، عنایت فرمودی. ولی به آنها كه كار كمتری انجام دادند، دو قیراط، عطا كردی؟ خداوند فرمود: آیا بر شما ستم روا داشته ام؟ گفتند: خیر . آنگاه، حق تعالی فرمود: این لطف و احسان من است، به هر كس كه بخواهم، می‌دهم»».

باب (۱۴): وقت نماز مغرب

۳۴۲- «عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ س يَقُولُ: كُنَّا نُصَلِّي الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِيِّ ج، فَيَنْصَرِفُ أَحَدُنَا، وَإِنَّهُ لَيُبْصِرُ مَوَاقِعَ نَبْلِهِ». (بخارى:۵۵۹)

ترجمه: «رافع بن خدیج سمی‌گوید: نماز مغرب را همراه رسول الله ج‏‏می خواندیم و بر می‏گشتیم. باز هم، هوا به اندازه‌ای روشن بود كه اگر تیری را پرتاب می‌كردیم، جای افتادن آن را می‌دیدیم».

۳۴۳- «عَنْ جَابِرِبْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي الظُّهْرَ بِالْهَاجِرَةِ، وَالْعَصْرَ وَالشَّمْسُ نَقِيَّةٌ، وَالْمَغْرِبَ إِذَا وَجَبَتْ، وَالْعِشَاءَ أَحْيَانًا وَأَحْيَانًا، إِذَا رَآهُمُ اجْتَمَعُوا عَجَّلَ، وَإِذَا رَآهُمْ أَبْطَئُوْا أَخَّرَ، وَالصُّبْحَ كَانُوا أَوْ كَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّيهَا بِغَلَسٍ».(بخارى:۵۶۰)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سمی‌گوید: رسول ‏الله جنماز ظهر را پس از زوال، و نماز عصر را موقعی كه آفتاب، خوب روشن بود، می‏خواند. و نماز مغرب را بلافاصله بعد از غروب و نماز عشاء را گاهی زود و گاهی دیر، یعنی اگر مردم دیر می‏آمدند، دیر، و در غیر آنصورت، زود می‏خواند. و نماز صبح را با رسول ‏الله جهنگامی كه هوا هنوز تاریک بود، می‏خواندیم».

باب (۱۵): کسیکه نمی‌خواهد نماز مغرب را عشاء بنامد

۳۴۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغَفَّلٍ الْمُزَنِيِّ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «لا تَغْلِبَنَّكُمُ الأَعْرَابُ عَلَى اسْمِ صَلاتِكُمُ الْمَغْرِبِ». قَالَ: وَتَقُولُ: الأَعْرَابُ: هِيَ الْعِشَاءُ». (بخارى:۵۶۳)

ترجمه: «عبد الله مزنی سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «بادیه نشینان، نماز مغرب را عشاء می‏گویند. اما شما دچار اشتباه نشوید. پس از غروب را، مغرب و نماز بعد از آ‌ن را عشاء بنامید»».

باب (۱۶): فضیلت نماز عشاء

۳۴۵- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: أَعْتَمَ رَسُولُ اللَّهِ ج لَيْلَةً بِالْعِشَاءِ، وَذَلِكَ قَبْلَ أَنْ يَفْشُوَ الإِسْلامُ، فَلَمْ يَخْرُجْ حَتَّى قَالَ عُمَرُ: نَامَ النِّسَاءُ وَالصِّبْيَانُ، فَخَرَجَ، فَقَالَ لأَهْلِ الْمَسْجِدِ: «مَا يَنْتَظِرُهَا أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الأَرْضِ غَيْرَكُمْ»». (بخارى:۵۶۶)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: رسول ‏الله جیكبار قبل از گسترش اسلام، نماز عشاء را به تأخیر انداخت. و از خانه بیرون نیامد تا اینكه عمر ابن خطاب او را صدا زد و گفت: ای رسول خدا! زنان و كودكان خواب رفتند. آنگاه، رسول اكرم جاز خانه بیرون آمد و نماز گزارد. سپس، خطاب به حاضرین، فرمود:«هیچ كس از اهل زمین جز شما، منتظر این نماز نیست»».

۳۴۶- «عَنْ أَبِي مُوسَى س قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَأَصْحَابِي الَّذِينَ قَدِمُوا مَعِي فِي السَّفِينَةِ نُزُولاً فِي بَقِيعِ بُطْحَانَ، وَالنَّبِيُّ ج بِالْمَدِينَةِ، فَكَانَ يَتَنَاوَبُ النَّبِيَّ ج عِنْدَ صَلاةِ الْعِشَاءِ كُلَّ لَيْلَةٍ نَفَرٌ مِنْهُمْ، فَوَافَقْنَا النَّبِيَّ ج أَنَا وَأَصْحَابِي وَلَهُ بَعْضُ الشُّغْلِ فِي بَعْضِ أَمْرِهِ، فَأَعْتَمَ بِالصَّلاةِ حَتَّى ابْهَارَّ اللَّيْلُ، ثمَّ خَرَجَ النَّبِيُّ ج فَصَلَّى بِهِمْ، فَلَمَّا قَضَى صَلاتَهُ، قَالَ لِمَنْ حَضَرَهُ: «عَلَى رِسْلِكُمْ، أَبْشِرُوا، إِنَّ مِنْ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَيْكُمْ، أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يُصَلِّي هَذِهِ السَّاعَةَ غَيْرُكُمْ». أَوْ قَالَ: «مَا صَلَّى هَذِهِ السَّاعَةَ أَحَدٌ غَيْرُكُمْ». لا يَدْرِي أَيَّ الْكَلِمَتَيْنِ قَالَ، قَالَ أَبُو مُوسَى: فَرَجَعْنَا، فَفَرِحْنَا بِمَا سَمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج».(بخارى:۵۶۷)

ترجمه: «ابوموسی سمی‌گوید: من و همراهانم با كشتی آمدیم. و در بقیع بطحان، منزل گرفتیم. رسول ‏الله جدر مدینه بود. هر شب، عده‌ای از ما به نوبت، نزد رسول ‏الله جمی‏رفتند. یكی از شب‏ها، نوبت من و چند نفر دیگر فرا رسید . خدمت آنحضرت جرسیدیم . ایشان به علت سرگرم بودن در بعضی امور، نماز عشاء را به تأخیر انداخت بطوریكه ستارگان در سراسر آسمان، آشكار شدند. (بخش بزرگی از شب سپری شد). سپس،آنحضرت جتشریف آورد و نماز خواند. پس از اتمام نماز، فرمود: «صبركنید. خبر خوشی برای شما دارم. و آن خبر خوش، اینست كه لطف خدا، شامل حال شما است . زیرا غیر از شما، كسی دیگر در این ساعت، نماز نخوانده است».یا« در حال نماز نیست» ابوموسی سمی‌گوید: از این مژده رسول ‏الله ج، همه خوشحال و شادمان، برگشتیم»».

باب (۱۷): خوابیدن کسی که قبل از نماز عشاء، خوابش بگیرد

۳۴۷- «حَدِيث أَعْتَمَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِالْعِشَاءِ حَتَّى نَادَاهُ عُمَرُ تَقَدَّمَ، وَ في هذا زيادة، قَالَتْ: وَكَانُوا يُصَلُّونَ فِيمَا بَيْنَ أَنْ يَغِيبَ الشَّفَقُ إِلَى ثلُث اللَّيْلِ الأَوَّلِ. وفي رواية عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: فَخَرَجَ نَبِيُّ اللَّهِ ج، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ الآنَ، يَقْطُرُ رَأْسُهُ مَاءً، وَاضِعًا يَدَهُ عَلَى رَأْسِهِ، فَقَالَ: «لَوْلا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لأَمَرْتُهُمْ أَنْ يُصَلُّوهَا هَكَذَا»».(بخارى:۵۶۹-۵۷۱)

ترجمه: «حدیث عایشه لدرباره اینكه پیامبر جنماز عشاء را به تاخیر انداخت و عمرسبه ایشان گفت: زنان وبچه‌ها خواب رفتند و... را قبلا ذكر كردیم.و در اینجا، این مطلب، اضافه شده است كه: عایشهلمی‌گوید: آنحضرت جنماز عشاء را حد فاصل میان غروب شفق ویک سوم اول شب، می‌خواندند. ودر روایت ابن عباس بآمده است كه: رسول الله جدر حالی كه آب از سر مباركش میچكید و دستش را روی سرش گذاشته بود، تشریف آورد. ـ گویا هم اكنون، او را می‌بینیم.ـ و فرمود: اگر برای امتم، مشكل نمی‌بود، دستور می‌دادم كه نماز عشاء را چنین (با تأخیر) بخوانند».

باب (۱۸): وقت نماز صبح

۳۴۸- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ زَيْدَ بْنَ ثابِتٍ حَدَّثهُ: أَنَّهُمْ تَسَحَّرُوا مَعَ النَّبِيِّ ج، ثمَّ قَامُوا إِلَى الصَّلاةِ، قُلْتُ: كَمْ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ أَوْ سِتِّينَ، يَعْنِي آيَةً».(بخارى:۵۷۵)

ترجمه: «انس سروایت می‌كند كه زید بن ثابت سفرمود: صحابه با رسول الله جسحری خوردند. سپس، برای اقامه نماز صبح برخاستند. انس سمی‌گوید: پرسیدم: بین خوردن سحری و نماز صبح، چقدر فاصله بود؟ زید بن ثابت جواب داد: باندازه تلاوت پنجاه تا شصت آیه».

۳۴۹- «عَنْ سَهْلَ بْنَ سَعْدٍ س قَالَ: كُنْتُ أَتَسَحَّرُ فِي أَهْلِي ثمَّ يَكُونُ سُرْعَةٌ بِي أَنْ أُدْرِكَ صَلاةَ الْفَجْرِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج». (بخارى:۵۷۷)

ترجمه: «سهل بن سعد سمی‌گوید: با خانواده‌‌ام سحری می‌خوردم و زود حركت می‌كردم تا نماز جماعت را همراه رسول ‏الله جبخوانم ».

باب (۱۹): فضیلت نماز فجر

۳۵۰- «عَنْ أَبِي مُوسَى س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ صَلَّى الْبَرْدَيْنِ دَخَلَ الْجَنَّةَ»».(بخارى:۵۷۴)

ترجمه: «ابوموسی سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «هركس، نمازهای صبح و عصر را بخواند، به بهشت می‏رود»».

باب (۲۰): نماز خواندن پس از نماز فجر تا طلوع آفتاب

۳۵۱- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: شَهِدَ عِنْدِي رِجَالٌ مَرْضِيُّونَ، وَأَرْضَاهُمْ عِنْدِي عُمَرُ: أَنَّ النَّبِيَّ ج نَهَى عَنِ الصَّلاةِ بَعْدَ الصُّبْحِ حَتَّى تَشْرُقَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ».(بخارى: ۵۸۱)

ترجمه: «عبد الله بن عباس بمی‌فرماید: مردانی صادق كه در راس آنها عمرسبود، نزد من گواهی دادند كه: نبی اكرم جاز نماز خواندن، پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب وپس از نماز عصر تا غروب آفتاب، نهی فرمودند».

۳۵۲- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لا تَحَرَّوْا بِصَلاتِكُمْ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلا غُرُوبَهَا»».(بخارى:۵۸۲)

ترجمه: «ابن عمر بروایت می‌كند كه رسول اكرم جفرمود: «نماز صبح را هنگام طلوع آفتاب و نماز عصر را هنگام غروب آفتاب، نخوانید»».

۳۵۳- «قَالَ ابْنُ عُمَرَ ب: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلاةَ حَتَّى تَرْتَفِعَ، وَإِذَا غَابَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلاةَ حَتَّى تَغِيبَ»».(بخاری: ۵۸۳)

ترجمه: «ابن عمر بمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «هنگامی كه گوشه خورشید، آشكار شد، نماز نخوانید تا اینكه خورشید، كاملا بالا رود. و هنگامی كه گوشه خورشید، غروب كرد، نماز نخوانید تا اینكه كاملا غروب كند»».

۳۵۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج نَهَى عَنْ بَيْعَتَيْنِ، وَعَنْ لِبْسَتَيْنِ، وَعَنْ صَلاتَيْنِ، نَهَى عَنِ الصَّلاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ».(بخارى: ۵۸۴)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه رسول الله جاز دو نوع بیع، دو روش لباس پوشیدن(كه ذكر آنها قبلا گذشت) ودو نماز، نهی فرمود: یكی، نماز خواندن بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب و دیگری، نماز خواندن بعد از نماز عصر تا غروب آفتاب».

باب (۲۱): نباید قبل از غروب آفتاب، نمازی خوانده شود

۳۵۵- «عَنْ مُعَاوِيَةَ س قَالَ: إِنَّكُمْ لَتُصَلُّونَ صَلاةً، لَقَدْ صَحِبْنَا رَسُولَ اللَّهِ ج، فَمَا رَأَيْنَاهُ يُصَلِّيهَا، وَلَقَدْ نَهَى عَنْهُمَا». (يَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ) (بخارى: ۵۸۷)

ترجمه: «از معاویه سروایت است كه فرمود: شما نمازی می‏خوانید كه ما، با وجودی كه در خدمت رسول ‏الله جبودیم، ندیدیم كه چنین نمازی را بخواند. بلكه از خواندن آن، (دو ركعت بعد از نماز عصر) منع فرمود».

باب(۲۲): نمازهای قضایی ومانند آن را میتوان بعد از عصر، خواند

۳۵۶-عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: وَالَّذِي ذَهَبَ بِهِ، مَا تَرَكَهُمَا حَتَّى لَقِيَ اللَّهَ وَمَا لَقِيَ اللَّهَ تَعَالَى حَتَّى ثقُلَ عَنِ الصَّلاةِ، وَكَانَ يُصَلِّي كَثيرًا مِنْ صَلاتِهِ قَاعِدًا، تَعْنِي الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ، وَكَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّيهِمَا، وَلا يُصَلِّيهِمَا فِي الْمَسْجِدِ، مَخَافَةَ أَنْ يُثقِّلَ عَلَى أُمَّتِهِ، وَكَانَ يُحِبُّ مَا يُخَفِّفُ عَنْهُمْ».(بخارى:۵۹۰)

ترجمه: «عایشه لمی‌فرماید: سوگند به ذاتی كه آنحضرت جرا از این دنیا برد كه رسول خدا جخواندن دو ركعت بعد از نماز عصر را تا هنگام رحلت، ترک نفرمود. و ایشان، زمانی رحلت كرد كه نماز خواندن برایش دشوار گردید و بسیاری از نمازهایش را نشسته می‌خواند. وچون آنحضرت جهمیشه تخفیف را برای امت خود دوست داشت، این دو ركعت را در مسجد نمی‌خواند تا مبادا باعث زحمت امت گردد».

۳۵۷- وَعَنْهَا ل قَالَتْ: رَكْعَتَانِ لَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللَّهِ ج يَدَعُهُمَا سِرًّا وَلا عَلانِيَةً، رَكْعَتَانِ قَبْلَ صَلاةِ الصُّبْحِ، وَرَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ».(بخارى:۵۹۲)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: رسول الله جدو ركعتِ قبل از نماز صبح و دو ركعتِ بعد از نماز عصر را در هیچ حالتی ـ پنهان و آشكار ـ ترک نمی‌كرد».

باب (۲۳): اذان گفتن پس از وقتش

۳۵۸- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ س قَالَ: سِرْنَا مَعَ النَّبِيِّ ج لَيْلَةً، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: لَوْ عَرَّسْتَ بِنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «أَخَافُ أَنْ تَنَامُوا عَنِ الصَّلاةِ». قَالَ بِلالٌ: أَنَا أُوقِظُكُمْ، فَاضْطَجَعُوا وَأَسْنَدَ بِلالٌ ظَهْرَهُ إِلَى رَاحِلَتِهِ، فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ فَنَامَ، فَاسْتَيْقَظَ النَّبِيُّ ج وَقَدْ طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ، فَقَالَ: «يَا بِلالُ، أَيْنَ مَا قُلْتَ»؟ قَالَ: مَا أُلْقِيَتْ عَلَيَّ نَوْمَةٌ مِثلُهَا قَطُّ، قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ قَبَضَ أَرْوَاحَكُمْ حِينَ شَاءَ، وَرَدَّهَا عَلَيْكُمْ حِينَ شَاءَ، يَا بِلالُ، قُمْ فَأَذِّنْ بِالنَّاسِ بِالصَّلاةِ». فَتَوَضَّأَ، فَلَمَّا ارْتَفَعَتِ الشَّمْسُ وَابْيَاضَّتْ، قَامَ فَصَلَّى».(بخارى:۵۹۵)

ترجمه: «ابوقتاده سمی‌گوید: شبی، همسفر رسول ‏الله جبودیم. گروهی گفتند: چه خوب بود اگر برای خواب، توقف می‏كردیم. رسول خدا جفرمود: «می‏ترسم برای نماز صبح بیدار نشویم». بلال سگفت: من شما را بیدار می‏كنم. مردم دراز كشیدند و خوابیدند. بلال هم نشست و به شترش تكیه زد. دیری نگذشت كه خواب بر او نیز غلبه كرد. رسول ‏الله جزمانی از خواب بیدار شد كه آفتاب طلوع كرده بود. آنگاه، خطاب به بلال فرمود: «كجاست آنچه وعده نمودی»؟! بلال گفت: ای رسول ‏خدا! من هرگز چنین بخواب نرفته بودم. رسول ‏الله جفرمود: «هرگاه، خداوند بخواهد، ارواح شما را قبض می‏كند و هرگاه بخواهد، بر می‏گرداند. ای بلال! اكنون، برخیز و اذان بگو». سپس آنحضرت جوضو گرفت و پس از بلند شدن آفتاب، نماز را اقامه نمود».

باب (۲۴): خواندن نماز با جماعت، پس از وقت

۳۵۹- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب: أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ جَاءَ يَوْمَ الْخَنْدَقِ بَعْدَ مَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، فَجَعَلَ يَسُبُّ كُفَّارَ قُرَيْشٍ، قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا كِدْتُ أُصَلِّي الْعَصْرَ، حَتَّى كَادَتِ الشَّمْسُ تَغْرُبُ، قَالَ النَّبِيُّ ج: «وَاللهِ مَا صَلَّيْتُهَا». فَقُمْنَا إِلَى بُطْحَانَ، فَتَوَضَّأَ لِلصَّلاةِ وَتَوَضَّأْنَا لَهَا، فَصَلَّى الْعَصْرَ بَعْدَ مَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، ثمَّ صَلَّى بَعْدَهَا الْمَغْرِبَ».(بخارى: ۵۹۶)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سمی‌گوید: پس از غروبِ آفتابِ روزِ خندق، عمر فاروق سدر حالی كه كفار قریش را نفرین می‌كرد، خدمت رسول اكرم جرسید و گفت: ای رسول خدا! من نماز عصر را نزدیک غروب آفتاب، خواندم. رسول ‏الله جفرمود: « به خدا سوگند، من هنوز نماز عصر را نخوانده‏ام». بعد از آن، به بُطحان رفته، وضو گرفتیم. و رسول ‏الله جپس از غروب آفتاب، نخست، نماز عصر و سپس، نماز مغرب را خواند».

باب (۲۵): کسی که نمازی را فراموش کرد، هرگاه بیادش آمد، آنرا بخواند

۳۶۰- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «مَنْ نَسِيَ صَلاةً فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا، لا كَفَّارَةَ لَهَا إِلا ذَلِكَ: ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِذِكۡرِيٓ﴾[طه: ۱۴] »».(بخارى: ۵۹۷)

ترجمه: «از انس بن مالک سروایت است كه رسول ‏الله جفرمود: «هركس، نمازی را فراموش كرد، هر وقت كه بیادش آمد، بخواند. زیرا ترک نماز، كفاره‌ای دیگر ندارد. خداوند می‏فرماید: (نماز را هنگام یاد من، برپا دار)»».

باب (۲۶)

۳۶۱- «عن أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: قَالَ رسول الله ج: «لَمْ تَزَالُوا فِي صَلاةٍ مَا انْتَظَرْتُمُ الصَّلاةَ»».(بخارى:۶۰۰)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «تا زمانی كه در انتظار نماز نشسته باشید، گویا در حال نماز هستید»».

باب (۲۷)

۳۶۲- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ الْيَوْمَ عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ أَحَدٌ». يُرِيدُ بِذَلِكَ أَنَّهَا تَخْرِمُ ذَلِكَ الْقَرْنَ».(بخارى:۶۰۱)

ترجمه: «از ابن عمر بروایت است كه رسول ‏الله جفرمود: « پس از صد سال، از كسانی كه امروز روی زمین هستند، هیچ كس زنده نخواهد ماند». منظور این بود كه این قرن، به پایان خواهد رسید.

باب (۲۸): شب نشینی با مهمان و خانواده خود

۳۶۳- «عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ ب: أَنَّ أَصْحَابَ الصُّفَّةِ كَانُوا أُنَاسًا فُقَرَاءَ، وَأَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ طَعَامُ اثنَيْنِ فَلْيَذْهَبْ بِثالِث، وَإِنْ أَرْبَعٌ فَخَامِسٌ أَوْ سَادِسٌ». وَأَنَّ أَبَا بَكْرٍ جَاءَ بِثلاثةٍ، فَانْطَلَقَ النَّبِيُّ ج بِعَشَرَةٍ، قَالَ: فَهُوَ أَنَا وَأَبِي وَأُمِّي، ـ فَلا أَدْرِي قَالَ: وَامْرَأَتِي ـ وَخَادِمٌ بَيْنَنَا وَبَيْنَ بَيْتِ أَبِي بَكْرٍ، وَإِنَّ أَبَا بَكْرٍ تَعَشَّى عِنْدَ النَّبِيِّ ج، ثمَّ لَبِث حَيْث صُلِّيَتِ الْعِشَاءُ، ثمَّ رَجَعَ، فَلَبِث حَتَّى تَعَشَّى النَّبِيُّ ج، فَجَاءَ بَعْدَ مَا مَضَى مِنَ اللَّيْلِ مَا شَاءَ اللَّهُ، قَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ: وَمَا حَبَسَكَ عَنْ أَضْيَافِكَ؟ أَوْ قَالَتْ: ضَيْفِكَ، قَالَ: أَوَمَا عَشَّيْتِيهِمْ؟ قَالَتْ: أَبَوْا حَتَّى تَجِيءَ، قَدْ عُرِضُوا فَأَبَوْا، قَالَ: فَذَهَبْتُ أَنَا فَاخْتَبَأْتُ، فَقَالَ: يَا غُنْثرُ، فَجَدَّعَ وَسَبَّ، وَقَالَ: كُلُوا لا هَنِيئًا، فَقَالَ: وَاللَّهِ لا أَطْعَمُهُ أَبَدًا، وَايْمُ اللَّهِ، مَا كُنَّا نَأْخُذُ مِنْ لُقْمَةٍ إِلا رَبَا مِنْ أَسْفَلِهَا أَكْثرُ مِنْهَا، قَالَ: يَعْنِي حَتَّى شَبِعُوا، وَصَارَتْ أَكْثرَ مِمَّا كَانَتْ قَبْلَ ذَلِكَ، فَنَظَرَ إِلَيْهَا أَبُو بَكْرٍ، فَإِذَا هِيَ كَمَا هِيَ أَوْ أَكْثرُ مِنْهَا، فَقَالَ لامْرَأَتِهِ: يَا أُخْتَ بَنِي فِرَاسٍ، مَا هَذَا؟ قَالَتْ: لا وَقُرَّةِ عَيْنِي، لَهِيَ الآنَ أَكْثرُ مِنْهَا قَبْلَ ذَلِكَ بِثلاث مَرَّاتٍ، فَأَكَلَ مِنْهَا أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ: إِنَّمَا كَانَ ذَلِكَ مِنَ الشَّيْطَانِ، يَعْنِي يَمِينَهُ، ثمَّ أَكَلَ مِنْهَا لُقْمَةً، ثمَّ حَمَلَهَا إِلَى النَّبِيِّ ج فَأَصْبَحَتْ عِنْدَهُ، وَكَانَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمٍ عَقْدٌ، فَمَضَى الأَجَلُ، فَفَرَّقَنَا اثنَي عَشَرَ رَجُلا، مَعَ كُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ أُنَاسٌ، اللَّهُ أَعْلَمُ كَمْ مَعَ كُلِّ رَجُلٍ، فَأَكَلُوا مِنْهَا أَجْمَعُونَ».(بخارى:۶۰۲)

ترجمه: «عبدالرحمن بن ابی بكر بمی‌گوید: اصحاب صفه، تنگدست و فقیر بودند. رسول ‏الله جگفته بود: «هركس، باندازه دو نفر غذا دارد، یک نفر از اصحاب صفه، همراه خود ببرد. و اگر باندازه چهار نفر، غذا دارد، پنجمی یا ششمی را با خود ببرد». در نتیجه، ابوبكرسهمراه سه نفر از آنها به خانه آمد و رسول ‏الله جنیز ده نفر را با خود به برد. عبدالرحمن می‌گوید: من و پدرم و مادرم و خدمتكارمان در خانه بودیم. راوی می‌گوید: نمی‏دانم كه عبدالرحمن از همسرش نام برد یا خیر.ابوبكر به خانه پیامبر اكرم جرفته، شام خورد وهمراه آنحضرت ج(در مسجد) نماز خواند و دوباره به خانه رسول الله جبرگشت و پاسی از شب را آنجا ماند. وقتی به خانه برگشت، همسرش به وی گفت: چرا مهمانان خود را در انتظار گذاشتی؟ ابوبكر سگفت: مگر هنوز آنان را شام نداده اید؟ همسرش گفت: شام بردیم ولی چون شما نبودید،آنها شام نخوردند. عبدالرحمن می‌گوید: من از ترس، پنهان شدم. پدرم مرا صدا زد: ای نادان! و ناسزا گفت و در پایان فرمود: بخورید، هر چند كه این شام بعلت تأخیر گوارا نیست. بخدا سوگند، من هرگز از این غذا نمی‏خورم. عبدالرحمن سمی‌گوید: هر لقمه‌ای كه از غذا برمی‏داشتیم، به خدا سوگند، بجای آن، بیش از یک لقمه، اضافه می‏شد تا جائیكه همه مهمانان سیر خوردند و غذا بیشتر از آنچه كه آوردند، باقی ماند. پدرم وقتی دید كه غذا نه تنها باقی مانده، بلكه بیشتر شده است، خطاب به همسرش گفت: ای خواهر بنی فراس، ماجرا چیست؟.

همسرش گفت: به خدا سوگند كه این غذا، سه برابر غذای قبلی است. آنگاه ابوبكرسنیز شروع بخوردن كرد و فرمود: سوگندی كه یاد كردم، از طرف شیطان بود. آنگاه، یک لقمه از آن را خورد و بقیه طعام را خدمت رسول ‏الله جبرد. و آن غذا تا صبح نزد رسول‏الله جماند. میان ما و طایفه‏ای دیگر عهد و پیمانی بود كه از قضا موعدش فرا رسیده بود. آنها دوازده نفر بودند ولی با هركدام، تعدادی همراه بود كه همه از آن غذا خوردند و سیر شدند».

کتاب اذان

باب (۱): آغاز مشروعیت اذان

۳۶۴- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب كَانَ يَقُولُ: كَانَ الْمُسْلِمُونَ حِينَ قَدِمُوا الْمَدِينَةَ، يَجْتَمِعُونَ فَيَتَحَيَّنُونَ الصَّلاةَ، لَيْسَ يُنَادَى لَهَا، فَتَكَلَّمُوا يَوْمًا فِي ذَلِكَ، فَقَالَ بَعْضُهُمِ: اتَّخِذُوا نَاقُوسًا مِثلَ نَاقُوسِ النَّصَارَى، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ بُوقًا مِثلَ قَرْنِ الْيَهُودِ، فَقَالَ عُمَرُ س: أَوَلا تَبْعَثونَ رَجُلا يُنَادِي بِالصَّلاةِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «يَا بِلالُ قُمْ فَنَادِ بِالصَّلاةِ»».(بخارى:۶۰۴)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: زمانی كه مسلمانان، تازه به مدینه آمده بودند، چون برای اوقات نماز، اذان گفته نمی‌شد، مردم تجمع می‏كردند و منتظر وقت نماز می‌ماندند. سرانجام، روزی مسلمانان در این باره با یكدیگر، تبادل نظر كردند. بعضی گفتند: ناقوسی مانند ناقوس نصارا و بعضی دیگر گفتند: شیپوری مانند شیپور یهود، به صدا درآوریم. اما عمر سفرمود: بهتر است وقت نماز، كسی را بفرستیم تا مردم را به نماز فرا خواند. رسول ‏الله جفرمود: «ای بلال! برخیز و مردم را به نماز فراخوان»».

باب (۲): کلمات اذان دو بار، گفته میشود

۳۶۵- «عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: أُمِرَ بِلالٌ أَنْ يَشْفَعَ الأَذَانَ، وَأَنْ يُوتِرَ الإِقَامَةَ، إِلا الإِقَامَةَ».(بخارى:۶۰۵)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: به بلال سدستور داده شد كه كلمات اذان را دوبار و كلمات اقامه را یک بار، بگوید جز «قدقامت الصلاه» كه دوبار گفته شود».

باب (۳): فضیلت اذان گفتن

۳۶۶- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا نُودِيَ لِلصَّلاةِ، أَدْبَرَ الشَّيْطَانُ وَلَهُ ضُرَاطٌ، حَتَّى لا يَسْمَعَ التَّأْذِينَ، فَإِذَا قَضَى النِّدَاءَ أَقْبَلَ، حَتَّى إِذَا ثوِّبَ بِالصَّلاةِ أَدْبَرَ، حَتَّى إِذَا قُضِيَ التَّثوِيبُ أَقْبَلَ، حَتَّى يَخْطِرَ بَيْنَ الْمَرْءِ وَنَفْسِهِ، يَقُولُ: اذْكُرْ كَذَا، اذْكُرْ كَذَا، لِمَا لَمْ يَكُنْ يَذْكُرُ، حَتَّى يَظَلَّ الرَّجُلُ لا يَدْرِي كَمْ صَلَّى»».(بخارى:۶۰۸)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود:«هنگامی كه برای نماز، اذان داده میشود، شیطان فرار می‏كند و از عقب خود، هوا خارج می‏كند تا صدای اذان را نشنود. و بعد از اذان، برمی‏گردد. و باز، هنگام اقامه گفتن، فرار می‏كند. و دوباره، پس از اتمام آن، بر می‏گردد تا نمازگزاران را دچار وسوسه كند و می‌گوید: فلان مسئله و فلان مسئله و... را به خاطر بیاور. یعنی همه انچه را كه فراموش كرده است به یادش می‌آورد و او را چنان سرگرم می‌كند كه نداند چند ركعت، خوانده است»».

باب (۴): اذان گفتن با آواز بلند

۳۶۷- «عَنْ أبي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُوْلَ الله ج يَقُوْلُ: «إِنَّهُ لا يَسْمَعُ مَدَى صَوْتِ الْمُؤَذِّنِ جِنٌّ وَلا إِنْسٌ وَلا شَيْءٌ إِلا شَهِدَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»».(بخارى:۶۰۹)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: از رسول اكرم جشنیدم كه می‏فرمود: «جن و انس و هر مخلوق دیگری كه صدای مؤذن را بشنوند، روز قیامت برای او گواهی خواهند داد»».

باب (۵): اذان از خونریزی جلوگیری می‌کند

۳۶۸- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ إِذَا غَزَا بِنَا قَوْمًا، لَمْ يَكُنْ يَغْزُو بِنَا حَتَّى يُصْبِحَ وَيَنْظُرَ، فَإِنْ سَمِعَ أَذَانًا كَفَّ عَنْهُمْ، وَإِنْ لَمْ يَسْمَعْ أَذَانًا أَغَـارَ عَلَيْهِمْ».(بخارى:۶۱۰)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: هرگاه، رسول ‏الله جبرای جهاد می‏رفت، منتظر می‌ماند و تا صبح، حمله نمی‌كرد. اگر صدای اذان را می‌شنید، دست نگه می‌داشت و در غیر اینصورت، حمله را آغاز می‌كرد».

باب (۶): هنگام شنیدن اذان، چه باید گفت؟

۳۶۹- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا سَمِعْتُمُ النِّدَاءَ، فَقُولُوا مِثلَ مَا يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ»».(بخارى:۶۱۱)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: رسول اكرم جفرمود: «هنگامی كه صدای اذان به گوش شما رسید، كلمات اذان را با مؤذن تكرار كنید»».

۳۷۰- «عَنْ مُعَاوِيَةَ س مِثلَهُ إِلَى قَوْلِهِ: وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ. ولَمَّا قَالَ: حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ قَالَ: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ». وَقَالَ: هَكَذَا سَمِعْنَا نَبِيَّكُمْ ج يَقُولُ».(بخارى: ۶۱۲-۶۱۳).

ترجمه: «از معاویه سروایت است كه ایشان، كلمات اذان را تا كلمه «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ»،با موذن، تكرار كرد و همینكه مؤذن به «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ»رسید، در جواب، گفت: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ».و فرمود: شنیدم كه پیامبر جچنین می‌گفت».

باب (۷): دعای اذان

۳۷۱- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ النِّدَاءَ: اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَالصَّلاةِ الْقَائِمَةِ، آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ، حَلَّتْ لَهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ»». (بخارى: ۶۱۴)

ترجمه: «جابر ابن عبد الله سمی‌گوید: رسول اكرم جفرمود: «هركس بعد از شنیدن اذان، این دعا را بخواند:«اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَالصَّلاةِ الْقَائِمَةِ، آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ»روز قیامت، از شفاعت من، بهره‏مند خواهد شد.

ترجمه دعا: خدایا! ای صاحب این دعوت كامل (اذان) و نمازی كه هم اكنون برگزار می‌شود! به محمد جوسیله (درجه‌ای است در بهشت) و فضیلت عنایت فرما و او را طبق وعده ات به مقام محمود(شفاعت) برسان».

باب (۸): قرعه کشی برای اذان گفتن

۳۷۲- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الأَوَّلِ، ثمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلا أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لاسْتَهَمُوا، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي التَّهْجِيرِ لاسْتَبَقُوا إِلَيْهِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي الْعَتَمَةِ وَالصُّبْحِ لأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا»».(بخارى: ۶۱۵)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «اگر مردم از پاداش اذان و صف اول نماز، آگاه می‏بودند و برای دستیابی به آن، چاره‌ای جز قرعه كشی نداشتند، حتما قرعه كشی می‌كردند. همچنین، اگر ثواب اول وقت را می‌دانستند، برای رسیدن به آن، از یكدیگر سبقت می‌گرفتند. و اگر از پاداش نماز عشاء و صبح (با جماعت) مطلع می‏بودند، با خزیدن هم كه شده بود در آنها شركت می‏كردند»».

باب (۹): اذان گفتن شخص نابینا در صورتی که کسی وقت اذان را به او بگوید

۳۷۳- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِنَّ بِلالا يُؤَذِّنُ بِلَيْلٍ، فَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يُنَادِيَ ابْنُ أُمِّ مَكْتُومٍ». ثمَّ قَالَ: وَكَانَ رَجُلاً أَعْمَى لا يُنَادِي حَتَّى يُقَالَ لَهُ أَصْبَحْتَ أَصْبَحْتَ».(بخارى: ۶۱۷)

ترجمه: «عبد الله بن عمر می‌گوید: رسول الله جفرمود: «بلال زمانی اذان می‌گوید كه هنوز شب است (قبل از طلوع فجر). بنابراین، شما پس از اذان بلال، بخورید و بیاشامید تا اینكه عبد الله ابن ام مكتوم اذان گوید».

عبد الله ابن عمر بمی‌گوید: عبد الله ابن ام مكتوم نابینا بود، تا او را از طلوع فجر با خبر نمی‌ساختند، اذان نمی‏گفت».

باب (۱۰): اذان گفتن پس از طلوع فجر

۳۷۴- «عَنْ حَفْصَةَ ل: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ إِذَا اعْتَكَفَ الْمُؤَذِّنُ لِلصُّبْحِ، وَبَدَا الصُّبْحُ، صَلَّى رَكْعَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ تُقَامَ الصَّلاةُ». (بخارى:۶۱۸)

ترجمه: «حفصه لمی‌گوید: پس از اذان صبح و آشكار شدن فجر، رسول اكرم جقبل از ادای فرض، دو ركعت نماز، بطور مختصر می‏خواند».

باب (۱۱): اذان گفتن قبل از طلوع فجر

۳۷۵- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «لا يَمْنَعَنَّ أَحَدَكُمْ أَوْ أَحَدًا مِنْكُمْ أَذَانُ بِلالٍ مِنْ سَحُورِهِ، فَإِنَّهُ يُؤَذِّنُ أَوْ يُنَادِي بِلَيْلٍ، لِيَرْجِعَ قَائِمَكُمْ، وَلِيُنَبِّهَ نَائِمَكُمْ، وَلَيْسَ أَنْ يَقُولَ الْفَجْرُ، أَوِ الصُّبْحُ». وَقَالَ بِأَصَابِعِهِ، وَرَفَعَهَا إِلَى فَوْقُ، وَطَأْطَأَ إِلَى أَسْفَلُ حَتَّى يَقُولَ هَكَذَا. قَالَ زُهَيْرٌ بِسَبَّابَتَيْهِ، إِحْدَاهُمَا فَوْقَ الأُخْرَى، ثمَّ مَدَّهَا عَنْ يَمِينِهِ وَشِمَالِهِ».(بخارى: ۶۲۱)

ترجمه: «عبدالله بن مسعود سمی‌گوید: رسول اكرم جفرمود: « مواظب باشید كه اذان بلال، مانع خوردن سحری نگردد. زیرا بلال، قبل از طلوع فجر، اذان می‏گوید تا كسانی كه مشغول نمازند، برای سحری برگردند و آنان كه خوابند، بیدار شوند. پس، اذان بلال را با صبح صادق اشتباه نگیرید». وآنحضرت جبا انگشت‏هایش اشاره كرد، ابتدا انگشتهایش را بالا برد وسپس، به طرف پائین آورد و فرمود: «تا روشنی و سفیدی افق، اینگونه ظاهر شود».زهیر (یكی از راویان این حدیث) دو انگشت‏ سبابه خود را روی هم گذاشت. سپس، آنها را به سوی راست و چپ، باز نمود و گفت: نور صبح صادق، اینگونه گسترش می‌یابد».

باب (۱۲) بین هر اذان و اقامه ای میتوان نماز خواند

۳۷۶- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغَفَّلٍ الْمُزَنِيِّ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاةٌ-ثلاثا-لِمَنْ شَاءَ». و في رواية: «بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاةٌ، بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاةٌ». ثم قال في الثالثة: «لِمَنْ شَاءَ»».(بخارى: ۶۲۴و۶۲۷)

ترجمه: «عبدالله بن مغفل سروایت می‌كند كه رسول ‏الله جفرمود: «میان هر اذان و اقامه‌ای نمازی وجود دارد. (این جمله را سه بار تكرار كرد) و گفت: البته برای هر كس كه بخواهد».

و در روایتی دیگر آمده است كه آنحضرت جفرمود: «میان هر اذان و اقامه، نمازی وجود دارد، میان هر اذان و اقامه، نمازی وجود دارد». و بار سوم فرمود: «البته برای هر كس كه بخواهد»».

باب (۱۳): کسی که در حالت سفر، اذان یک مؤذن را کافی می‌داند

۳۷۷- «عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِث س قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ ج فِي نَفَرٍ مِنْ قَوْمِي، فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ عِشْرِينَ لَيْلَةً، وَكَانَ رَحِيمًا رَفِيقًا، فَلَمَّا رَأَى شَوْقَنَا إِلَى أَهَالِينَا، قَالَ: «ارْجِعُوا فَكُونُوا فِيهِمْ، وَعَلِّمُوهُمْ، وَصَلُّوا، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلاةُ فَلْيُؤَذِّنْ لَكُمْ أَحَدُكُمْ، وَلْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ»».(بخارى: ۶۲۸)

ترجمه: «مالک بن حویرث سمی‌گوید: من و گروهی از افراد قبیله‌‌ام نزد رسول ‏الله جشرفیاب شدیم. بیست روز، نزد ایشان توقف كردیم. آنحضرت جفردی بسیار شفیق و مهربان بود. رسول رحمت جهنگامی كه علاقه ما را نسبت به خانواده‌هایمان احساس كرد، فرمود: «برگردید و درمیان خانواده‌هایتان زندگی كنید و آنها را با مسایل و احكام دین، آشنا سازید. و هرگاه، وقت نماز فرا رسید، یكی از شما اذان بگوید و كسی كه از نظر سنی از دیگران، بزرگتر است، امامت نماز را بعهده گیرد»».

۳۷۸- «و عَنهْ س في رواية: أَتَى رَجُلانِ النَّبِيَّ ج يُرِيدَانِ السَّفَرَ، فَقَالَ النَّبِيُّ ج: «إِذَا أَنْتُمَا خَرَجْتُمَا، فَأَذِّنَا، ثمَّ أَقِيمَا، ثمَّ لِيَؤُمَّكُمَا أَكْبَرُكُمَا»».(بخارى:۶۳۰)

ترجمه: «و در روایتی دیگر، مالک بن حویرث می‌گوید: دو نفر كه قصد مسافرت داشتند، خدمت آنحضرت جشرفیاب شدند. رسول ‏الله جفرمود: «هرگاه به مسافرت رفتید و وقت نماز فرارسید، اذان و اقامه بگویید و نماز بخوانید و هر یک از شما كه بزرگتر است، امامت نماز را بعهده گیرد»».

باب (۱۴): اگر مسافران، جماعتی بودند، اذان واقامه بگویند

۳۷۹- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ يَأْمُرُ مُؤَذِّنًا يُؤَذِّنُ، ثمَّ يَقُولُ عَلَى إِثرِهِ: «أَلا صَلُّوا فِي الرِّحَالِ»، فِي اللَّيْلَةِ الْبَارِدَةِ، أَوِ الْمَطِيرَةِ فِي السَّفَرِ». (بخارى:۶۳۲)

ترجمه: «عبدالله بن عمر بمی‌گوید: رسول ‏اكرم جدر شبهای سرد یا بارانی، در مسافرت، به مؤذن دستور می‌داد تا اذان بگوید و بعد از اذان، اعلام كند كه: «در محل اقامت خود، نماز بخوانید»».

باب (۱۵): کسی که بگوید: نمازمان فوت شده است

۳۸۰- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ س قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ ج إِذْ سَمِعَ جَلَبَةَ رِجَالٍ، فَلَمَّا صَلَّى قَالَ: «مَا شَأْنُكُمْ»؟ قَالُوا: اسْتَعْجَلْنَا إِلَى الصَّلاةِ. قَالَ: «فَلا تَفْعَلُوا إِذَا أَتَيْتُمُ الصَّلاةَ فَعَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ، فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمُّوا»».(بخارى:۶۳۵)

ترجمه: «ابوقتاده سمی‌گوید: با رسول اكرمجمشغول نماز خواندن بودیم كه صدای جست وخیز عده‌ای، بگوش رسید. پس از اتمام نماز، رسول اكرم جخطاب به آنان، فرمود: «این چه كاری بود كه كردید»؟گفتند: برای رسیدن به نماز جماعت، عجله داشتیم. رسول ‏الله جفرمود: «دوباره این كار را انجام ندهید. هنگامی كه برای نماز می‌آیید، با سكون و آرامش بیایید. هر چه از نماز را دریافتید، بخوانید. وبقیه را خودتان، كامل كنید»».

باب (۱۶): چه وقت باید برای نماز خواندن، بلند شد

۳۸۱- «وعَنْهُ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلاةُ فَلا تَقُومُوا حَتَّى تَرَوْنِي»».(بخارى:۶۳۷)

ترجمه: «ابوقتاده سمی‏گوید. رسول الله جفرمود: ««هنگامی كه برای نماز، اقامه گفته شد تا من نیامدم و مرا ندیدید از سر جایتان بلند نشوید»».

باب (۱۷): اگر پس از اقامه گفتن، برای امام کاری پیش آمد

۳۸۲- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: أُقِيمَتِ الصَّلاةُ وَالنَّبِيُّ ج يُنَاجِي رَجُلا فِي جَانِبِ الْمَسْجِدِ، فَمَا قَامَ إِلَى الصَّلاةِ حَتَّى نَامَ الْقَوْمُ». (بخارى: ۶۴۲)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: برای نماز، اقامه گفته شد در حالیكه پیامبر اكرمجدر گوشه مسجد، با كسی مشغول صحبت كردن بود. بعد از شنیدن اقامه، آنحضرت جبرای خواندن نماز، بلند نشد مگر زمانی كه عده‌ای بخواب رفته بودند».

باب (۱۸): وجوب نماز جماعت

۳۸۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِحَطَبٍ فَيُحْطَبَ، ثمَّ آمُرَ بِالصَّلاةِ فَيُؤَذَّنَ لَهَا، ثمَّ آمُرَ رَجُلاً فَيَؤُمَّ النَّاسَ، ثمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَوْ يَعْلَمُ أَحَدُهُمْ أَنَّهُ يَجِدُ عَرْقًا سَمِينً،ا أَوْ مِرْمَاتَيْنِ حَسَنَتَيْنِ، لَشَهِدَ الْعِشَاءَ»».(بخارى: ۶۴۴)

ترجمه: «ابوهریره سنقل می‌كند كه رسول الله جفرمود: «سوگند به ذاتی كه جانم در ید قدرت اوست، تصمیم گرفتم دستور دهم تا هیزم آماده كنند. وپس از اذان، كسی را برای امامت نماز بگمارم و خود، نزد كسانی بروم كه در خانه‏ها نشسته و در نماز جماعت شركت نمی‏كنند و آنها را با خانه‌هایشان آتش بزنم. بخدا سوگند، آنانی كه به جماعت نمی‏آیند، اگرمی‏دانستند كه استخوانی چرب یا دو تكه گوشت خوب به آنان می‏رسد، حتما در نماز عشاء شركت می‏كردند»».

باب (۱۹): فضیلت نماز جماعت

۳۸۴- «عَنْ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «صَلاةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُلُ صَلاةَ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً»». (بخارى:۶۴۵)

ترجمه: «ابن عمر بنقل می‌كند كه رسول الله جفرمود: «نماز جماعت بر نمازی كه تنها خوانده شود، بیست و هفت درجه، برتری دارد»».

باب (۲۰): فضیلت نماز صبح با جماعت

۳۸۵- «عَنْ أبي هُرَيْرَةَ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «تَفْضُلُ صَلاةُ الْجَمِيعِ صَلاةَ أَحَدِكُمْ وَحْدَهُ بِخَمْسٍ وَعِشْرِينَ جُزْءًا، وَتَجْتَمِعُ مَلائِكَةُ اللَّيْلِ وَمَلائِكَةُ النَّهَارِ فِي صَلاةِ الْفَجْرِ». ثمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: فَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ: ﴿إِنَّ قُرۡءَانَ ٱلۡفَجۡرِ كَانَ مَشۡهُودٗا﴾[الإسراء: ۷۸] . (بخارى:۶۴۸).

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: از رسول اكرم جشنیدم كه می‏فرمود: «نماز با جماعت بر نمازی كه به تنهایی خوانده می‌شود، بیست و پنج برابر، برتری دارد. و هنگام نماز صبح، فرشتگان شب و روز، جمع می‏شوند». ابوهریره سمی‌گوید: برای اثبات این مطلب، این آیه را بخوانید: ﴿إِنَّ قُرۡءَانَ ٱلۡفَجۡرِ كَانَ مَشۡهُودٗا﴾[الإسراء: ۷۸] . یعنی همانا نماز فجر، زمان حضور فرشتگان است».

۳۸۶- «عَنْ أَبِي مُوسَى س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «أَعْظَمُ النَّاسِ أَجْرًا فِي الصَّلاةِ أَبْعَدُهُمْ فَأَبْعَدُهُمْ مَمْشًى، وَالَّذِي يَنْتَظِرُ الصَّلاةَ حَتَّى يُصَلِّيَهَا مَعَ الإِمَامِ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنِ الَّذِي يُصَلِّي، ثمَّ يَنَامُ».)بخارى:۶۵۱)

ترجمه: «ابو موسی اشعری سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «بیشترین ثواب را در نماز، كسانی می‏برند كه مسیر طولانی‌تری را طی نمایند. (یعنی هر اندازه از مسجد دورتر باشند، ثواب بیشتری خواهند برد). و كسی كه منتظر می‌ماند تا نماز را با جماعت بخواند از كسی كه نمازش را می‌خواند و می‏خوابد، ثواب بیشتری می‌برد»».

باب (۲۱): فضیلت حضور در نماز ظهر، در شدت گرما

۳۸۷- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «بَيْنَمَا رَجُلٌ يَمْشِي بِطَرِيقٍ، وَجَدَ غُصْنَ شَوْكٍ عَلَى الطَّرِيقِ، فَأَخَّرَهُ، فَشَكَرَ اللَّهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ». ثمَّ قَالَ: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ: الْمَطْعُونُ، وَالْمَبْطُونُ، وَالْغَرِيقُ، وَصَاحِبُ الْهَدْمِ، وَالشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللهِ»».(بخارى: ۶۵۲)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «شخصی، شاخه خارداری را در مسیر راه دید، آن را برداشته و به كناری نهاد. خداوند از او خشنود شد و او را مورد مغفرت قرار داد». و بعد افزود: «شهدا پنج گروه‌اند: ۱ ـ كسی كه در اثر طاعون و وبا، بمیرد. ۲ ـ كسی كه در اثر اسهال، بمیرد. ۳ ـ كسی كه در اثر غرق شدن در آب، بمیرد. ۴ ـ كسی كه زیر آوار، فوت نماید. ۵ـ كسی كه در راه الله، كشته شود»».

باب (۲۲):پاداش گام برداشتن در راه خدا

۳۸۸- «عن أَنَسٍ س: أَنَّ بَنِي سَلِمَةَ أَرَادُوا أَنْ يَتَحَوَّلُوا عَنْ مَنَازِلِهِمْ، فَيَنْزِلُوا قَرِيبًا مِنَ النَّبِيِّ ج، قَالَ: فَكَرِهَ رَسُولُ اللَّهِ ج أَنْ يُعْرُوا الْمَدِينَةَ، فَقَالَ: «أَلا تَحْتَسِبُونَ آثارَكُمْ»».(بخارى: ۶۵۶)

ترجمه: «انس سروایت می‌كند كه بنی سلمه (كه در اطراف مدینه سكونت داشتند) تصمیم گرفتند خانه‌های خود را رها كنند و در جوار رسول ‏الله جسكونت نمایند. رسول‏خداجاز خالی شدن اطراف مدینه، اظهار ناخوشنودی كرد و فرمود: «مگر شما‌ نمی‏دانید كه پیاده رفتن به مسجد، چقدر ثواب دارد»»؟!.

باب (۲۳): فضیلت نماز عشاء با جماعت

۳۸۹- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لَيْسَ صَلاةٌ أَثقَلَ عَلَى الْمُنَافِقِينَ مِنَ الْفَجْر وَالْعِشَاءِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا»».(بخارى:۶۵۷)

ترجمه: «ابوهریره سروایت می‌كند كه رسول اكرم جفرمود: «هیچ نمازی بر منافقین، دشوارتر از نمازهای صبح و عشاء نیست. ولی اگر می‏دانستند كه در این نمازها چه اجر عظیمی نهفته است، بصورت افتان و خیزان هم كه می‌بود، حتماً در آنها، شركت می‌كردند»».

باب (۲۴): فضیلت مساجد و اجر و پاداش کسی که در مسجد نشسته ومنتظر نماز باشد

۳۹۰- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س، عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لا ظِلَّ إِلا ظِلُّهُ: الإِمَامُ الْعَادِلُ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ، وَرَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ، وَرَجُلانِ تَحَابَّا فِي اللَّهِ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ، وَرَجُلٌ طَلَبَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ، فَقَالَ: إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ، وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ، أَخْفَى حَتَّى لا تَعْلَمَ شِمَالُهُ مَا تُنْفِقُ يَمِينُهُ، وَرَجُلٌ ذَكَرَ اللَّهَ خَالِيًا، فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ»». (بخارى:۶۶۰)

ترجمه: «ابوهریره سروایت می‌كند كه رسول ‏الله جفرمود: «خداوند، هفت گروه را روزی كه هیچ سایه‌ای جز سایه او وجود ندارد، در زیر سایه خود، جای می‌دهد. ۱ ـ فرمانروای عادل. ۲ ـ جوانی كه در سایه اطاعت و بندگی خدا، رشد یافته باشد. ۳ ـ كسی كه همواره دل بسته مسجد باشد. ۴ ـ دو مسلمانی كه صرفا بخاطر خوشنودی الله با یكدیگردوست باشند و بر اساس آن،با هم جمع یا از یكدیگر جدا می‌شوند. ۵ ـ كسی كه زنی زیبا و صاحب مقام،او را به فحشاء بخواند ولی او نپذیرد وبگوید: من از خدا می‌ترسم. ۶ ـ كسی كه با دست راستش طوری صدقه دهد،كه دست چپش نداند. ۷ ـ كسی كه در تنهایی بیاد خدا باشد و از ترس او، اشک بریزد»».

باب (۲۵): فضیلت رفتن به مسجد

۳۹۱- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَرَاحَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُ نُزُلَهُ مِنَ الْجَنَّةِ كُلَّمَا غَدَا أَوْ رَاحَ»». (بخارى:۶۶۲)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «هركس به مسجد رفت و آمد كند، خداوند برای هر رفت و برگشت او، ضیافتی در بهشت تدارک می‌بیند»».

باب (۲۶): هنگام اقامه نماز فرض، هیچ نماز دیگری صحیح نیست .

۳۹۲- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَالِكٍ ابْنِ بُحَيْنَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج رَأَى رَجُلا وَقَدْ أُقِيمَتِ الصَّلاةُ، يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ ج لاث بِهِ النَّاسُ، وَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الصُّبْحَ أَرْبَعًا، الصُّبْحَ أَرْبَعًا»»؟ (بخارى:۶۶۳)

ترجمه: «عبدالله ابن مالک ابن بُحینه سمی‌گوید: رسول‏ خدا جشخصی را دید كه پس از گفتن اقامه (برای نماز صبح)، دو ركعت نماز می‏خواند. وقتی كه نماز تمام شد، مردم اطراف رسول ‏الله ججمع شدند. رسول ‏الله جخطاب به آن شخص، فرمود: «آیا نماز صبح را چهار ركعت می‌خوانی؟ آیا نماز صبح را چهار ركعت می‌خوانی»»؟ توضیح: منظور رسول ‏الله جاین بود كه هنگام شروع نماز فرض، شركت در آن لازم است. مترجم

باب (۲۷): شخص بیمار تا چه وقت باید برای نماز جماعت حاضر شود

۳۹۳- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَمَّا مَرِضَ رَسُولُ اللَّهِ ج مَرَضَهُ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، فَحَضَرَتِ الصَّلاةُ، فَأُذِّنَ، فَقَالَ: «مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ». فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ رَجُلٌ أَسِيفٌ، إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، وَأَعَادَ، فَأَعَادُوا لَهُ، فَأَعَادَ الثالِثةَ، فَقَالَ: «إِنَّكُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ، مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ». فَخَرَجَ أَبُو بَكْرٍ فَصَلَّى، فَوَجَدَ النَّبِيُّ ج مِنْ نَفْسِهِ خِفَّةً، فَخَرَجَ يُهَادَى بَيْنَ رَجُلَيْنِ، كَأَنِّي أَنْظُرُ رِجْلَيْهِ تَخُطَّانِ مِنَ الْوَجَعِ، فَأَرَادَ أَبُو بَكْرٍ أَنْ يَتَأَخَّرَ، فَأَوْمَأَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ ج أَنْ مَكَانَكَ، ثمَّ أُتِيَ بِهِ حَتَّى جَلَسَ إِلَى جَنْبِهِ، وَكَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي، وَأَبُو بَكْرٍ يُصَلِّي بِصَلاتِهِ، وَالنَّاسُ يُصَلُّونَ بِصَلاةِ أَبِي بَكْرٍ، فَقَالَ بِرَأْسِهِ: نَعَمْ. وفي رواية: جَلَسَ عَنْ يَسَارِ أَبِي بَكْرٍ، فَكَانَ أَبُوبَكْرٍ يُصَلِّي قَائِمًا».(بخارى:۶۶۴)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: رسول خدا جدر بیماری وفات، پس از شنیدن صدای اذان، فرمود:«به ابوبكر بگویید كه امامت نماز را به عهده گیرد».عرض كردم: ابوبكر مرد رقیق القلبی است و اگر در جایگاه شما قرار گیرد، نمی‌تواند مردم را نماز دهد. رسول الله جبار دوم، سخنش را تكرار كرد. ما نیز همان جواب قبلی را دادیم .رسول الله جبرای بار سوم، سخنش را تكرار كرد و فرمود: «معلوم می‏شود كه شما مانند همان زنانی هستید كه یوسف را احاطه كرده بودند، به ابوبكر بگویید كه نماز را امامت كند». آنگاه، ابوبكر رفت و امامت كرد. در آن اثنا، حال رسول خدا جكمی بهتر شد و با كمک دو نفر، به مسجد تشریف برد. عایشه لمی‌گوید: هنوز آن صحنه را از یاد نبرده‌‌ام كه پاهای (مبارک) رسول ‏الله جبدلیل ضعف و ناتوانی بر زمین كشیده می‌شد. وقتی كه چشم ابوبكر به رسول ‏الله جافتاد، خواست خود را كنار كشد اما آنحضرت جبا اشاره،به او فهماند كه همانجا بماند. سپس، او را جلو آوردند. و ایشان در كنار ابوبكر نشست. و نماز گزارد و ابوبكرسادامه نماز را به آنحضرت جاقتدا نمود ومردم به نماز ابوبكرساقتدا نمودند. در روایتی دیگر آمده است كه: پیامبر جسمت چپ ابوبكر سنشست و ابوبكر سنماز را ایستاده اقامه نمود».

شرح: «إنكن صواحب یوسف» یعنی شما مانند زنانی هستید كه یوسف را احاطه كرده بودند، هرچند خطاب بصورت جمع آمده است اما مخاطب آن، عایشه لاست واز سوی دیگر، كلمه «صواحب»كه جمع است منظور زلیخا می‌باشد. و وجه مشابهت آن، در این بودكه هر یک، چیزی اظهار می‌كرد كه خلاف باطنش بود. زلیخا ظاهراً زنان را مهمان كرده بود تا آنها را پذیرائی كند ولی هدفش، نشان دادن حسن و جمال یوسف بود تا آنها او را معذور بدانند. عایشه لنیز كه به ظاهر رقت قلب پدرش را مطرح ساخت، منظورش این بود كه اگر آنحضرت وفات یابد، مردم این واقعه را به فال بد گیرند و از ابوبكر خوششان نیاید.

۳۹۴- «وعَنْ عَائشَةَ ل قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ ج واشْتَدَّ وَجَعُهُ، اسْتَأذَنَ أزْوَاجَهُ أنْ يُمَرَّضّ فِي بَيْتِي، فَأذِنَّ لّهُ. وباقي الحديث تقدم آنفاً». (بخارى:۶۶۵)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: هنگامی كه بیماری رسول الله جشدت یافت، از سایر همسرانش اجازه خواست تا ایام بیماری را در خانه من، پرستاری شود. آنها نیز موافقت كردند».

باب (۲۸): آیا امام با کسانیکه حاضر شده‌اند، نماز بخواند؟ و آیا در روزهای بارانی خطبۀ جمعه خوانده شود؟

۳۹۵- «عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّهُ خَطَبَ فِي يَوْمٍ ذِي رَدْغٍ، فَأَمَرَ الْمُؤَذِّنَ لَمَّا بَلَغَ حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ قَالَ: قُلِ الصَّلاةُ فِي الرِّحَالِ، فَنَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ فَكَأَنَّهُمْ أَنْكَرُوا، فَقَالَ: كَأَنَّكُمْ أَنْكَرْتُمْ هَذَا، إِنَّ هَذَا فَعَلَهُ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنِّي،-يَعْنِي النَّبِيَّ ج-إِنَّهَا عَزْمَةٌ، وَإِنِّي كَرِهْتُ أَنْ أُحْرِجَكُمْ».(بخارى:۶۶۸)

ترجمه: «ابن عباس سدر یكی از روزهای بارانی، به ایراد خطبه پرداخت و هنگامی كه مؤذن به حی علی الصلاة (بشتابید برای نماز)رسید، ابن عباس سبه او دستور داد تا الصلاة فی الرحال (نماز را در خانه‏های تان بخوانید) بگوید. با شنیدن این كلمه، مردم با تعجب، به یكدیگر نگاه كردند. ابن عباس سخطاب به آنان فرمود: گویا این سخن، مورد پسند شما واقع نشد. ولی كسیكه از من، بهتر بود، (یعنی رسول‏الله ج) چنین كرد. گرچه حضور شما در نماز جمعه، افضل است ولی من نمی‌خواهم شما ر ا با مشكل مواجه سازم».

۳۹۶- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س يَقُولُ: قَالَ رَجُلٌ مِنَ الانْصَارِ: إِنِّي لا أَسْتَطِيعُ الصَّلاةَ مَعَكَ،-وَكَانَ رَجُلا ضَخْمًا-فَصَنَعَ لِلنَّبِيِّ ج طَعَامًا، فَدَعَاهُ إِلَى مَنْزِلِهِ، فَبَسَطَ لَهُ حَصِيرًا، وَنَضَحَ طَرَفَ الْحَصِيرِ، فَصَلَّى عَلَيْهِ رَكْعَتَيْنِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ آلِ الْجَارُودِ لانَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَكَانَ النَّبِيُّ ج يُصَلِّي الضُّحَى؟ قَالَ: مَا رَأَيْتُهُ صَلاهَا إِلا يَوْمَئِذٍ».(بخارى:۶۷۰)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: شخصی از انصار،كه خیلی فربه و چاق بود، به آنحضرت جگفت، نمی‌توانم با شما در نماز جماعت، شركت كنم. آنگاه، غذائی تدارک دید و آنحضرت جرا به منزلش دعوت نمود. آنجا، حصیری پهن نمود وروی آن، آب پاشید. رسول خدا جروی آن، دو ركعت، نماز خواند. مردی از آل جارود، از انس پرسید: آیا رسول خدا جنماز چاشت، می‌خواند؟ جواب داد: غیر از آن روز، من ندیدم كه بخواند».

باب (۲۹): اگر غذا حاضر شد و وقت نماز نیز فرا رسید (چه باید کرد؟)

۳۹۷- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا قُدِّمَ الْعَشَاءُ فَابْدَءُوا بِهِ قَبْلَ أَنْ تُصَلُّوا صَلاةَ الْمَغْرِبِ وَلا تَعْجَلُوا عَنْ عَشَائِكُمْ»».(بخارى:۶۷۲)

ترجمه: «انس ابن مالک سروایت می‌كند كه رسول ‏الله جفرمود: «اگر شام قبل از نماز مغرب آماده شد، نخست، شام را با آرامش، بخورید» (بعد نماز بخوانید)».

باب (۳۰): کسی که در خانه‌اش مشغول کاری بوده وهنگام فرار رسیدن وقت نماز، به مسجد رفته است

۳۹۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّهَا سُئِلَتْ: مَا كَانَ النَّبِيُّ ج يَصْنَعُ فِي بَيْتِهِ؟ قَالَتْ: كَانَ يَكُونُ فِي مِهْنَةِ أَهْلِهِ، تَعْنِي خِدْمَةَ أَهْلِهِ، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلاةُ خَرَجَ إِلَى الصَّلاةِ».(بخارى: ۶۷۶)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: از من درباره اموری كه رسول ‏الله جدر خانه انجام می‏داد، سؤال نمودند. جواب دادم: رسول ‏الله جدر كارهای خانه، همسران خود را كمک می‏كرد. اما به محض اینكه وقت نماز فرا می‌رسید، برای نماز، بیرون می‌رفت».

باب (۳۱): امامت مردم، برای آموزش کیفیت نماز پیامبر ج

۳۹۹- «عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ س قَالَ: إِنِّي لأُصَلِّي بِكُمْ وَمَا أُرِيدُ الصَّلاةَ، أُصَلِّي كَيْفَ رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج يُصَلِّي».(بخارى: ۶۷۷)

ترجمه: «از مالک بن حویرث سروایت است كه فرمود: می‌خواهم نماز جماعت برگزار نمایم. ولی هدفم، نماز خواندن نیست، بلكه می‌خواهم عملاً كیفیت نماز آنحضرت جرا به شما نشان دهم».

باب (۳۲): اهل علم و فضل، برای امامت از دیگران شایسته‌ترند

۴۰۰- «عَنْ عَائِشَةَ ل حديث: «مُرُوا أَبَا بَكْرٍ يُصَلِّي بِالنَّاسِ» تَقَدَّمَّ وَفِي هذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: قُلْتُ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ لِلنَّاسِ، فَقَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ: لِحَفْصَةَ قُولِي لَهُ إِنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ لِلنَّاسِ، فَفَعَلَتْ حَفْصَةُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَهْ إِنَّكُنَّ لانْتُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ لِلنَّاسِ». فَقَالَتْ حَفْصَةُ لِعَائِشَةَ: مَا كُنْتُ لاصِيبَ مِنْكِ خَيْرًا». (بخارى:۶۷۹)

ترجمه: «قبلاً روایت عایشه لدر این مورد، بیان شد. در این روایت نیز آمده است كه آنحضرت جدر بیماری وفات، فرمود: به ابوبكر بگویید كه نماز را برای مردم، امامت كند. عایشه لمی‌گوید: عرض كردم: اگر ابوبكر در جایگاه شما قرار گیرد، از شدت گریه، نمی‌تواند صدایش را به مردم برساند. بهتر است به عمر دستور دهید تا امامت كند. عایشه می‌گوید: من به حفصه نیز گفتم كه به رسول خدا جبگوید كه ابوبكر اگر در جای شما قرار گیرد، از شدت گریه، نمی‌تواند صدایش را به مردم برساند. بهتر است به عمر دستور سدهید. حفصه نیز چنین كرد. آنگاه، رسول خدا جفرمود: «شما همان زنانی هستید كه یوسف را احاطه كرده بودند. به ابوبكر بگویید تا برای مردم، امامت كند». حفصه (كه از عایشه ناراحت شده بود) گفت: هیچگاه از ناحیه تو خیری به من نرسید». (برای توضیح بیشتر، به حدیث شماره ۳۹۳ مراجعه كنید).

۴۰۱- «عَنْ أَنَسٍ س: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ كَانَ يُصَلِّي لَهُمْ فِي وَجَعِ النَّبِيِّ ج الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، حَتَّى إِذَا كَانَ يَوْمُ الاثْنَيْنِ وَهُمْ صُفُوفٌ فِي الصَّلاةِ، فَكَشَفَ النَّبِيُّ ج سِتْرَ الْحُجْرَةِ، يَنْظُرُ إِلَيْنَا وَهُوَ قَائِمٌ، كَأَنَّ وَجْهَهُ وَرَقَةُ مُصْحَفٍ، ثُمَّ تَبَسَّمَ يَضْحَكُ، فَهَمَمْنَا أَنْ نَفْتَتِنَ مِنَ الْفَرَحِ بِرُؤْيَةِ النَّبِيِّ ج، فَنَكَصَ أَبُو بَكْرٍ عَلَى عَقِبَيْهِ لِيَصِلَ الصَّفَّ، وَظَنَّ أَنَّ النَّبِيَّ ج خَارِجٌ إِلَى الصَّلاةِ، فَأَشَارَ إِلَيْنَا النَّبِيُّ ج أَنْ أَتِمُّوا صَلاتَكُمْ، وَأَرْخَى السِّتْرَ، فَتُوُفِّيَ مِنْ يَوْمِهِ».(بخارى:۶۸۰)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: در بیماری وفات رسول ‏الله ج، ابوبكر برای مردم امامت می‏كرد تا اینكه روز دوشنبه فرا رسید. در آنروز، در حالی كه مردم صف بسته و مشغول نماز خواندن بودند، رسول ‏الله جپرده اطاق را كنار زد و در حالی كه ایستاده بود به ما نگاه كرد و تبسم نمود. چهره مباركش مانند كاغذ، زرد بود. ما با دیدن جمال آنحضرت جاز فرط خوشحالی، نزدیک بود نماز را رها كنیم. ابوبكر سهم به گمان اینكه رسول ‏الله جبرای امامت تشریف می‌آورد، آهسته خود را عقب كشید تا به صف نمازگزاران برسد. اما رسول ‏الله جاشاره كرد كه نمازتان را كامل كنید. سپس، پرده را پایین انداخت. (با كمال تأسف) آنحضرت جدر همان روز، دارفانی را وداع گفت».

باب (۳۳): اگر کسی خواست نماز را برای مردم اقامه کند ولی امام اصلی آمد

۴۰۲- «عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ ج: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج ذَهَبَ إِلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ لِيُصْلِحَ بَيْنَهُمْ، فَحَانَتِ الصَّلاةُ، فَجَاءَ الْمُؤَذِّنُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ، فَقَالَ: أَتُصَلِّي لِلنَّاسِ فَأُقِيمَ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ، فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَالنَّاسُ فِي الصَّلاةِ، فَتَخَلَّصَ حَتَّى وَقَفَ فِي الصَّفِّ، فَصَفَّقَ النَّاسُ، وَكَانَ أَبُوبَكْرٍ لا يَلْتَفِتُ فِي صَلاتِهِ، فَلَمَّا أَكْثَرَ النَّاسُ التَّصْفِيقَ الْتَفَتَ، فَرَأَى رَسُولَ اللَّهِ ج، فَأَشَارَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ج أَنِ امْكُثْ مَكَانَكَ، فَرَفَعَ أَبُو بَكْرٍ س يَدَيْهِ، فَحَمِدَ اللَّهَ عَلَى مَا أَمَرَهُ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ج مِنْ ذَلِكَ، ثُمَّ اسْتَأْخَرَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى اسْتَوَى فِي الصَّفِّ، وَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللَّهِ ج فَصَلَّى، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «يَا أَبَا بَكْرٍ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَثْبُتَ إِذْ أَمَرْتُكَ»؟ فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: مَا كَانَ لابْنِ أَبِي قُحَافَةَ أَنْ يُصَلِّيَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ ج. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا لِي رَأَيْتُكُمْ أَكْثَرْتُمُ التَّصْفِيقَ، مَنْ رَابَهُ شَيْءٌ فِي صَلاتِهِ فَلْيُسَبِّحْ، فَإِنَّهُ إِذَا سَبَّحَ الْتُفِتَ إِلَيْهِ، وَإِنَّمَا التَّصْفِيقُ لِلنِّسَاءِ»».(بخارى:۶۸۴)

ترجمه: «سهل بن سعد ساعدی سمی‌گوید: روزی رسول ‏الله جنزد قبیله بنی عمرو ابن عوف رفت تا میان آنان، صلح و آشتی برقراركند. وقت نماز فرا رسید. مؤذن نزد ابوبكرسآمد و گفت: اگر شما امامت می‏كنید تا اقامه ‏گویم. ابو بكر سفرمود: آری.آنگاه، اقامه گفته شد و ابوبكرسنماز را شروع كرد. در آن اثنا، رسول الله جتشریف آورد و از میان صف‏ها عبور نمود و خود را به صف اول، رساند. مردم دستها را به یكدیگر زدند تا ابوبكر را از آمدن آنحضرت جبا خبر سازند. اما ابوبكرسدر حال نماز، به اطراف خود توجه نمی‌كرد. سرانجام، مردم چندین بار، دست زدند تا اینكه ابوبكر متوجه پیامبر جشد. رسول ‏الله جبا اشاره به ابوبكر سفهماند كه سَر جایـَت بمان و به نماز ادامه بده. ابوبكرسدستهایش را بلند كرد و برای كاری كه رسول خدا جاو را به آن، امر كرده بود، خدا را سپاس گفت و به صف نمازگزاران پیوست. آنگاه، رسول خدا ججلو رفت و امامت كرد. و پس از اتمام نماز، خطاب به ابوبكرسفرمود: «ای ابوبكر! وقتی من به تو دستور دادم كه سر جایت بمان، چرا قبول نكردی»؟ ابوبكر سعرض كرد: ای پیامبر گرامی خدا! برای پسر ابو قحافه شایسته نیست كه رسول ‏الله جرا امامت نماید. بعد از آن، رسول‏الله جخطاب به سایر نمازگزاران فرمود: « چرا شما اینهمه كف زدید؟ هرگاه در اثناء نماز، مشكلی پیش آمد، «سبحان الله» بگویید. آنگاه، امام متوجه می‌شود. كف زدن، مخصوص زنان است»».

باب (۳۴): امام برای آن تعیین شده است که به او اقتدا کنند

۴۰۳- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ ج قَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ»؟ قُلْنَا: لا هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ، قَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». قَالَتْ: فَفَعَلْنَا، فَاغْتَسَلَ، فَذَهَبَ لِيَنُوءَ، فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ، فَقَالَ ج: «أَصَلَّى النَّاسُ»؟ قُلْنَا: لا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». قَالَتْ: فَقَعَدَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ، فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ، فَقَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ»؟ قُلْنَا: لا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». فَقَعَدَ، فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ، فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ، فَقَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ»؟ فَقُلْنَا: لا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَالنَّاسُ عُكُوفٌ فِي الْمَسْجِدِ، يَنْتَظِرُونَ النَّبِيَّ ج لِصَلاةِ الْعِشَاءِ الاخِرَةِ، فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ ج إِلَى أَبِي بَكْرٍ بِأَنْ يُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، فَأَتَاهُ الرَّسُولُ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج يَأْمُرُكَ أَنْ تُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ وَكَانَ رَجُلاً رَقِيقًا: يَا عُمَرُ، صَلِّ بِالنَّاسِ، فَقَالَ لَهُ عُمَرُ: أَنْتَ أَحَقُّ بِذَلِكَ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ تِلْكَ الايَّامَ».(بخارى:۶۸۷)

ترجمه: «ام المومنین ؛عـایشـه ل؛ می‌گوید: هنگامی كه بیماری رسول اكرم جشدت یافت، فرمود: «آیا مردم نماز خواندند»؟ گفتیم: خیر، آنها منتظر شما هستند. فرمود: «طشت آبی برایم بیاورید». عایشه می‌گوید: طشت آوردیم. آنحضرت جغسل كرد و هنگامی كه می‌خواست بلند شود، دچار بی‏هوشی شد. وقتی به هوش آمد، فرمود: «آیا مردم نماز خواندند»؟ گفتیم: خیر، آنان منتظر شما هستند. رسول ‏الله جدوباره آب خواست و غسل نمود. اما وقتی ‏خواست بلند شود، برای بار دوم، بی‏هوش شد. چند لحظه بعد، وقتی به هوش آمد، پرسید: «آیا مردم نماز خواندند»؟ گفتیم: خیر، آنها منتظر شما هستند. و مردم هم برای نماز عشا در مسجد، منتظر آنحضرت جبودند. رسول ‏الله جكسی را نزد ابوبكر سفرستاد تا نماز را برگزار كند. قاصد نزد او رفت و پیام را بایشان رساند. ابو بكر سچون مردی رقیق القلب بود، به عمر سگفت: شما نماز را برگزار كنید. عمر سگفت: شما برای امامت سزاوارتر‌اید. اینگونه بود كه ابوبكر در آن روزها، وظیفه خطیر امامت را بعهده گرفت».

۴۰۴- «عَنْ عَائِشَةَ ل حديث صَلاة النبي ج فِي بَيْتِهِ وَهُوَ شَاكٍ تقدم، وفي هذه الرواية قال: «فَإِذَا صَلَّى جَالِسًا فَصَلُّوا جُلُوسًا»».(بخارى:۶۸۸)

ترجمه: «حدیث عایشه لدرباره نماز خواندن رسول ‏الله جدر خانه، هنگام بیماری، قبلا بیان گردید. در این روایت آمده است كه رسول خدا جفرمود: «هرگاه امام، نشسته نماز خواند، شما نیز نشسته نماز بخوانید»».

باب (۳۵): مقتدی چه وقت باید سجده کند؟

۴۰۵- «عن الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج إِذَا قَالَ: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» لَمْ يَحْنِ أَحَدٌ مِنَّا ظَهْرَهُ، حَتَّى يَقَعَ النَّبِيُّ ج سَاجِدًا، ثُمَّ نَقَعُ سُجُودًا بَعْدَهُ»». (بخارى: ۶۹۰)

ترجمه: «براء بن عازب سمی‌گوید: وقتی كه رسول ‏الله جاز ركوع بلند می‌شد و«سمع الله لمن حمده» می‌گفت، هیچ یک از ما كمرش را خم نمی‏كرد و به سجده نمی‏رفت تا زمانی كه آنحضرت به سجد نیفتاده بود بلكه پس از اینكه او به سجده می‌رفت، ما سجده می‌كردیم».

باب (۳۶): گناه کسی که سرش را قبل از امام، بلند نماید

۴۰۶- «عن أبي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «أَمَا يَخْشَى أَحَدُكُمْ أَوْ أَلا يَخْشَى أَحَدُكُمْ إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ قَبْلَ الإِمَامِ، أَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ أَوْ يَجْعَلَ اللهُ صُوْرَتَهُ صُوْرَةَ حِمَارٍ»».(بخارى:۶۹۱)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول اكرم جفرمود: «كسی كه سرش را قبل از امام، بلند ‏می كند، آیا نمی‌ترسد كه خداوند سرش را به سر الاغ و یا صورتش را به صورت الاغی، تبدیل نماید»».

باب (۳۷): امامت برده، غلام آزاد شده و کودک نابالغ

۴۰۷- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «اسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَإِنِ اسْتُعْمِلَ عليكم حَبَشِيٌّ كَأَنَّ رَأْسَهُ زَبِيبَةٌ»».(بخارى:۶۹۳)

ترجمه: «انس ابن مالک سروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: «از امیر خود، بشنوید و اطاعت كنید اگر چه او برده‌ای حبشی و سیه فام بوده و سرش به اندازه یک كشمش، كوچک باشد»».

باب (۳۸): اگر امام نماز را کامل نکرد ولی مقتدیان نماز را کامل کردند

۴۰۸- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «يُصَلُّونَ لَكُمْ، فَإِنْ أَصَابُوا فَلَكُمْ، وَإِنْ أَخْطَئُوا فَلَكُمْ وَعَلَيْهِمْ»».(بخارى:۶۹۴)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «اگر امامان شما، برای شما درست و صحیح نماز بخوانند، هم به آنان و هم به شما، پاداش داده می‌شود. ولی اگر در نمازشان، اشكالی وجود داشته باشد، شما پاداش خود را دریافت می‌كنید و آنها گناهكار می‌شوند»».

باب (۳۹): اگر دو نفر، جماعت بخوانند، نفر دوم، سمت راست امام و مساوی با امام بایستد

۴۰۹- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب حديث مبيته في بيت خالته قد تقدم وفي هذه الرواية قال: ثُمَّ نَامَ حَتَّى نَفَخَ وَكَانَ إِذَا نَامَ نَفَخَ، ثُمَّ أَتَاهُ الْمُؤَذِّنُ فَخَرَجَ فَصَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ».(بخارى: ۶۹۸)

ترجمه: «در این مورد، قبلاً حدیث ابن عباس را روایت كردیم كه ایشان شب را در خانه خاله اش؛ میمونه؛ گذراند. در این روایت، علاوه بر آن، آمده كه رسول ‏الله جخواب رفت طوری كه صدای نفسش شنیده می‏شد. و معمولاً هر وقت به خواب می‌رفت، صدای نفسش بلند می‌شد. سپس مؤذن آمد و او را بیدار كرد. آنحضرت جبدون اینكه تجدید وضو نماید، به مسجد رفت و نماز ‏خواند.

باب (۴۰): طولانی شدن نماز و خارج شدن کسی که برای کاری عجله داشته باشد

۴۱۰- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب: أَنَّ مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ س كَانَ يُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ ج، ثُمَّ يَرْجِعُ فَيَؤُمُّ قَوْمَهُ، فَصَلَّى الْعِشَاءَ، فَقَرَأَ بِالْبَقَرَةِ، فَانْصَرَفَ رجُلٌ، فَكَأَنَّ مُعَاذًا تَنَاوَلَ مِنْهُ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ ج فَقَالَ: «فَتَّانٌ، فَتَّانٌ، فَتَّانٌ». ثَلاثَ مِرَارٍ أَوْ قَالَ: «فَاتِنًا، فَاتِنًا، فَاتِنًا». وَأَمَرَهُ بِسُورَتَيْنِ مِنْ أَوْسَطِ الْمُفَصَّلِ». (بخارى: ۷۰۱)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سمی‌گوید: معاذ بن جبل سمعمولاً نماز عشا را پشت سر رسول اكرم جادا می‌كرد و بعد به مسجد محله خود، می‏رفت و برای مردم قبیله خود، امامت می‏كرد. در یكی از شب‏ها، سوره بقره را در نماز عشا قرائت نمود. نماز آنقدر طولانی شد كه یكی از مقتدیا‏ن نماز را ترک كرد و رفت. معاذ به او ناسزا گفت. هنگامی كه خبر به گوش آنحضرت جرسید، خطاب به معاذ فرمود: «مگر تو فتنه گر هستی و می‌خواهی مردم را در فتنه بیندازی»؟ و این جمله را سه بار تكرار نمود. آنگاه، به او توصیه كرد كه دو سوره متوسط از سوره‌های مفصل (از «ق» تا آخر قرآن) را انتخاب كند و بخواند».

باب (۴۱): امام قراءت را کوتاه و رکوع و سجده را کامل نماید

۴۱۱- «عن أبي مَسْعُودٍ س: أَنَّ رَجُلاً قَالَ: وَاللَّهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّي لأَتَأَخَّرُ عَنْ صَلاةِ الْغَدَاةِ مِنْ أَجْلِ فُلانٍ، مِمَّا يُطِيلُ بِنَا، فَمَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج فِي مَوْعِظَةٍ أَشَدَّ غَضَبًا مِنْهُ يَوْمَئِذٍ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ مِنْكُمْ مُنَفِّرِينَ، فَأَيُّكُمْ مَا صَلَّى بِالنَّاسِ فَلْيَتَجَوَّزْ، فَإِنَّ فِيهِمُ الضَّعِيفَ وَالْكَبِيرَ وَذَا الْحَاجَةِ»».(بخارى: ۷۰۲)

ترجمه: «ابومسعود سروایت می‌كند كه شخصی نزد رسول اكرم جآمد و گفت: ای رسول خدا! بخدا سوگند، من بدلیل اینكه فلانی، نماز را بسیار طولانی می‏كند، در نماز جماعت صبح، شركت نمی‌كنم. ابو مسعود سمی‌گوید: من در هیچ یک از سخنرانیها، رسول خدا جرا مانند آن روز، خشمگین ندیده بودم. آنحضرت جفرمود:«بعضی از شما، مردم را متنفر می‏كنید. بنابراین، هركس از شما كه امامت نماز را بعهده گرفت، آنرا مختصر بخواند زیرا در میان نمازگزاران، افراد ضعیف، پیر و كسانی كه كار فوری دارند، وجود دارد»».

۴۱۲- «عن جَابِرٍ س حديث معاذ س وأن النبي قَالَ لَهُ: «فَلَوْلا صَلَّيْتَ بِسَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى»».(بخارى:۷۰۵)

ترجمه: «حدیث معاذ كه جابر آن را روایت كرده بود، قبلا بیان گردید.در این روایت آمده است كه رسول ‏الله جبه معاذ فرمود: «چرا از سوره‌های «سبح اسم ربك» و «والشمس وضحاها» و «واللیل اذا یغشی» نمی‌خوانی»»؟

باب (۴۲): نماز مختصر، ولی کامل باشد

۴۱۳- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يُوجِزُ الصَّلاةَ وَيُكْمِلُهَا».(بخارى: ۷۰۶)

ترجمه: «انس بن مالک سمی‌گوید: رسول ‏الله جنماز را مختصر، ولی كامل می‏خواند».

باب (۴۳): مختصر کردن نماز، هنگام شنیدن صدای گریۀ کودک

۴۱۴- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ س: عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِنِّي لأَقُومُ فِي الصَّلاةِ أُرِيدُ أَنْ أُطَوِّلَ فِيهَا، فَأَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ، فَأَتَجَوَّزُ فِي صَلاتِي، كَرَاهِيَةَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمِّهِ»».(بخارى:۷۰۷)

ترجمه: «ابو قتاده سمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود:«گاهی كه به نماز می‌ایستم، دوست دارم آنرا طولانی بخوانم. در آن اثنا، صدای گریه كودكی به گوشم می‌رسد. آنگاه، نماز را مختصر می‌خوانم تا باعث آزار مادرش، نشوم»».

باب (۴۴): برابر نمودن صفها، هنگام اقامه نماز

۴۱۵- «عن النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍس يَقُولُ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللَّهُ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ»».(بخارى:۷۱۷)

ترجمه: «نعمان بن بشیرسمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «صف‏های نمازتان را برابر كنید و اگر نه، بیم آن می‌رود كه خداوند چهرهایتان را مسخ كند»».

باب (۴۵): روکردن امام بسوی نماز گزاران، هنگام برابر کردن صفها

۴۱۶- «عن أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ وَتَرَاصُّوا، فَإِنِّي أَرَاكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي»».(بخارى:۷۱۹)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: « صف‏های نمازتان را راست و منظم كنید زیرا من از پشت سرم، شما را می‏بینم»».

باب (۴۶): اگر میان امام و مقتدیانش پرده یا دیوار باشد

۴۱۷- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ فِي حُجْرَتِهِ، وَجِدَارُ الْحُجْرَةِ قَصِيرٌ، فَرَأَى النَّاسُ شَخْصَ النَّبِيِّ ج، فَقَامَ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلاتِهِ، فَأَصْبَحُوا فَتَحَدَّثُوا بِذَلِكَ، فَقَامَ اللَّيْلَةَ الثَّانِيَةَ، فَقَامَ مَعَهُ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلاتِهِ، صَنَعُوا ذَلِكَ لَيْلَتَيْنِ أَوْ ثَلاثًا، حَتَّى إِذَا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ، جَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ ج فَلَمْ يَخْرُجْ، فَلَمَّا أَصْبَحَ ذَكَرَ ذَلِكَ النَّاسُ، فَقَالَ: «إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تُكْتَبَ عَلَيْكُمْ صَلاةُ اللَّيْلِ»».(بخارى:۷۲۹)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: رسول ‏الله جنماز شب را در حجره خود می‏خواند و چون دیوارهای حجره، كوتاه بود و آنحضرت جدیده می‏شد، بعضی از مردم، خارج از خانه به او اقتدا ‏كردند. هنگام صبح، مردم در مورد آن، با یكدیگر، سخن گفتند. شب دوم و سوم نیز چنین شد. بعد از آن، رسول خدا جدر خانه نشست و برای نماز، بیرون نیامد. صبح روز بعد، مردم علتش را جویا شدند؟ آنحضرت جفرمود: «ترسیدم از اینكه مبادا نماز شب بر شما فرض گردد»».

باب (۴۷): نماز شب

۴۱۸- «وفي الحديث من رواية زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ س زيادة أنه قال:«قَدْ عَرَفْتُ الَّذِي رَأَيْتُ مِنْ صَنِيعِكُمْ، فَصَلُّوا أَيُّهَا النَّاسُ فِي بُيُوتِكُمْ فَإِنَّ أَفْضَلَ الصَّلاةِ، صَلاةُ الْمَرْءِ فِي بَيْتِهِ إِلا الْمَكْتُوبَةَ»».(بخارى:۷۳۱)

ترجمه: «حدیث فوق، به روایت زید بن ثابت هم آمده است. و بر آن حدیث، این مطلب افزوده شده است كه رسول خدا جفرمود: «من در این چند شب، متوجه رفتار شما شدم و نماز خواندنتان را دیدم. پس ای مردم! در خانه‌هایتان نماز بخوانید. زیرا بجز نمازهای فرض، خواندن سایر نمازها در خانه بهتر است»».

ابواب صفت نماز

باب (۱): رفع یدین در تکبیر اولی هنگام شروع نماز

۴۱۹- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ يَرْفَعُ يَدَيْهِ حَذْوَ مَنْكِبَيْهِ، إِذَا افْتَتَحَ الصَّلاةَ، وَإِذَا كَبَّرَ لِلرُّكُوعِ، وَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ، رَفَعَهُمَا كَذَلِكَ أَيْضًا، وَقَالَ: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ» وَكَانَ لا يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي السُّجُودِ».(بخارى: ۷۳۵)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بروایت می‌كند كه: رسول خدا جدر آغاز نماز و هنگام تكبیر ركوع، رفع یدین می‌كرد یعنی دست‌هایش را تا برابر شانه‌ها بالا می‌برد. همچنین هنگام برخاستن از ركوع، نیز رفع یدین می‌كرد و «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» می‌گفت. ولی در سجده، چنین نمی‌كرد».

باب (۲): گذاشتن دست راست بر دست چپ (در نماز)

۴۲۰- «عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ:«كَانَ النَّاسُ يُؤْمَرُونَ أَنْ يَضَعَ الرَّجُلُ الْيَدَ الْيُمْنَى عَلَى ذِرَاعِهِ الْيُسْرَى فِي الصَّلاةِ»».(بخارى: ۷۴۰)

ترجمه: «سهل بن سعد سمی‌گوید: «مردم دستور داده می‌شدند كه در نماز، دست راست خود را روی ساعد چپشان بگذارند»».

باب (۳): بعد از تکبیر تحریمه، چه باید خواند؟

۴۲۱- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج وَأَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ ب كَانُوا يَفْتَتِحُونَ الصَّلاةَ بِـ: ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ﴾».(بخارى: ۷۴۳)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: رسول‏ الله جو ابوبكر و عمر ب، نماز را با فاتحه شروع می‏كردند».

۴۲۲- «عن أبي هُرَيْرَةَ س قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يَسْكُتُ بَيْنَ التَّكْبِيرِ وَبَيْنَ الْقِرَاءَةِ إِسْكَاتَةً، فَقُلْتُ: بِأَبِي وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِسْكَاتُكَ بَيْنَ التَّكْبِيرِ وَالْقِرَاءَةِ مَا تَقُولُ؟ قَالَ: «أَقُولُ: اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَايَ كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، اللَّهُمَّ نَقِّنِي مِنَ الْخَطَايَا كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ، اللَّهُمَّ اغْسِلْ خَطَايَايَ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ»».(بخارى: ۷۴۴)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول الله جبین تكبیر تحریمه و قرائت، اندكی سكوت می‏كرد. ابوهریره سمی‌گوید: عرض كردم: ای پیامبر گرامیج! پدر و مادرم فدایت باد، در این میان، چه می‌خوانی؟ رسول ‏الله جفرمود: «می‏گویم: اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَايَ كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، اللَّهُمَّ نَقِّنِي مِنَ الْخَطَايَا كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ، اللَّهُمَّ اغْسِلْ خَطَايَايَ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ». خدایا! میان من و گناهانم فاصله بیانداز همانطور كه میان مشرق و مغرب فاصله انداختی. خدایا‍‍‍‍‍‍‍‍‍!‌ همچنانكه پارچه سفید، از پلیدی و چرک، پاک و صاف می‌گردد، گناهانم را پاک و صاف بگردان. خدایا! گناهانم را به وسیله آب، یخ و تگرگ بشوی و پاک گردان»».

باب (۴)

۴۲۳- «عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبي بَكْرٍ ب: حديث الكسوف وقد تقدم، وفي هذه الرواية: قَالَتْ: قَالَ: «قَدْ دَنَتْ مِنِّي الْجَنَّةُ، حَتَّى لَوِ اجْتَرَأْتُ عَلَيْهَا، لَجِئْتُكُمْ بِقِطَافٍ مِنْ قِطَافِهَا، وَدَنَتْ مِنِّي النَّارُ، حَتَّى قُلْتُ: أَيْ رَبِّ، وَأَنَا مَعَهُمْ؟ فَإِذَا امْرَأَةٌ ـ حَسِبْتُ أَنَّهُ قَالَ: تَخْدِشُهَا هِرَّةٌ قُلْتُ: «مَا شَأْنُ هَذِهِ؟» قَالُوا: حَبَسَتْهَا حَتَّى مَاتَتْ جُوعًا، لا أَطْعَمَتْهَا وَلا أَرْسَلَتْهَا تَأْكُلُ ـ قَالَ: حَسِبْتُ أَنَّهُ قَالَ: «مِنْ خَشِيشِ أَوْ خَشَاشِ الأَرْضِ»». (بخارى: ۷۴۵)

ترجمه: «حدیث اسماء دختر ابو بكر بدرباره كسوف قبلاً بیان شد و در این روایت علاوه بر آن، چنین آمده است كه رسول‏ الله جفرمود: «بهشت چنان نزدیک من آمد كه اگر بخود جرأت می‌دادم از میوه‌های آن برای شما می‌آوردم. دوزخ نیز چنان نزدیک من آمد كه با خود گفتم: خدایا! مگر من هم از دوزخیانم؟ در آن اثنا، چشمم به زنی افتاد كه گربه‏ای، چهره‌اش را می‌خراشید. پرسیدم: این زن، چه كرده است؟ گفتند: گربه‌ای را در دنیا حبس كرده تا اینكه از گرسنگی مرده است. نه به او غذا ‏داده و نه او را آزاد گذاشته تا از حشرات و چیزهای دیگر زمین، تغذیه كند»».

باب (۵): نگاه کردن به سوی امام در نماز

۴۲۴- «عَنْ خَبَّابٍ س: قِيْلَ لَهُ: أَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج يَقْرَأُ فِي الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْنَا: بِمَ كُنْتُمْ تَعْرِفُونَ ذَاكَ؟ قَالَ: بِاضْطِرَابِ لِحْيَتِهِ».(بخارى:۷۴۶)

ترجمه: «خباب سمی‌گوید: به من گفتند: آیا رسول ‏الله جدر نماز ظهر و عصر، چیزی می‌خواند. گفتم: آری. پرسیدند: از كجا میدانستید؟ گفتم: از تكان خوردن ریش مباركش».

باب (۶): نگاه کردن به سوی آسمان، در نماز

۴۲۵- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «مَا بَالُ أَقْوَامٍ يَرْفَعُونَ أَبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فِي صَلاتِهِمْ»؟ فَاشْتَدَّ قَوْلُهُ فِي ذَلِكَ، حَتَّى قَالَ: «لَيَنْتَهُنَّ عَنْ ذَلِكَ، أَوْ لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ»». (بخارى:۷۵۰)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «چرا بعضی از مردم، در نماز، به طرف آسمان، نگاه می‏كنند»؟ و در این باره، سخنان شدیدی بر زبان آورد تا جائیكه فرمود: «یا از این كار خود، باز می‌آیند یا بینایی‌شان، ربوده می‌شود»».

باب (۷): التفات در نماز

۴۲۶- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج عَنِ الالْتِفَاتِ فِي الصَّلاةِ، فَقَالَ: «هُوَ اخْتِلاسٌ يَخْتَلِسُهُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلاةِ الْعَبْدِ»». (بخارى: ۷۵۱)

ترجمه: «عایشه لمی‌گوید: از رسول ‏الله جدرباره التفات (نگاه كردن به اطراف خود) هنگام نماز، پرسیدند: آنحضرت جفرمود: «این نوعی سرقت شیطان، از نماز بنده است»».

باب (۸): وجوب قرائت برای امام و مقتدی در تمام نمازها

۴۲۷- «عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ س قَالَ: شَكَا أَهْلُ الْكُوفَةِ سَعْدًا إِلَى عُمَرَ س، فَعَزَلَهُ وَاسْتَعْمَلَ عَلَيْهِمْ عَمَّارًا، فَشَكَوْا حَتَّى ذَكَرُوا أَنَّهُ لا يُحْسِنُ يُصَلِّي، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ، فَقَالَ: يَا أَبَا إِسْحَاقَ، إِنَّ هَؤُلاءِ يَزْعُمُونَ أَنَّكَ لا تُحْسِنُ تُصَلِّي؟ قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ: أَمَّا أَنَا، وَاللَّهِ فَإِنِّي كُنْتُ أُصَلِّي بِهِمْ صَلاةَ رَسُولِ اللَّهِ ج مَا أَخْرِمُ عَنْهَا، أُصَلِّي صَلاةَ الْعِشَاءِ، فَأَرْكُدُ فِي الأُولَيَيْنِ، وَأُخِفُّ فِي الأُخْرَيَيْنِ. قَالَ: ذَاكَ الظَّنُّ بِكَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ، فَأَرْسَلَ مَعَهُ رَجُلا أَوْ رِجَالا إِلَى الْكُوفَةِ، فَسَأَلَ عَنْهُ أَهْلَ الْكُوفَةِ، وَلَمْ يَدَعْ مَسْجِدًا إِلا سَأَلَ عَنْهُ، وَيُثْنُونَ مَعْرُوفًا، حَتَّى دَخَلَ مَسْجِدًا لِبَنِي عَبْسٍ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ، يُقَالُ لَهُ: أُسَامَةُ بْنُ قَتَادَةَ، يُكْنَى أَبَا سَعْدَةَ، قَالَ: أَمَّا إِذْ نَشَدْتَنَا، فَإِنَّ سَعْدًا كَانَ لا يَسِيرُ بِالسَّرِيَّةِ، وَلا يَقْسِمُ بِالسَّوِيَّةِ، وَلا يَعْدِلُ فِي الْقَضِيَّةِ. قَالَ سَعْدٌ: أَمَا وَاللَّهِ لأَدْعُوَنَّ بِثَلاثٍ: اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ عَبْدُكَ هَذَا كَاذِبًا، قَامَ رِيَاءً وَسُمْعَةً، فَأَطِلْ عُمْرَهُ، وَأَطِلْ فَقْرَهُ، وَعَرِّضْهُ بِالْفِتَنِ. وَكَانَ بَعْدُ إِذَا سُئِلَ يَقُولُ: شَيْخٌ كَبِيرٌ مَفْتُونٌ، أَصَابَتْنِي دَعْوَةُ سَعْدٍ. قَالَ الراوي عن جابر س: فَأَنَا رَأَيْتُهُ بَعْدُ، قَدْ سَقَطَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ مِنَ الْكِبَرِ وَإِنَّهُ لَيَتَعَرَّضُ لِلْجَوَارِي فِي الطُّرُقِ يَغْمِزُهُنَّ».(بخارى: ۷۵۵)

ترجمه: «جابر ابن سمره سمی‌گوید: اهل كوفه از سعد سنزد عمر‌ س؛خلیفه رسول خدا ج، شكایت كردند. عمر ساو را عزل كرد و عمار سرا بجای اوگمارد. مردم كوفه در شكایت علیه سعد تا جایی پیش رفتند كه گفتند: او خواندن نماز را هم بخوبی نمی‌داند. عمر سسعد سرا احضار نمود و گفت: ای ابو اسحاق! این مردم می‌گویند: تو نماز را هم درست نمی‌خوانی. سعد سگفت: بخدا سوگند، من به همان شیوه رسول ‏خدا جو بدون كم و كاست، نماز را برای آنان اقامه می‌كردم. مثلاً دو ركعت اول نماز عشا را طولانی و دو ركعت آخر آن را مختصر می‌خواندم.

عمر سگفت: ای ابو اسحاق! گمان ما درباره تو نیز همین بود. آنگاه، گروهی را برای جستجو و تحقیق، همراه وی به كوفه فرستاد. آنان به همه مساجد كوفه، سرزدند و از مردم درباره سعد، پرسیدند. مردم، از او تعریف می‌كردند. تا اینكه به مسجد قبیله بنی عبس رسیدند. در این مسجد، شخصی بنام اسامه ابن قتاده برخاست و گفت: اكنون كه مرا سوگند دادید، حقیقت را برای شما بازگو می‌كنم: سعد با ما به جهاد نمی‏رفت، اموال غنیمت را عادلانه تقسیم نمی‏كرد و در قضاوت و داوری، عدالت را رعایت نمی‏نمود. سعد سگفت: به خدا سوگند كه من سه دعا در حق تو می‏كنم: خدایا! اگر این بنده ات بخاطر كسب شهرت و مقام، دروغ می‌گوید: عمرش را دراز كن، او را فقیر و تنگدست بگردان و گرفتار فتنه‌ها كن. جابر سمی‌گوید: بعدها كه مردم، او را می‌دیدند و حالش را می‌پرسیدند، می‌گفت: پیر و فقیر شده‌ام، اسیر فتنه‌ها گشته‌‌ام و دعای سعد، مرا به این روز، انداخته است. عبدالملک بن عمیر ؛راوی حدیث جابر؛ می‌گوید: من در آخر عمر، اسامه را دیدم كه ابروهایش در اثر كهنسالی، روی چشمهایش افتاده بود (و آنقدر بی‌حیا شده بود) كه بر سر معابر می‌نشست و برای دختران، ایجاد مزاحمت می‌كرد».

۴۲۸- «عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «لا صَلاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ»».(بخارى:۷۵۶)

ترجمه: «از عباده بن صامت سروایت است كه رسول ‏الله جفرمود: «نماز هیچ كس، بدون خواندن سوره فاتحه، صحیح نیست»».

۴۲۹- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى، فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ ج فَرَدَّ، وَقَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ». فَرَجَعَ يُصَلِّي كَمَا صَلَّى، ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ ج، فَقَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ». ثَلاثًا، فَقَالَ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ مَا أُحْسِنُ غَيْرَهُ فَعَلِّمْنِي، فَقَالَ: «إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلاةِ فَكَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، وَافْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلاتِكَ كُلِّهَا»».(بخارى:۷۵۷)

ترجمه: «ابوهریره سروایت می‌كندكه: رسول الله جوارد مسجد شد. بعد از ایشان، شخص دیگری آمد و شروع به خواندن نماز، كرد. پس از اتمام نماز، به آنحضرت جسلام كرد. رسول اكرم جپس از پاسخ سلام، به او فرمود: «برو نماز بخوان. زیرا تو نماز نخواندی». او رفت و همانطور كه نماز خوانده بود، نماز خواند. بعد، آمد و سلام كرد. آنحضرت جدوباره فرمود: «برو نماز بخوان. زیرا تو نماز نخواندی». بار سوم نیز چنین كرد. آنگاه، گفت: سوگند به ذاتی كه تو را به حق فرستاده است، من بهتر از این، نمی‌دانم. به من یاد بده. رسول اكرم جفرمود: «هر وقت كه خواستی نماز بخوانی، نخست، تكبیر بگو. بعد، آنچه از قرآن برایت میسر است بخوان. سپس، با آرامش كامل، ركوع كن و پس از برداشتن سر از ركوع، راست بایست و اندكی مكث كن. سرانجام، با آرامش كامل، سجده كن. پس از برداشتن سر از سجده، اندكی بنشین. و همین شیوه را در تمام نمازهایت، رعایت كن».

باب (۹): قرائت در نماز ظهر

۴۳۰- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَقْرَأُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الأُولَيَيْنِ مِنْ صَلاةِ الظُّهْرِ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ، يُطَوِّلُ فِي الأُولَى، وَيُقَصِّرُ فِي الثَّانِيَةِ، وَيُسْمِعُ الآيَةَ أَحْيَانًا، وَكَانَ يَقْرَأُ فِي الْعَصْرِ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ، وَكَانَ يُطَوِّلُ فِي الأُولَى وَيُقَصِّرُ فِي الثَّانِيَةِ، وَكَانَ يُطَوِّلُ فِي الرَّكْعَةِ الأُولَى مِنْ صَلاةِ الصُّبْحِ، وَيُقَصِّرُ فِي الثَّانِيَةِ».(بخارى:۷۵۹)

ترجمه: «ابو قتاده سمی‌گوید: رسول‏ الله جدر دو ركعت اول نماز ظهر، سوره فاتحه و سوره‌ای دیگر را می‌خواند. ركعت اول را طولانی و ركعت دوم را كوتاه می‌خواند. و گاهی بعضی از آیات را طوری تلاوت می‌كرد كه ما می‌شنیدیم. همچنین در دو ركعت اول نماز عصر، سوره فاتحه و سوره‌ای دیگر را تلاوت می‌نمود. ركعت اول را طولانی و ركعت دوم را كوتاه می‌خواند. همچنین، آنحضرت جركعت اول نماز فجر را طولانی و ركعت دوم آن را كوتاه می‏خواند».

باب (۱۰): قرائت در نماز مغرب

۴۳۱- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ أُمَّ الْفَضْلِ سَمِعَتْهُ وَهُوَ يَقْرَأُ: ﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا ١﴾[المرسلات: ۱] ، فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّ، وَاللَّهِ لَقَدْ ذَكَّرْتَنِي بِقِرَاءَتِكَ هَذِهِ السُّورَةَ، إِنَّهَا لآخِرُ مَا سَمِعْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج يَقْرَأُ بِهَا فِي الْمَغْرِبِ».(بخارى: ۷۶۳)

ترجمه: «عبد الله ابن عباس بمی‌گوید: روزی سوره « والمرسلات عرفا» را می‏خواندم كه مادرم ؛ام الفضل؛ آنرا شنید و گفت: فرزندم! با تلاوت این سوره، مرا به یاد رسول خدا جانداختی. زیرا آخرین قرائتی كه از ایشان شنیدم، همین سوره بود كه در نماز مغرب، آنرا تلاوت كرد».

۴۳۲- «عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ س قَالَ: قَدْ سَمِعْتُ النَّبِيَّ يَقْرَأُ فِي الْمَغْرِبِ ج بِطُولَى الطُّولَيَيْنِ».(بخارى:۷۶۴)

ترجمه: «زید بن ثابت سمی‌گوید: از رسول ‏الله جشنیدم كه در نماز مغرب، از میان دو سوره طولانی (اعراف و انعام)، سوره طولانی‌تر (اعراف) را تلاوت می‌كرد».

باب (۱۱): قرائت با صدای بلند در نماز مغرب

۴۳۳- «عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج قَرَأَ فِي الْمَغْرِبِ بِالطُّورِ».(بخارى:۷۶۵)

ترجمه: «جبیر بن مطعم سمی‌گوید: شنیدم كه رسول خدا جدر نماز مغرب، سوره طور را تلاوت ‏كرد».

باب (۱۲): خواندن سوره دارای سجده، در نماز عشاء

۴۳۴- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: صَلَّيْتُ خَلْفَ أَبِي الْقَاسِمِ ج الْعَتَمَةَ، فَقَرَأَ: ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ ١﴾ فَسَجَدَ فَلا أَزَالُ أَسْجُدُ بِهَا حَتَّى أَلْقَاهُ».(بخارى: ۷۶۸)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: نماز عشاء را پشت سر ابوالقاسم جخواندم. رسول ‏الله جسوره ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ ١﴾را خواند و سجده كرد. من هم تا زمانی كه بمیرم و به ملاقات آنحضرت جبروم هر وقت كه این سوره را بخوانم، سجده می‌كنم»».

باب (۱۳): قرائت در نماز عشاء

۴۳۵- «عنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س: أنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ فِي سَفَرٍ، فَقَرَأ فِي الْعِشَاءِ فِي إحْدَى الرَّكْعَتَيْنِ بِالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ. وفِي رِوَايةٍ أُخْرَى قَالَ: وَمَا سَمِعْتُ أَحَدًا أَحْسَنَ صَوْتًا مِنْهُ، أَوْ قِرَاءَةً».(بخارى: ۷۶۹)

ترجمه: «براء ابن عازب سمی‌گوید: رسول الله جدر یكی از مسافرتها، در نماز عشاء، سوره «والتین والزیتون» را خواند. و در روایتی دیگر می‌گوید: من صدایی دلنشین‌تر از صدای رسول اكرم جدر قرائت، نشنیده‌‌ام».

باب (۱۴): قرائت در نماز فجر

۴۳۶- «عن أبي هُرَيْرَةَ س قَالَ: فِي كُلِّ صَلاةٍ يُقْرَأُ، فَمَا أَسْمَعَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج أَسْمَعْنَاكُمْ، وَمَا أَخْفَى عَنَّا أَخْفَيْنَا عَنْكُمْ، وَإِنْ لَمْ تَزِدْ عَلَى أُمِّ الْقُرْآنِ أَجْزَأَتْ، وَإِنْ زِدْتَ فَهُوَ خَيْرٌ».(بخارى:۷۷۲)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: در همه نمازها باید قرآن خواند. نمازی را كه آنحضرت جبا صدای بلند می‌خواند، ما هم برای شما، با صدای بلند می‌خوانیم. و نمازی را كه آهسته می‌خواند، ما هم برای شما، آهسته می‌خوانیم. اگر در نماز، تنها سوره فاتحه را بخوانید، كفایت می‌كند ولی اگر آیاتی به آن بیافزایید، بهتر است».

باب (۱۵): قرائت با صدای بلند در نماز فجر

۴۳۷- «عَنْ عَبيْدِاللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: انْطَلَقَ النَّبِيُّ ج فِي طَائِفَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَامِدِينَ إِلَى سُوقِ عُكَاظٍ وَقَدْ حِيلَ بَيْنَ الشَّيَاطِينِ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، وَأُرْسِلَتْ عَلَيْهِمُ الشُّهُبُ، فَرَجَعَتِ الشَّيَاطِينُ إِلَى قَوْمِهِمْ، فَقَالُوا: مَا لَكُمْ؟ فَقَالُوا: حِيلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، وَأُرْسِلَتْ عَلَيْنَا الشُّهُبُ، قَالُوا: مَا حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ إِلا شَيْءٌ حَدَثَ، فَاضْرِبُوا مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا، فَانْظُرُوا مَا هَذَا الَّذِي حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، فَانْصَرَفَ أُولَئِكَ الَّذِينَ تَوَجَّهُوا نَحْوَ تِهَامَةَ إِلَى النَّبِيِّ ج وَهُوَ بِنَخْلَةَ، عَامِدِينَ إِلَى سُوقِ عُكَاظٍ، وَهُوَ يُصَلِّي بِأَصْحَابِهِ صَلاةَ الْفَجْرِ، فَلَمَّا سَمِعُوا الْقُرْآنَ اسْتَمَعُوا لَهُ، فَقَالُوا: هَذَا وَاللَّهِ الَّذِي حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، فَهُنَالِكَ حِينَ رَجَعُوا إِلَى قَوْمِهِمْ، وَقَالُوا: يَا قَوْمَنَا ﴿...إِنَّا سَمِعۡنَا قُرۡءَانًا عَجَبٗا ١ يَهۡدِيٓ إِلَى ٱلرُّشۡدِ فَ‍َٔامَنَّا بِهِۦۖ وَلَن نُّشۡرِكَ بِرَبِّنَآ أَحَدٗا ٢﴾[الجن: ۱-۲] . فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى نَبِيِّهِ ج:﴿قُلۡ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ ٱسۡتَمَعَ نَفَرٞ مِّنَ ٱلۡجِنِّ﴾[الجن: ۱] . وَإِنَّمَا أُوحِيَ إِلَيْهِ قَوْلُ الْجِنِّ».(بخارى:۷۷۳)

ترجمه: «عبد الله بن عباس بمی‏گوید: روزی، رسول ‏الله جبا تنی چند از یارانش به قصد بازار عُكاظ، براه افتاد. و این، زمانی بود كه از دسترسی جِن‌ها به اخبار آسمانها، جلوگیری شده بود. و شهابهای آسمانی، آنها را تعقیب می‏كردند. جن‌ها وقتی با این وضعیت روبرو شدند، نزد قوم خویش باز گشتند. قوم‌شان پرسید: چرا برگشتید؟ جن‌ها در جواب، گفتند: از دسترسی ما به اخبار آسمانها، جلوگیری شده است. و اگر كسی برای رفتن به آسمانها، سعی كند، به وسیله شهابها تعقیب می‏شود. آنها گفتند: حتماً اتفاق خاصی در دنیا بوقوع پیوسته است. بروید اطراف و اكناف عالَم، بگردید و علت آن را پیدا كنید. عده‌ای از جن‌ها مامور تحقیق پیرامون آن شدند. گروهی كه بطرف تهامه بسیج شده بودند، در آنجا، با رسول‏ الله جمواجه شدند. رسول‏ الله جدر محلی بنام نخله، حضور داشت و عازم بازار عكاظ بود. لحظه‌ای كه جن‌ها رسیدند، رسول ‏الله جو یارانش در حال خواندن نماز فجر بودند. وقتی صدای قرآن را شنیدند، به آن گوش فرا دادند. سپس به یكدیگر گفتند: همین قرآن است كه از رفتن ما به سوی آسمانها و بدست آوردن خبرهای آسمانی، ممانعت نموده است. این بود كه به سوی قوم خود، بر گشتند و گفتند: « ای قوم! ما قرآن شگفت انگیزی را شنیدیم كه رهنمون به سوی كامیابی است. پس ما به آن ایمان آورده، از این پس، با پروردگار خود، كسی را شریک نمی‌گردانیم. خداوند بعد از آن، این آیات سوره جن را بر پیامبرجنازل فرمود: ﴿قُلۡ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ ٱسۡتَمَعَ نَفَرٞ مِّنَ ٱلۡجِنِّ﴾[الجن: ۱] . و آنچه نازل شد، سخن جن‌ها بود».

۴۳۸- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَرَأَ النَّبِيُّ ج فِيمَا أُمِرَ، وَسَكَتَ فِيمَا أُمِرَ. ﴿وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيّٗا﴾[مريم: ۶۴] . ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾[الاحزاب: ۲۱] ». (بخارى: ۷۷۴)

ترجمه: «عبد الله بن عباس بمی‌گوید: نمازهایی را كه خداوند به آنحضرت جدستور داد بلند بخواند، بلند می‌خواند و نمازهایی را كه دستور داد آهسته بخواند، آهسته می‌خواند. (و خداوند هرگز فراموش نمی‌كند) و (رسول الله جبهترین الگو، برای شماست)».

باب (۱۶): خواندن سوره‌های مختلف در نماز

۴۳۹- «عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ س: أنَّهُ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: قَرَأْتُ الْمُفَصَّلَ اللَّيْلَةَ فِي رَكْعَةٍ، فَقَالَ: هَذًّا كَهَذِّ الشِّعْرِ، لَقَدْ عَرَفْتُ النَّظَائِرَ الَّتِي كَانَ النَّبِيُّ ج يَقْرُنُ بَيْنَهُنَّ، فَذَكَرَ عِشْرِينَ سُورَةً مِنَ الْمُفَصَّلِ، سُورَتَيْنِ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ». (بخارى:۷۷۵)

ترجمه: «ابن مسعود سمی‌گوید: شخصی، نزد من آمد و گفت: دیشب، در یک ركعت، همه سوره‌های مفصل(از ق تا آخر قرآن) را تلاوت كردم. ابن مسعود گفت: آیا قرآن را مانند شعر، تند و با عجله خواندی؟ من سوره‌هایی را كه شبیه هم هستند و رسول ‏الله جهر دوتای آنها را در یک ركعت تلاوت می‌كرد، خوب می‌دانم. سپس، ابن مسعود بیست سوره از سوره‌های مفصل را نام برد و فرمود: هر دو سوره را در یک ركعت، بخوان».

باب (۱۷): خواندن فاتحه در دو رکعت آخر نماز

۴۴۰- «عَنْ أَبِي قَتَادَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يَقْرَأُ فِي الظُّهْرِ فِي الأُولَيَيْنِ بِأُمِّ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ، وَفِي الرَّكْعَتَيْنِ الأُخْرَيَيْنِ بِأُمِّ الْكِتَابِ، وَيُسْمِعُنَا الآيَةَ، وَيُطَوِّلُ فِي الرَّكْعَةِ الأُولَى مَا لا يُطَوِّلُ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ، وَهَكَذَا فِي الْعَصْرِ وَهَكَذَا فِي الصُّبْحِ».(بخارى:۷۷۶)

ترجمه: «ابوقتاده سمی‌گوید: رسول ‏الله جدر دو ركعت اول نماز ظهر، سوره فاتحه را با سوره‌ای دیگر از قرآن می‌خواند. اما در دو ركعت آخر، فقط سوره فاتحه را می‌خواند. و بعضی از آیات را طوری می‌خواند كه ما می‏شنیدیم. ركعت اول را نسبتاً از ركعت دوم، طولانی‏تر می‏كرد. آنحضرت جدر نماز عصر و صبح نیز به همین شیوه، عمل می‏نمود».

باب (۱۸): آمین گفتن امام با صدای بلند

۴۴۱- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «إِذَا أَمَّنَ الإِمَامُ فَأَمِّنُوا، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»». (بخارى:۷۸۱)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول‏ الله جفرمود: «هنگامی كه امام آمین گفت، شما نیز آمین بگویید. زیرا آمین هر كس كه همزمان با آمین فرشتگان باشد، تمام گناهان گذشته‌اش، آمرزیده می‌شود»». (گفتنی است كه بعد از آمین امام، فرشتگان نیز آمین می‏گویند). مترجم.

باب (۱۹): فضیلت آمین گفتن

۴۴۲- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا قَالَ أَحَدُكُمْ آمِينَ، وَقَالَتِ الْمَلائِكَةُ فِي السَّمَاءِ: آمِينَ، فَوَافَقَتْ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»».(بخارى: ۷۸۱)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه رسول الله جفرمود: «اگر آمین گفتن یكی از شما، با آمین گفتن فرشتگان، در آسمان، همزمان باشد، گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود»».

باب (۲۰): رکوع نمودن قبل از رسیدن به صف

۴۴۳- «عَنْ أَبِي بَكْرَةَ س: أَنَّهُ انْتَهَى إِلَى النَّبِيِّ ج وَهُوَ رَاكِعٌ، فَرَكَعَ قَبْلَ أَنْ يَصِلَ إِلَى الصَّفِّ، فَذَكَرَ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ ج، فَقَالَ: «زَادَكَ اللَّهُ حِرْصًا وَلا تَعُدْ»».(بخارى:۷۸۳)

ترجمه: «ابوبكره سمی‌گوید: روزی وارد مسجد شدم. آنحضرت جدر ركوع بود. قبل از رسیدن به صف، به ركوع رفتم. پس از خواندن نماز، آن را با رسول‏ الله جدر میان گذاشتم. آنحضرت جفرمود: «خداوند علاقه ات را نسبت به نماز بیافزاید. ولی دوباره چنین كاری نكن». (یعنی قبل از رسیدن به صف، ركوع نكن)».

باب (۲۱): تکبیرگفتن برای رکوع

۴۴۴- «عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ س: أَنَّهُ صَلَّى مَعَ عَلِيٍّ س بِالْبَصْرَةِ فَقَالَ: ذَكَّرَنَا هَذَا الرَّجُلُ صَلاةً كُنَّا نُصَلِّيهَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فَذَكَرَ أَنَّهُ كَانَ يُكَبِّرُ كُلَّمَا رَفَعَ وَكُلَّمَا وَضَعَ».(بخارى:۷۸۴)

ترجمه: «از عمران بن حصین سروایت است كه وی روزی پشت سر علی سدر شهر بصره، نماز خواند و گفت: این مرد، ما را به یاد نماز خواندن رسول ‏الله جانداخت. چرا كه آنحضرت جهنگام هر برخاستن و فرود آمدن، تكبیر می‌گفت».

باب (۲۲): تکبیر گفتن هنگام بلند شدن از سجده

۴۴۵- «عَن أَبِي هُرَيْرَةَ قَال:َ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلاةِ يُكَبِّرُ حِينَ يَقُوم،ُ ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْكَع،ُ ثُمَّ يَقُولُ: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» حِينَ يَرْفَعُ صُلْبَهُ مِنَ الرَّكْعَةِ، ثُمَّ يَقُولُ وَهُوَ قَائِمٌ: «رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ»، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَهْوِي، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَسْجُد،ُ ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَه،ُ ثُمَّ يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي الصَّلاةِ كُلِّهَا حَتَّى يَقْضِيَهَا، وَيُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ مِنَ الثِّنْتَيْنِ بَعْدَ الْجُلُوسِ».(بخارى:۷۸۹)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جهنگام شروع نماز و هنگام ركوع، تكبیر می‌گفت. و هنگامی كه از ركوع بلند می‏شد، «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» می‌گفت. و هنگامیكه راست می‌ایستاد «ربَّنَا وَلَک الْحَمْدُ» می‌گفت. سپس هنگام پائین رفتن برای سجده و بلند شدن از آن، تكبیر می‌گفت. و برای سجده دوم نیز چنین می‌كرد. و تا پایان نماز، به همین شیوه،. عمل می‌نمود. گفتنی است كه هنگام بلند شدن از قعده اول نیز تكبیر می‌گفت».

باب (۲۳): گذاشتن کف دستها بر زانوها در رکوع

۴۴۶- «عَنْ مُصْعَبَ بنِ سَعْدٍ س يَقُوْلُ: صَلَّيْتُ إِلى جَنْبِ أَبِيْ، فَطَبَّقْتُ بَيْنَ كَفَّيَّ، ثُمَّ وَضَعْتُهُمَا بَيْنَ فَخِذَيَّ، فَنَهَانِي أَبِي وَقَالَ: كُنَّا نَفْعَلُهُ فَنُهِينَا عَنْهُ، وَأُمِرْنَا أَنْ نَضَعَ أَيْدِينَا عَلَى الرُّكَبِ». (بخارى:۷۹۰)

ترجمه: «مصعب بن سعد بن ابی وقاص سمی‌گوید: روزی، كنار پدرم نماز می‌خواندم. هنگام ركوع، كف دستهایم را با هم چسبانده و در میان رانهایم گذاشتم. پدرم مرا منع كرد و گفت: ما نیز همین كار را می‌كردیم اما از آن، منع شدیم. و به ما دستور داده شد كه دست‏ها را روی زانوها، بگذاریم».

باب (۲۴): برابر نمودن سر و کمر در رکوع و آرامش در آن

۴۴۷- «عَنِ الْبَرَاءِ س قَالَ: كَانَ رُكُوعُ النَّبِيِّ ج وَسُجُودُهُ، وَبَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ، وَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ، مَا خَلا الْقِيَامَ وَالْقُعُودَ قَرِيبًا مِنَ السَّوَاءِ».(بخارى:۷۹۲)

ترجمه: «براءسمی‌گوید: مدت زمان ركوع، سجده، نشستن میان دو سجده (جلسه) و ایستادن بعد از ركوع (قومه) رسول ‏الله ج، نزدیک به هم بود. البته مدت زمان قیام و قعود یعنی تشهد، طولانی‏تر بود».

باب (۲۵): دعا در رکوع

۴۴۸- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَقُولُ فِي رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي»».(بخارى:۷۹۴)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: رسول ‏الله جدر ركوع و سجده خود، دعای «سُبْحَانَک اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِک اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی» را می‏خواند».

۴۴۹- «وَعَنْهَا ل فِي رِوايةٍ أُخْرَى: يَتَأَوَّلُ الْقُرْآنَ».(بخارى:۸۱۷)

‌ ترجمه: «و در روایتی دیگر از عایشه لآمده است كه رسول ‏الله جدر ركوع و سجده، آنچه را كه در قرآن به وی امر شده بود، می‌خواند».

باب (۲۶): فضیلت گفتن (اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ)

۴۵۰- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا قَالَ الإِمَامُ: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ فَقُولُوا: اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»». (بخارى:۷۹۶)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول‏ الله جفرمود: «هنگامی كه امام (سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ)می‌گوید، شما (اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ) بگویید. اگر این گفته شما همزمان با (اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ) ملائكه ادا شود، تمام گناهان گذشته شما مورد عفو قرار خواهند گرفت»».

باب (۲۷): قنوت

۴۵۱- «وعَنْهُ س قَالَ: لأُقَرِّبَنَّ صَلاةَ النَّبِيِّ ج، فَكَانَ أَبُو هُرَيْرَةَ س يَقْنُتُ فِي الرَّكْعَةِ الآخِرَةِ مِنْ صَلاةِ الظُّهْرِ وَصَلاةِ الْعِشَاءِ وَصَلاةِ الصُّبْحِ بَعْدَ مَا يَقُولُ: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ فَيَدْعُو لِلْمُؤْمِنِينَ وَيَلْعَنُ الْكُفَّارَ». (بخارى:۷۹۷)

ترجمه: «از ابوهریره سروایت است كه می‌فرمود: من نماز رسول ‏الله جرا (با بیان عملی) به فهم شما نزدیک می‌گردانم. و ایشان (ابوهریره) در ركعت آخر نماز ظهر، نماز عشاء و نماز صبح، بعد از (سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ)، قنوت می‏خواند و در دعای قنوت، برای مومنان، دعای خیر می‌كرد و برای كفار، لعن و نفرین می‌فرستاد».

۴۵۲- «عَنْ أَنَسٍس قَالَ: كَانَ الْقُنُوْتُ فِي الْمَغْرِبِ وَالْفَجْرِ».(بخارى:۷۹۸)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: رسول ‏الله جدر نماز مغرب و صبح، قنوت می‏خواند».

۴۵۳- «عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ الزُّرَقِيِّ س قَالَ: كُنَّا يَوْمًا نُصَلِّي وَرَاءَ النَّبِيِّ ج فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرَّكْعَةِ قَالَ: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ». قَالَ رَجُلٌ وَرَاءَهُ: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «مَنِ الْمُتَكَلِّمُ»؟ قَالَ: أَنَا. قَالَ: «رَأَيْتُ بِضْعَةً وَثَلاثِينَ مَلَكًا يَبْتَدِرُونَهَا، أَيُّهُمْ يَكْتُبُهَا أَوَّلُ»».(بخارى:۷۹۹)

ترجمه: «رفاعه ابن رافع زرقی سمی‌گوید: روزی، پشت سر آنحضرت جنماز می‏خواندیم. وقتی رسول خدا جسر از ركوع برداشت و «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» گفت، یكی از نماز گزاران این جملات را خواند: « رَبَّنَا وَلَک الْحَمْدُ حَمْدًا كَثِیرًا طَیبًا مُبَارَكًا فِیهِ». پس از اتمام نماز، رسول ‏الله جپرسید: «چه كسی این كلمات را خواند»؟ آن نمازگزار گفت: من بودم. رسول ‏الله جفرمود: «سی و اندی فرشته را دیدم كه برای نوشتن این جملات، از یكدیگر سبقت می‌گرفتند و هر كدام، سعی می‌كرد قبل از دیگری، آنرا بنویسد»».

باب (۲۸): حفظ اعتدال و آرامش، پس از رکوع

۴۵۴- «عَنْ أَنَسٍ س: أنَّهُ كَانَ يَنْعَتُ لَنَا صَلاةَ النَّبِيِّ ج فَكَانَ يُصَلِّي وَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ قَامَ حَتَّى نَقُولَ قَدْ نَسِيَ». (بخارى:۸۰۰)

ترجمه: «انس سنماز رسول ‏الله جرا عملاً به ما نشان می‏داد و هنگامی كه سرش را از ركوع بلند می‏كرد، آنقدر مكث می‌نمود (و به سجده نمی‌رفت) كـه ما فكر می‏كردیم سجده را فراموش كرده است».

باب (۲۹): تکبیر گویان به سجده میرفت

۴۵۵- «عَنْ أبي هُرَيْرَةَ س قال: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ يَقُولُ: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ». يَدْعُو لِرِجَالٍ فَيُسَمِّيهِمْ بِأَسْمَائِهِمْ، فَيَقُولُ: «اللَّهُمَّ أَنْجِ الْوَلِيدَ بْنَ الْوَلِيدِ، وَسَلَمَةَ بْنَ هِشَامٍ، وَعَيَّاشَ بْنَ أَبِي رَبِيعَةَ، وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، اللَّهُمَّ اشْدُدْ وَطْأَتَكَ عَلَى مُضَرَ، وَاجْعَلْهَا عَلَيْهِمْ سِنِينَ كَسِنِي يُوسُفَ». وَأَهْلُ الْمَشْرِقِ يَوْمَئِذٍ مِنْ مُضَرَ مُخَالِفُونَ لَهُ».(بخارى:۸۰۴)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جهر وقت سرش را از ركوع بلند می‏كرد، «سَمِعَاللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا وَلَك الْحَمْدُ» میگفت. سپس، نام چند نفر را ذكر می‌كرد و برای آنان دعا می‌نمود و می‌فرمود: «خدایا! ولید بن ولید، سلمه بن هشام، عیاش بن ربیعه و سایر مؤمنان مستضعف را نجات بده. الهی! قهر و غضبت را بر قوم مُضَر، نازل كن و آنان را دچار خشكسالی‌ای مانند خشكسالی دوران یوسف، بگردان». راوی می‌گوید: قبیله مضر كه در شرق مدینه سكونت داشتند، آن روزها، مخالف سرسخت رسول ‏الله جبودند».

باب (۳۰): فضیلت سجده

۴۵۶- «عَنْ أَبِيْ هُرَيْرَةَ س: أَنَّ النَّاسَ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ: «هَلْ تُمَارُونَ فِي الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ لَيْسَ دُونَهُ سَحَابٌ»؟ قَالُوا: لا يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ: «فَهَلْ تُمَارُونَ فِي الشَّمْسِ لَيْسَ دُونَهَا سَحَابٌ»؟ قَالُوا: لا. قَالَ: «فَإِنَّكُمْ تَرَوْنَهُ كَذَلِكَ، يُحْشَرُ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَقُولُ: مَنْ كَانَ يَعْبُدُ شَيْئًا فَلْيَتَّبِعْ، فَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الشَّمْسَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الْقَمَرَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الطَّوَاغِيتَ، وَتَبْقَى هَذِهِ الأُمَّةُ فِيهَا مُنَافِقُوهَا، فَيَأْتِيهِمُ اللَّهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: هَذَا مَكَانُنَا حَتَّى يَأْتِيَنَا رَبُّنَا، فَإِذَا جَاءَ رَبُّنَا عَرَفْنَاهُ فَيَأْتِيهِمُ اللَّهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: أَنْتَ رَبُّنَا، فَيَدْعُوهُمْ، فَيُضْرَبُ الصِّرَاطُ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ جَهَنَّمَ، فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ يَجُوزُ مِنَ الرُّسُلِ بِأُمَّتِهِ، وَلا يَتَكَلَّمُ يَوْمَئِذٍ أَحَدٌ إِلا الرُّسُلُ، وَكَلامُ الرُّسُلِ يَوْمَئِذٍ: اللَّهُمَّ سَلِّمْ، سَلِّمْ، وَفِي جَهَنَّمَ كَلالِيبُ مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، هَلْ رَأَيْتُمْ شَوْكَ السَّعْدَانِ»؟ قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: «فَإِنَّهَا مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ غَيْرَ أَنَّهُ لا يَعْلَمُ قَدْرَ عِظَمِهَا إِلا اللَّهُ تَخْطَفُ النَّاسَ بِأَعْمَالِهِمْ، فَمِنْهُمْ مَنْ يُوبَقُ بِعَمَلِهِ، وَمِنْهُمْ مَنْ يُخَرْدَلُ ثُمَّ يَنْجُو، حَتَّى إِذَا أَرَادَ اللَّهُ رَحْمَةَ مَنْ أَرَادَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، أَمَرَ اللَّهُ الْمَلائِكَةَ أَنْ يُخْرِجُوا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ، فَيُخْرِجُونَهُمْ وَيَعْرِفُونَهُمْ بِآثَارِ السُّجُودِ، وَحَرَّمَ اللَّهُ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ، فَكُلُّ ابْنِ آدَمَ تَأْكُلُهُ النَّارُ إِلا أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ قَدِ امْتَحَشُوا، فَيُصَبُّ عَلَيْهِمْ مَاءُ الْحَيَاةِ، فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي حَمِيلِ السَّيْلِ، ثُمَّ يَفْرُغُ اللَّهُ مِنَ الْقَضَاءِ بَيْنَ الْعِبَادِ، وَيَبْقَى رَجُلٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، وَهُوَ آخِرُ أَهْلِ النَّارِ دُخُولا الْجَنَّةَ، مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ قِبَلَ النَّارِ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ اصْرِفْ وَجْهِي عَنِ النَّارِ قَدْ قَشَبَنِي رِيحُهَا وَأَحْرَقَنِي ذَكَاؤُهَا، فَيَقُولُ: هَلْ عَسَيْتَ إِنْ فُعِلَ ذَلِكَ بِكَ أَنْ تَسْأَلَ غَيْرَ ذَلِكَ؟ فَيَقُولُ: لا وَعِزَّتِكَ، فَيُعْطِي اللَّهَ مَا يَشَاءُ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيَصْرِفُ اللَّهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ، فَإِذَا أَقْبَلَ بِهِ عَلَى الْجَنَّةِ رَأَى بَهْجَتَهَا، سَكَتَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَسْكُتَ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَبِّ قَدِّمْنِي عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ اللَّهُ لَهُ: أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ الْعُهُودَ وَالْمِيثَاقَ أَنْ لا تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنْتَ سَأَلْتَ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ لا أَكُونُ أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَقُولُ: فَمَا عَسَيْتَ إِنْ أُعْطِيتَ ذَلِكَ أَنْ لا تَسْأَلَ غَيْرَهُ؟ فَيَقُولُ: لا وَعِزَّتِكَ لا أَسْأَلُ غَيْرَ ذَلِكَ، فَيُعْطِي رَبَّهُ مَا شَاءَ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيُقَدِّمُهُ إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ، فَإِذَا بَلَغَ بَابَهَا فَرَأَى زَهْرَتَهَا وَمَا فِيهَا مِنَ النَّضْرَةِ وَالسُّرُورِ، فَيَسْكُتُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَسْكُتَ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ، فَيَقُولُ اللَّهُ: وَيْحَكَ يَا ابْنَ آدَمَ مَا أَغْدَرَكَ، أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ الْعُهُودَ وَالْمِيثَاقَ أَنْ لا تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي أُعْطِيتَ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ لا تَجْعَلْنِي أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَضْحَكُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْهُ، ثُمَّ يَأْذَنُ لَهُ فِي دُخُولِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ: تَمَنَّ، فَيَتَمَنَّى حَتَّى إِذَا انْقَطَعَ أُمْنِيَّتُهُ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: مِنْ كَذَا وَكَذَا أَقْبَلَ يُذَكِّرُهُ رَبُّهُ، حَتَّى إِذَا انْتَهَتْ بِهِ الأَمَانِيُّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ». قَالَ أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ لأَبِي هُرَيْرَةَ ب: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «قَالَ اللَّهُ لَكَ ذَلِكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ» قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: لَمْ أَحْفَظْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج إِلا قَوْلَهُ: «لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ» قَالَ أَبُو سَعِيدٍ: إِنِّي سَمِعْتُهُ يَقُولُ ذَلِكَ: «لَكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ»». (بخارى:۸۰۶)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: مردم از رسول ‏الله جپرسیدند: آیا ما روز قیامت، پروردگارمان را خواهیم دید؟ آنحضرت جفرمود: « مگر شما در رؤیت ماه شب چهارده در هوای غیر ابری، شک دارید»؟ گفتند: خیر، ای رسول خدا! باز فرمود: «آیا شما در رؤیت خورشید در هوای غیر ابری، شک دارید»؟ گفتند: خیر. آنحضرت جفرمود: « شما پروردگارتان را در روز قیامت به همین صورت خواهید دید. همه مردم در آن روز، محشور خواهند شد و خداوند خطاب به آنان می‌فرماید: هركس، در دنیا، چیزی (یا كسی) را پرستش كرده است، دنبال آن برود. عده‌ای بدنبال خورشید می‌روند، عده‌ای بدنبال ماه راه می‌افتند و گروهی پشت سر طاغوت‌ها حركت می‌كنند. و سرانجام، این امت باقی می‌ماند در حالی كه منافقین در كنار آنها قرار دارند. خداوند می‌آید و می‌گوید: من پروردگار شما هستم. آنان می‏گویند: تا پروردگار ما نیاید، از جای خود تكان نمی‌خوریم. هرگاه پروردگارمان بیاید، او را خواهیم شناخت. آنگاه خداوند به صورتی كه برای آنان شناخته شده است، می‌آید و می‌گوید: من پروردگار شما هستم. می‌گویند: آری، تو پروردگار ما هستی. سپس خداوند، آنان را بسوی خود فرا می‌خواند و پلی بر روی دوزخ نصب می‌گردد. من نخستین پیامبری خواهم بود كه با امت خود از روی آن، عبور خواهم كرد. در آن روز، كسی جز پیامبران نمی‌تواند سخن بگوید. و سخن پیامبران هم این خواهد بود: « اللّهم سلِّم، سلِّم» یعنی: پروردگارا، نجات، نجات. (در دوزخ) قلابهایی مانند خارهای درخت سَعدان وجود دارد. آیا شما خار درخت سعدان را دیده‌اید»؟ صحابه عرض كردند: بلی. پیامبر جفرمود: «قلاب‌های مذكور مانند خار درخت سعدان است. البته بزرگی آنها را جز الله، كسی دیگر نمی‏داند. این قلابها، مردم را طبق اعمالشان می‌ربایند. بعضی از مردم در اثر اعمال بدشان توسط آن قلابها به دوزخ می‌افتند و هلاک می‌شوند و برخی دیگر سرانجام با برداشتن زخمهای سهمگین، نجات می‌یابند. سپس، رحمت خداوند شامل حال دوزخیانی می‌شود كه خدا بخواهد. آنگاه، به فرشتگان دستور می‌دهد تا كلیه كسانی را كه او را پرستش ‏كردنده‌اند، از دوزخ بیرون بیاورند. فرشتگان، خداپرستان را از آثار سجده‌شان می‌شناسند. زیرا خداوند اعضای سجده را بر آتش دوزخ، حرام گردانیده است. آنها را از آتش بیرون می‌آورند. آتش همه اعضای بدن انسان را می‌سوزاند مگر جایی كه اثر سجده باشد. آنان در حالی از دوزخ بیرون می‌آیند كه آتش، بدنشان را سوخته و گوشت‌هایشان را گداخته است. سپس آب حیات بر بدنشان پاشیده می‌شود. و همانند دانه‌ای كه در كنار نهر آب، جوانه می‌زند، آنان نیز جوانه می‌زنند. پس از آن، خداوند از قضاوت بین بندگان در حالی فارغ می‌شود كه فقط یكی از بندگانش بین بهشت و دوزخ بلاتكلیف مانده است. و او آخرین فرد دوزخی است كه وارد بهشت می‌شود. او كه چهره‌اش به سوی دوزخ است، می‌گوید: پرودگارا! چهره‌‌ام را از دوزخ برگردان. زیرا وزش هوای آتشین آن، حالم را به هم می‌زند و شعله‌های آتشینش، مرا می‌سوزاند. خداوند می‌فرماید: اگر این خواسته ات را بر آورده سازم، چیز دیگری نمی‌خواهی؟ می‌گوید: سوگند به عزتت، كه نمی‌خواهم. و چندین عهد و پیمان دیگر می‌بندد. خداوند چهره‌اش را از جانب دوزخ برمی گرداند. وقتی چهره‌اش به سوی بهشت می‌شود و شادابی آنرا می‌بیند، ابتدا اندكی سكوت می‌كند سپس می‌گوید: پروردگارا! مرا نزدیک دروازه بهشت ببر. خداوند به او می‌گوید: مگر تو آن همه عهد و پیمان نبستی كه چیز دیگری نخواهی؟! می‌گوید: پروردگارا مرا شقی‌ترین بنده‌ات مگردان. خداوند می‌فرماید: اگر این خواسته‌ات را نیز برآورده سازم، چیز دیگری نمی‌خواهی؟ می‌گوید: سوگند به عزتت كه چیز دیگری نمی‌خواهم. خداوند او را نزدیک دروازه بهشت می‌برد. وقتی چشمش به زیبائیها و شادابیهای بهشت می‌افتد، لحظه‌ای سكوت می‌كند. سپس می‌گوید: خدایا! مرا وارد بهشت گردان. خداوند می‌فرماید: وای بر تو ای فرزند آدم! چقدر عهد شكن هستی! مگر تو با من، آن همه عهد و پیمان نبستی كه چیز دیگری نخواهی. می‌گوید: پروردگارا! مرا شقی‌ترین بنده ات مگردان. خداوند به این رفتار بنده‌اش می‌خندد. سپس به او اجازه ورود به بهشت می‌دهد و می‌فرماید: اكنون هر چه آرزو داری، بخواه. پس او آنقدر می‌طلبد كه آرزوهایش به پایان می‌رسد. خداوند عزوجل به یادش می‌اندازد كه چنین و چنان بخواه. تا اینكه این آرزوها نیز به پایان می‌رسد. حق تعالی می‌فرماید: دو برابر آنچه كه خواستی به تو عنایت فرمودم».

ابوسعید خدری به ابوهریره گفت: من از رسول خدا جشنیدم كه فرمود: «خداوند به او ده برابر عنایت می‌كند». ابوهریره سگفت: من بخاطر ندارم كه آنحضرت جبیشتر از دو برابر فرموده باشد. ابوسعید گفت: من خودم شنیدم كه آنحضرت جفرمود: «خداوند ده برابر به او می‌دهد»».

باب (۳۱): سجده با هفت عضو

۴۵۷- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب في رواية قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «أُمِرْتُ أَنْ أَسْجُدَ عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ: عَلَى الْجَبْهَةِ ـ وَأَشَارَ بِيَدِهِ عَلَى أَنْفِهِ ـ وَالْيَدَيْنِ، وَالرُّكْبَتَيْنِ، وَأَطْرَافِ الْقَدَمَيْنِ، وَلا نَكْفِتَ الثِّيَابَ وَالشَّعَرَ»».(بخارى:۸۱۲)

ترجمه: «در روایتی، ابن عباس بمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «به من دستور داده شده است كه با هفت استخوان بدن (هفت عضو) سجده نمایم: پیشانی ـ و با دستش به بینی خود اشاره كرد (یعنی پیشانی و بینی با هم)ـ دو دست، دو زانو و سر انگشتان پا. همچنین به ما دستور داده شده است كه در نماز، موهای سر و لباس خود را جمع نكنیم»».

باب (۳۲): مکث بین دو سجده

۴۵۸- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قَالَ: إِنِّي لا آلُو أَنْ أُصَلِّيَ بِكُمْ كَمَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ. وباقي الحديث تقدم».(بخارى:۸۲۱)

ترجمه: «انس ابن مالک سفرمود: من از نشان دادن نماز رسول ‏الله جبه شما به هیچ وجه كوتاهی نمی‏كنم... حدیث قبلاً بیان گردید».

باب (۳۳): نمازگزار نباید در سجده، ساعدهایش را روی زمین بگذارد

۴۵۹- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلايَبْسُطْ أَحَدُكُمْ ذِرَاعَيْهِ انْبِسَاطَ الْكَلْبِ»».(بخارى:۸۲۲)

ترجمه: «انس ابن مالک سمی‌گوید: رسول‏ الله جفرمود: «در سجده، آرامش خود را حفظ كنید و هیچ یک از شما ساعدهایش را مانند سگ، بر زمین نگذارد»».

باب (۳۴): نشستن بعد از رکعت اول وسوم وسپس، برخاستن از آن

۴۶۰- «عن مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ اللَّيْثِيِّ س: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ ج يُصَلِّي، فَإِذَا كَانَ فِي وِتْرٍ مِنْ صَلاتِهِ، لَمْ يَنْهَضْ حَتَّى يَسْتَوِيَ قَاعِدًا».(بخارى:۸۲۳)

ترجمه: «مالک بن حویرث سمی‌گوید: من رسول الله جرا دیدم كه نماز می‌خواند و بعد از ركعت اول و سوم (پس از سجده دوم) نخست، اندكی می‌نشست وسپس برمی خاست».

باب (۳۵): تکبیر گفتن، هنگام بلند شدن از سجده

۴۶۱- «عَنْ أَبِيْ سَعِيْدٍ الْخُدْرِيِّ س: أَنَّهُ صَلَّى، فَجَهَرَ بِالتَّكْبِيرِ حِينَ رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ، وَحِينَ سَجَدَ وَحِينَ رَفَعَ، وَحِينَ قَامَ مِنَ الرَّكْعَتَيْنِ، وَقَالَ هَكَذَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج».(بخارى:۸۲۵)

ترجمه: «از ابوسعید خدری سروایت شده است كه او در نماز، هنگام بلند كردن سر از سجده و هنگام رفتن به سجده و پس از بر خاستن از سجده و هنگام بلند شدن از تشهد اول با صدای بلند، تكبیر می‌گفت و فرمود: رسول‏ اللهجرا دیدم كه چنین می‌كرد».

باب (۳۶): نشستن به طریقه سنت، در تشهد

۴۶۲- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب: أَنَّهُ كَانَ يَتَرَبَّعُ فِي الصَّلاةِ إِذَا جَلَسَ، وَأَنَّه رَأَى وَلَدَهُ فَعَلَ ذلِكَ فَنَهَاهُ، وَقَالَ: إِنَّمَا سُنَّةُ الصَّلاةِ أَنْ تَنْصِبَ رِجْلَكَ الْيُمْنَى وَتَثْنِيَ الْيُسْرَى، فَقَالَ لَهُ: إِنَّكَ تَفْعَلُ ذَلِكَ. فَقَالَ: إِنَّ رِجْلَيَّ لا تَحْمِلانِي».(بخارى:۸۲۷)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بدر نماز، چهار زانو می‏نشست. ولی وقتی پسرش را دید كه او هم، چهار زانو می‌نشیند، وی را از این كار منع ‏كرد و گفت: نشستن به طریقه سنت، در نماز، این است كه قدم پای راست را نصب كنی (ایستاده نگه داری) و قدم پای چپ را پهن نمایی. پسرش گفت: چرا خود شما چهار زانو می‏نشینید؟! گفت: من ناتوانم و پاهایم مرا تحمل نمی‌كند».

۴۶۳- «عَنْ أَبي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ س قَالَ: أَنَا كُنْتُ أَحْفَظَكُمْ لِصَلاةِ رَسُولِ اللَّهِ ج، رَأَيْتُهُ إِذَا كَبَّرَ جَعَلَ يَدَيْهِ حِذَاءَ مَنْكِبَيْهِ، وَإِذَا رَكَعَ أَمْكَنَ يَدَيْهِ مِنْ رُكْبَتَيْهِ، ثُمَّ هَصَرَ ظَهْرَهُ، فَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ اسْتَوَى حَتَّى يَعُودَ كُلُّ فَقَارٍ مَكَانَهُ، فَإِذَا سَجَدَ وَضَعَ يَدَيْهِ غَيْرَ مُفْتَرِشٍ وَلا قَابِضِهِمَا، وَاسْتَقْبَلَ بِأَطْرَافِ أَصَابِعِ رِجْلَيْهِ الْقِبْلَةَ، فَإِذَا جَلَسَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ جَلَسَ عَلَى رِجْلِهِ الْيُسْرَى وَنَصَبَ الْيُمْنَى، وَإِذَا جَلَسَ فِي الرَّكْعَةِ الآخِرَةِ قَدَّمَ رِجْلَهُ الْيُسْرَى، وَنَصَبَ الأُخْرَى وَقَعَدَ عَلَى مَقْعَدَتِهِ». (بخارى:۸۲۸)

ترجمه: «ابوحمید ساعدی سمی‌گوید: من از همه شما شیوه نماز خواندن رسول ‏الله جرا بهتر می‏دانم. رسول ‏الله جرا هنگام گفتن تكبیر تحریمه دیدم كه دستهایش را تا برابر شانه‏هایش بلند می‏كرد. در ركوع، زانوها را با كف دستهایش محكم می‌گرفت. آنگاه، كمرش را طوری خم می‌كرد كه سر و كمرش در راستای هم قرار می‌گرفت. پس از برخاستن از ركوع، كاملاً راست و استوار می‌ایستاد، طوری كه مهره‌های كمرش سر جای خود، قرار می‌گرفت. و هنگام سجده، دستهایش را طوری روی زمین می‌گذاشت كه ساعدهایش نه به زمین فرش می‌شد و نه به بدنش می‌چسبید و انگشتان پاهایش را به طرف قبله می‌نمود. و در تشهد اول، روی پای چپ می‌نشست و پای راست را نصب می‏كرد. و در تشهد آخر، پای چپ را مقداری جلو می‌برد و پای راست را نصب می‏كرد و نشیمنگاه خود را بر زمین قرار می‌داد».

باب (۳۷): کسی که تشهد اول را واجب نمیداند

۴۶۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ ابْنِ بُحَيْنَةَ س وَهُوَ مِنْ أَزْدِ شَنُوءَةَ، وَهُوَ حَلِيفٌ لِبَنِي عَبْدِمَنَافٍ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ ج: أَنَّ النَّبِيَّ ج صَلَّى بِهِمُ الظَّهْرَ، فَقَامَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الأُولَيَيْنِ، لَمْ يَجْلِسْ، فَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ حَتَّى إِذَا قَضَى الصَّلاةَ، وَانْتَظَرَ النَّاسُ تَسْلِيمَهُ، كَبَّرَ وَهُوَ جَالِسٌ، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يُسَلِّمَ، ثُمَّ سَلَّمَ».(بخارى:۸۲۹)

ترجمه: «عبد الله ابن بحینه س؛ صحابی جلیل القدر رسول الله ج؛ كه از قبیله ازد شنوءه و از هم پیمانان عبد مناف بود، می‌گوید: روزی، همراه رسول ‏خدا جنماز ظهر را می‏خواندیم. آنحضرتجدر پایان ركعت اول، فراموش كرد كه بنشیند. مردم نیز با آنحضرت جبلند شدند. وقتی نماز به پایان رسید و مردم منتظر سلام گفتن رسول ‏الله جبودند، آنحضرت جدر حالی كه نشسته بود، تكبیر گفت و به سجده رفت و قبل از سلام، دو سجده بجای آورد و سپس، سلام گفت».

باب (۳۸): خواندن تشهد در جلسه آخر

۴۶۵- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُوْدٍ س قَالَ: كُنَّا إِذَا صَلَّيْنَا خَلْفَ النَّبِيِّ ج قُلْنَا: السَّلامُ عَلَى جِبْرِيلَ وَمِيكَائِيلَ، السَّلامُ عَلَى فُلانٍ وَفُلانٍ، فَالْتَفَتَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ ج فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلامُ، فَإِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ، فَلْيَقُلِ: التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ السَّلامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ، فَإِنَّكُمْ إِذَا قُلْتُمُوهَا أَصَابَتْ كُلَّ عَبْدٍ لِلَّهِ صَالِحٍ فِي السَّمَاءِ وَالأَرْضِ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ»».(بخارى:۸۳۱)

ترجمه: «عبد الله بن مسعود سمی‌گوید: پشت سر رسول‏ الله جنماز می‏خواندیم و در قعده، چنین دعا می‏كردیم: سلام بر الله، سلام بر جبرئیل، میكائیل و فلان وفلان. رسول ‏الله جبه سوی ما نگاه كرد و فرمود: خداوند، خودش منشأ سلامتی است. (هیچ نیازی ندارد كه شما بر او سلام بگویید). شما باید در نماز، چنین بگویید: التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ السَّلامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَـ این دعا شامل همه بندگان نیک الله در زمین و آسمان می‌شود ـ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ».

باب (۳۹): دعا نمودن قبل از سلام گفتن

۴۶۶- «عَنْ عَائِشَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ يَدْعُو فِي الصَّلاةِ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَفِتْنَةِ الْمَمَاتِ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْمَأْثَمِ وَالْمَغْرَمِ». فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ: مَا أَكْثَرَ مَا تَسْتَعِيذُ مِنَ الْمَغْرَمِ، فَقَالَ: «إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا غَرِمَ حَدَّثَ فَكَذَبَ وَوَعَدَ فَأَخْلَفَ»».(بخارى: ۸۳۲)

ترجمه: «عایشه ل، همسر گرامی رسول اللهج، روایت می‌كند كه آنحضرت جدر نماز چنین دعا می‏كرد: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَفِتْنَةِ الْمَمَاتِ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْمَأْثَمِ وَالْمَغْرَمِ». «پروردگارا! از عذاب قبر، فتنه دَجال و فتنه زندگی و مرگ به تو پناه می‌برم. پروردگارا! از اینكه مقروض و بدهكار شوم به تو پناه می‏برم». شخصی پرسید: یارسول الله! شما از اینكه بدهكار شوید زیاد به خدا پناه می‌برید؟ فرمود: زیرا انسان بدهكار، دروغ می‏گوید و خلف وعده می‏كند»».

۴۶۷- «عَنْ أَبِي بَكْرٍ الصِّدِّيقِ س: أَنَّهُ قَالَ لِرَسُولِ اللَّهِ ج: عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي صَلاتِي. قَالَ: «قُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا، وَلا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلا أَنْتَ فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ وَارْحَمْنِي، إِنَّك أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»».(بخارى:۸۳۴)

ترجمه: «ابوبكر صدیق سمی‌گوید: به رسول‏ الله جگفتم: دعایی به من بیاموز تا آنرا در نماز بخوانم. آنحضرت جفرمود: « این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا، وَلا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلا أَنْتَ فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ وَارْحَمْنِي، إِنَّك أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ». «پروردگارا! بر خود بسیار ستم كرده‌‌ام و جز تو كسی دیگر نیست كه گناهان مرا بیامرزد. خداوندا! با عنایت خود، مرا بیامرز و بر من رحم كن. همانا تو بخشنده و مهربانی»».

باب (۴۰): دعاهای اختیاری پس از تشهد

۴۶۸- «حَدِيْثُ ابنِ مَسْعُوْدٍ س فِي التَّشَهُّدِ تَقَدَّمّ قّرِيْباً وَقَالَ فِيْ هذِهِ الرواية بعد قوله: «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، ثُمَّ يَتَخَيَّرُ مِنَ الدُّعَاءِ أَعْجَبَهُ إِلَيْهِ فَيَدْعُو»».(بخارى:۸۳۵)

ترجمه: «حدیث ابن مسعود سدرباره تشهد، در سطور بالا گذشت. در این روایت همچنین آمده است كه بعد از «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، هر دعایی را كه مایل است، می‌تواند بخواند»».

باب (۴۱): سلام گفتن

۴۶۹- «عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ ل قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج إِذَا سَلَّمَ قَام النِّسَاءُ حِينَ يَقْضِي تَسْلِيمَهُ وَمَكَثَ يَسِيرًا قَبْلَ أَنْ يَقُومَ».(بخارى:۸۳۷)

ترجمه: «ام سلمه لمی‌گوید: پس از اینكه رسول ‏الله جسلام می‌داد و نماز به پایان می‌رسید، زنها بلند می‏شدند و می‌رفتند. آنحضرت جاندكی توقف می‏كرد و آنگاه برمی‌خاست».

باب (۴۲): نماز گزار وقتی سلام گوید که امام سلام دهد

۴۷۰- «عَنْ عِتْبَانَ س قَالَ: صَلَّيْنَا مَعَ النَّبِيِّ ج فَسَلَّمْنَا حِينَ سَلَّمَ».(بخارى:۸۳۸)

ترجمه: «عتبان بن مالک سمی‌گوید: با نبی اكرم جنماز خواندیم. و هنگامی كه ایشان سلام گفت، ما نیز سلام گفتیم».

باب (۴۳): ذکر بعد از نماز

۴۷۱- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ رَفْعَ الصَّوْتِ بِالذِّكْرِ، حِينَ يَنْصَرِفُ النَّاسُ مِنَ الْمَكْتُوبَةِ، كَانَ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ ج. وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: كُنْتُ أَعْلَمُ إِذَا انْصَرَفُوا بِذَلِكَ إِذَا سَمِعْتُهُ».(بخارى:۸۴۱)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: ذكر با صدای بلند، بعد از نماز‌های فرض، در زمان رسول ‏الله جرایج بود. ابن عباس باضافه می‏كند: من با شنیدن صدای ذكرشان، می‌دانستم كه نماز، تمام شده است».

۴۷۲- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: جَاءَ الْفُقَرَاءُ إِلَى النَّبِيِّ ج فَقَالُوا: ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ مِنَ الأَمْوَالِ بِالدَّرَجَاتِ الْعُلا وَالنَّعِيمِ الْمُقِيمِ، يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّي، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ، وَلَهُمْ فَضْلٌ مِنْ أَمْوَالٍ يَحُجُّونَ بِهَا وَيَعْتَمِرُونَ،وَيُجَاهِدُونَ وَيَتَصَدَّقُونَ. قَالَ: «أَلا أُحَدِّثُكُمْ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِ أَدْرَكْتُمْ مَنْ سَبَقَكُمْ، وَلَمْ يُدْرِكْكُمْ أَحَدٌ بَعْدَكُمْ، وَكُنْتُمْ خَيْرَ مَنْ أَنْتُمْ بَيْنَ ظَهْرَانَيْهِ، إِلاَّ مَنْ عَمِلَ مِثْلَهُ: تُسَبِّحُونَ وَتَحْمَدُونَ وَتُكَبِّرُونَ خَلْفَ كُلِّ صَلاةٍ ثَلاثًا وَثَلاثِينَ».

قَالَ الراوي: فَاخْتَلَفْنَا بَيْنَنَا، فَقَالَ: بَعْضُنَا نُسَبِّحُ ثَلاثًا وَثَلاثِينَ، وَنَحْمَدُ ثَلاثًا وَثَلاثِينَ، وَنُكَبِّرُ أَرْبَعًا وَثَلاثِينَ، فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: تَقُولُ: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَاللَّهُ أَكْبَرُ، حَتَّى يَكُونَ مِنْهُنَّ كُلِّهِنَّ ثَلاثًا وَثَلاثِينَ»».(بخارى:۸۴۳)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: عده‏ای از فقرا نزد رسول‏ الله جآمدند و عرض كردند: ثروتمندان علاوه بر رفاه مادی، درجات رفیع بهشت و نعمتهای جاودان آن را از آن خود ساختند. زیرا مانند ما نماز می‌خوانند، روزه می‌گیرند و بدلیل برتری در ثروت، حج و عمره می‌گزارند و جهاد می‌كنند و صدقه می‌دهند. (و این كارها از ما ساخته نیست). رسول خدا جفرمود: «آیا عملی به شما نیاموزم كه اگر آن را انجام دهید، كسانی را كه از شما پیشی گرفته‌اند، در خواهید یافت و بهترین انسانهایی كه با شما هستند، خواهید شد. و جز كسانی كه مثل شما این عمل را انجام می‌دهند، كسی دیگر به شما نخواهد رسید؟ آن عمل، این است كه پس از هر نماز فرض، سی و سه بار سبحان الله و سی و سه بار الحمدلله و سی و سه بار الله اكبر بگویید.

راوی می‌گوید: بعد از آن، درباره تعداد این تسبیحات میان ما (صحابه) اختلاف نظر بوجود آمد. بعضی‏ها گفتند كه «سبحان الله و الحمدلله» سی وسه بار و «الله اكبر» سی وچهار بار گفته شود. ابوهریره می‌گوید: در این مورد، به رسول خدا جمراجعه كردم. فرمود: «هر یک را سی وسه بار، تكرار كنید»».

۴۷۳- «عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يَقُولُ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلاةٍ مَكْتُوبَةٍ: «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. اللَّهُمَّ لا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ»».(بخارى:۸۴۴)

ترجمه: «مغیره بن شعبه روایت می‌كند كه رسول ‏الله جبعد از هر نماز فرض، این دعا را می‏خواند: «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیك لَهُ لَهُ الْمُلْك وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَی كُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ لا مَانِعَ لِمَا أَعْطَیتَ وَلا مُعْطِی لِمَا مَنَعْتَ وَلا ینْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْك الْجَدُّ». (هیچ معبود بر حقی جز الله وجود ندارد. یكتایی است كه شریكی ندارد. پادشاهی، از آن اوست. و همه ستایشها، شایسته اوست. هیچ كس، نمی‌تواند مانع بخشش تو شود. و كسی را كه تو محروم سازی، هیچ كس نمی‌تواند به او چیزی عطا كند. سعی و تلاش فرد، در برابر مشیت تو، سودی ندارد».

باب (۴۴): روگردانیدن امام به سوی مردم، پس از اتمام نماز

۴۷۴- «عَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدَبٍ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا صَلَّى صَلاةً أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ».(بخارى:۸۴۵)

ترجمه: «سمره بن جندب سمی‌گوید: نبی اكرم جپس از نماز، رو به ما می‌كرد (و می‏نشست)».

۴۷۵- «عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ س أَنَّهُ قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج صَلاةَ الصُّبْحِ بِالْحُدَيْبِيَةِ، عَلَى إِثْرِ سَمَاءٍ كَانَتْ مِنَ اللَّيْلَةِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «هَلْ تَدْرُونَ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ»؟ قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «أَصْبَحَ مِنْ عِبَادِي مُؤْمِنٌ بِي وَكَافِرٌ، فَأَمَّا مَنْ قَالَ: مُطِرْنَا بِفَضْلِ اللَّهِ وَرَحْمَتِهِ، فَذَلِكَ مُؤْمِنٌ بِي، وَكَافِرٌ بِالْكَوْكَبِ، وَأَمَّا مَنْ قَالَ: بِنَوْءِ كَذَا وَكَذَا، فَذَلِكَ كَافِرٌ بِي، وَمُؤْمِنٌ بِالْكَوْكَبِ»».(بخارى:۸۴۶)

ترجمه: «زید بن خالد جهنی سمی‌گوید: رسول ‏الله جدر صبحگاه یک شب بارانی، پس از اقامه نماز صبح در حدیبیه، رو به مردم كرد و فرمود: «آیا می‌دانید پروردگار شما چه فرمود»؟ صحابه گفتند: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. آنحضرت جگفت: خداوند فرمود: «بندگان من، صبح كردند در حالی كه بعضی مومن و بعضی كافر شدند. آنها كه گفتند: فضل و رحمت خدا شامل حال شد و باران نازل فرمود، به من ایمان آوردند و به تاثیر ستارگان كافر گردیدند. و اما كسانی كه آن را به ستارگان نسبت دادند به من كافر شدند و به ستارگان ایمان آوردند»».

باب (۴۵): امام می‌تواند در صورت نیاز از بالای شانه‌های مردم، عبور نماید

۴۷۶- «عَنْ عُقْبَةَ س قَالَ: صَلَّيْتُ وَرَاءَ النَّبِيِّ ج بِالْمَدِينَةِ الْعَصْرَ، فَسَلَّمَ ثُمَّ قَامَ مُسْرِعًا، فَتَخَطَّى رِقَابَ النَّاسِ إِلَى بَعْضِ حُجَرِ نِسَائِهِ، فَفَزِعَ النَّاسُ مِنْ سُرْعَتِهِ، فَخَرَجَ عَلَيْهِمْ، فَرَأَى أَنَّهُمْ عَجِبُوا مِنْ سُرْعَتِهِ، فَقَالَ: «ذَكَرْتُ شَيْئًا مِنْ تِبْرٍ عِنْدَنَا فَكَرِهْتُ أَنْ يَحْبِسَنِي، فَأَمَرْتُ بِقِسْمَتِهِ»».(بخارى:۸۵۱)

ترجمه: «عقبه سمی‌گوید: در مدینه، نماز عصر را پشت سر رسول ‏الله جخواندم. آنحضرت جپس از اتمام نماز، برخاست و با شتاب از روی شانه‌های نمازگزاران، عبور كرد و به خانه یكی از همسران خود رفت. مردم از شتاب رسول خدا جمتحیر شدند. آنحضرت جپس از چند لحظه، دوباره (به مسجد) برگشت و دید كه مردم از شتاب او، شگفت زده شده‌اند. فرمود: «به یادم آمد كه مقداری طلا در خانه ما وجود دارد. دوست نداشتم كه توجه مرا بخود مشغول سازد. لذا دستور دادم آنرا تقسیم كنند»».

باب (۴۶): روی گردانیدن یا برخاستن و رفتن از راست و چپ، پس از اتمام نماز

۴۷۷- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُوْدٍ س قَالَ: لايَجْعَلْ أَحَدُكُمْ لِلشَّيْطَانِ شَيْئًا مِنْ صَلاتِهِ، يَرَى أَنَّ حَقًّا عَلَيْهِ أَنْ لا يَنْصَرِفَ إِلاَّ عَنْ يَمِينِهِ، لَقَدْ رَأَيْتُ النَّبِيَّ ج كَثِيرًا يَنْصَرِفُ عَنْ يَسَارِهِ».(بخارى:۸۵۲)

ترجمه: «عبدالله بن مسعود سمی‌گوید: مواظب باشید كه شیطان در نمازهای شما سهمی نداشته باشد. بدین معنا كه نمازگزار فكر كند كه روی گردانیدن یا رفتن، پس از نماز، از سمت راست، ضروری است. در حالی كه من رسول خدا جرا بارها دیده‌‌ام كه از سمت چپ، روی به مردم می‌نمود یا بیرون می‌رفت».

باب (۴۷): حکم خوردن سیر، پیاز و ترۀ خام

۴۷۸- «عن جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ س قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ-يُرِيدُ الثُّومَ-فَلا يَغْشَانَا فِي مَسَاجِدِنَا». قُلْتُ: مَا يَعْنِي بِهِ قَالَ: مَا أُرَاهُ يَعْنِي إِلاَّ نِيئَهُ. وقِيْلَ: إِلاَّ نَتْنَهُ».(بخارى:۸۵۴)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سروایت می‌كند كه رسول ‏الله جبا اشاره به بوته سیر، فرمود: «هر كس كه از این گیاه خورد، به مساجد ما نیاید». راوی می‌گوید: از جابر پرسیدم: منظور آنحضرت جكدام نوع سیر است؟ جابر گفت:به نظرم سیر خام است. و در روایتی دیگر گفت: به نظرم، سیری است كه بوی تند دارد».

۴۷۹- «عَنْ جَابِرٍ س أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «مَنْ أَكَلَ ثُومًا أَوْ بَصَلاً فَلْيَعْتَزِلْنَا». أَوْ قَالَ: «فَلْيَعْتَزِلْ مَسْجِدَنَا وَلْيَقْعُدْ فِي بَيْتِهِ». وَأَنَّ النَّبِيَّ ج أُتِيَ بِقِدْرٍ فِيهِ خَضِرَاتٌ مِنْ بُقُولٍ، فَوَجَدَ لَهَا رِيحًا، فَسَأَلَ فَأُخْبِرَ بِمَا فِيهَا مِنَ الْبُقُولِ، فَقَالَ: «قَرِّبُوهَا». إِلَى بَعْضِ أَصْحَابِهِ كَانَ مَعَهُ، فَلَمَّا رَآهُ كَرِهَ أَكْلَهَا، قَالَ: «كُلْ فَإِنِّي أُنَاجِي مَنْ لا تُنَاجِي»».(بخارى:۸۵۵)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «هركس كه سیر و یا پیاز بخورد، از ما كناره گیری نماید» یا فرمود: «به مساجد ما نیاید و در خانه خود بنشیند».

همچنین، روزی، یک دیگ نزد آنحضرت جآوردند كه در آن، چند نوع سبزی بود. بوی تندی از آنها، به مشام رسول اكرم جرسید. از محتویات آن (دیگ)پرسید: آنها سبزیجاتی را كه در آن، وجود داشت، نام بردند. آنحضرت جنخورد و با اشاره به سوی یكی از اصحاب كه همراهش بود، فرمود:«نزد او ببرید». او نیز از خوردن آن، سرباز زد. رسول خدا جفرمود: بخور زیرا من با كسی از نزدیک سخن می‌گویم (جبرئیل)كه شما سخن نمی‌گویید».

۴۸۰- «وَ فِي رِوَايَهٍ: اُتِيَ بِبَدرٍ، يَعنِي: طَبَقاً فِيهِ خَضروات».

ترجمه: «و در روایتی آمده است كه یک سینی نزد آنحضرت جآوردند كه در آن، انواع سبزی وجود داشت».

باب (۴۸): وضوی کودکان

۴۸۱- «عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أنَّ النَّبِيِّ ج مرَّ عَلَى قَبْرٍ مَنْبُوذٍ فَأَمَّهُمْ وَصَفُّوا عَلَيْهِ».(بخارى:۸۵۷)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: گذر رسول‏ الله جبر قبری دور افتاده و تنها افتاد. بر آن قبر، نماز جنازه خواند و حاضران پشت سر ایشان صف بستند و نماز خواندند». (ابن عباس هم كه در آن زمان، كودكی نابالغ بود، جزو نمازگذاران بود).

۴۸۲- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «الْغُسْلُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ»».(بخارى: ۸۵۸)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «غسل روز جمعه، بر هر شخص بالغ، واجب است»».

۴۸۳- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب وَ قَدْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ: شَهِدْتَ الْخُرُوجَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج؟ قَالَ: نَعَمْ، وَلَوْلا مَكَانِي مِنْهُ مَا شَهِدْتُهُ، يَعْنِي مِنْ صِغَرِهِ، أَتَى الْعَلَمَ الَّذِي عِنْدَ دَارِ كَثِيرِ بْنِ الصَّلْتِ، ثُمَّ خَطَبَ، ثُمَّ أَتَى النِّسَاءَ، فَوَعَظَهُنَّ، وَذَكَّرَهُنَّ، وَأَمَرَهُنَّ أَنْ يَتَصَدَّقْنَ، فَجَعَلَتِ الْمَرْأَةُ تُهْوِي بِيَدِهَا إِلَى حَلْقِهَا تُلْقِي فِي ثَوْبِ بِلالٍ، ثُمَّ أَتَى هُوَ وَبِلالٌ الْبَيْتَ». (بخارى: ۸۶۳)

ترجمه: «ابن عباس بمی‌گوید: شخصی از من پرسید: آیا با رسول الله جبه عیدگاه رفته ای؟ گفتم: بلی. ولی اگر خویشاوندی نزدیک، با رسول الله جنمی‌داشتم، به علت خرد سالی، نمی‌توانستم با ایشان به عیدگاه بروم. آنحضرت جكنار پرچمی كه بر سرِ درِ منزل كثیر بن صلت نصب شده بود، تشریف برد و خطبه خواند. سپس به مجلس زنان رفت و آنان را موعظه و ارشاد نمود و امر به صدقه فرمود. آنگاه، زنان شروع به دادن صدقه نمودند. یكی انگشتر، دیگری النگو و آن دیگر، زیور آلات خود را بیرون می‌آورد و در چادر بلال می‌انداخت. سپس، رسول خدا جو بلال به خانه برگشتند».

باب (۴۹): رفتن زنان به مسجد در شب و تاریکی

۴۸۴- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «إِذَا اسْتَأْذَنَكُمْ نِسَاؤُكُمْ بِاللَّيْلِ إِلَى الْمَسْجِدِ، فَأْذَنُوا لَهُنَّ»».(بخارى: ۸۶۵)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: نبی اكرم جفرمود: «اگر همسران شما اجازه خواستند تا شبها به مسجد بروند، به آنان اجازه دهید»».

۱۱- کتاب نماز جمعه

باب (۱): فرض بودن نماز جمعه

۴۸۵- «عن أبي هُرَيْرَةَ س: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «نَحْنُ الآخِرُونَ السَّابِقُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، بَيْدَ أَنَّهُمْ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِنَا، ثُمَّ هَذَا يَوْمُهُمِ الَّذِي فُرِضَ عَلَيْهِمْ، فَاخْتَلَفُوا فِيهِ، فَهَدَانَا اللَّهُ، فَالنَّاسُ لَنَا فِيهِ تَبَعٌ: الْيَهُودُ غَدًا، وَالنَّصَارَى بَعْدَ غَدٍ»».(بخارى: ۸۷۶)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «ما در دنیا، آخرین اُمت هستیم ولی در قیامت، پیشاپیش سایر امتها خواهیم بود با وجودی كه آنها قبل از ما صاحب كتاب آسمانی شده‌اند. سپس، خداوند روز جمعه را برای اهل كتاب، فرض نمود (تا شعائرشان را در آن انجام دهند) ولی آنان در مورد آن، دچار اختلاف نظر شدند. آنگاه، خداوند ما را بدان (روز جمعه) راهنمایی فرمود و بقیه مردم (اهل كتاب) پشت سر ما قرار دارند؛ شنبه روز عبادت یهود و یكشنبه روز عبادت نصارا است»».

باب (۲): استفاده از عطر و مواد خوشبو در روز جمعه

۴۸۶- «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ س قَالَ: أَشْهَدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَ: «الْغُسْلُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ، وَأَنْ يَسْتَنَّ، وَأَنْ يَمَسَّ طِيبًا إِنْ وَجَدَ»».(بخارى: ۸۸۰)

ترجمه: «ابوسعید خدری سمی‌گوید: گواهی می‌دهم بر اینكه رسول الله جفرمود: «غسل روز جمعه و مسواک زدن، بر هر فرد بالغ و مسلمان، واجب است. و اگر به مواد خوشبو، دسترسی داشت، استفاده كند»».

باب (۳): فضیلت روز جمعه

۴۸۷- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ غُسْلَ الْجَنَابَةِ ثُمَّ رَاحَ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَدَنَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّانِيَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَقَرَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّالِثَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ كَبْشًا أَقْرَنَ، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الرَّابِعَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ دَجَاجَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الْخَامِسَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَيْضَةً، فَإِذَا خَرَجَ الإِمَامُ حَضَرَتِ الْمَلائِكَةُ يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ»».

ترجمه: «ابو هریره سروایت می‌كند كه رسول الله جفرمود: «هركس، روز جمعه مانند غسل جنابت، غسل نماید و اول وقت برای نماز جمعه برود، گویا شتری صدقه نموده است. و هر كس، بعد از آن، برود، گویا گاوی صدقه نموده است. و هر كس، بعد از آن، برود، گویا قوچی صدقه نموده است. و هر كس، بعد ازآن، برود، گویا یک مرغ صدقه نموده است. و هر كس، بعد از آن، برود، گویا یک تخم‏مرغ صدقه نموده است. ولی زمانی كه امام برای ایراد خطبه برخیزد، فرشتگان (قلم و كاغذ خود را جمع كرده) به خطبه گوش می‌دهند»».

باب (۴): استعمال روغن خوشبو در روز جمعه

۴۸۸- «عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّس قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «لا يَغْتَسِلُ رَجُلٌ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَيَتَطَهَّرُ مَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ وَيَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ، أَوْ يَمَسُّ مِنْ طِيبِ بَيْتِهِ ثُمَّ يَخْرُجُ فَلا يُفَرِّقُ بَيْنَ اثْنَيْنِ، ثُمَّ يُصَلِّي مَا كُتِبَ لَهُ، ثُمَّ يُنْصِتُ إِذَا تَكَلَّمَ الإِمَامُ، إِلا غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجُمُعَةِ الأُخْرَى»».(بخارى:۸۸۳)

ترجمه: «سلمان فارسی سروایت می‌كند كه نبی اكرم جفرمود: «هركس، روز جمعه غسل كند و حتی المقدور، خود را پاكیزه نماید و از روغن یا مواد خوشبویی كه در اختیار دارد، استفاده كند. سپس، برای نماز جمعه برود و در مسجد نیز از روی شانه‌های مردم، عبور نكند و آنچه برایش مقدّر شده است، نماز بخواند و با دقت و رعایت سكوت، به خطبه امام، گوش فرا دهد، تمام گناهانش از جمعه قبل تا این جمعه، بخشیده خواهند شد»».

۴۸۹- «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب أنّهُ قِيلَ له: ذَكَرُوا أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «اغْتَسِلُوا يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاغْسِلُوا رُءُوْسَكُمْ وَإِنْ لَمْ تَكُونُوا جُنُبًا، وَأَصِيبُوا مِنَ الطِّيبِ». فقَالَ: أَمَّا الْغُسْلُ فَنَعَمْ، وَأَمَّا الطِّيبُ فَلا أَدْرِي». (بخارى:۸۸۴)

ترجمه: «از عبدالله بن عباس بپرسیدند: مردم می‏گویند: رسول خدا جفرموده است: «روز جمعه غسل كنید وسرهایتان را بشویید اگر چه جنب نباشید و همچنین از مواد خوشبو استفاده نمایید»؟ ابن عباس بگفت: در مورد دستور به غسل، بلی. اما در مورد استفاده از مواد خوشبو،آن را به خاطر ندارم»».

باب (۵): پوشیدن بهترین لباس

۴۹۰- «عَنْ عُمَرَ س: أنَّهُ رَأَى حُلَّةً سِيَرَاءَ عِنْدَ بَابِ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، لَوِ اشْتَرَيْتَ هَذِهِ فَلَبِسْتَهَا يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَلِلْوَفْدِ إِذَا قَدِمُوا عَلَيْكَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّمَا يَلْبَسُ هَذِهِ مَنْ لا خَلاقَ لَهُ فِي الآخِرَةِ». ثُمَّ جَاءَتْ رَسُولَ اللَّهِ ج مِنْهَا حُلَلٌ، فَأَعْطَى عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ س مِنْهَا حُلَّةً، فَقَالَ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! كَسَوْتَنِيهَا وَقَدْ قُلْتَ فِي حُلَّةِ عُطَارِدٍ مَا قُلْتَ؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنِّي لَمْ أَكْسُكَهَا لِتَلْبَسَهَا». فَكَسَاهَا عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ س أَخًا لَهُ بِمَكَّةَ مُشْرِكًا».(بخارى:۸۸۶)

ترجمه: «عمر سپارچه ابریشمی را دید كه در آستانه مسجد النبی جبرای فروش به نمایش گذاشته شده بود. عرض كرد: ای رسول خدا! چقدر خوب است، اگر شما این پارچه را بخرید و در روزهای جمعه و هنگام ملاقات با هیئت‌هایی كه به خدمت شما می‌رسند، آن را بپوشید؟ رسول الله جفرمود: «اینگونه پارچه‌ها را كسانی می‌پوشند كه از نعمت‏های آخرت، سهمی نداشته باشند». پس از مدتی، چند دست لباس از همان پارچه، به آنحضرت جهدیه دادند. رسول ‏خدا جیكی از آنها را به عمر سداد. ایشان عرض كرد: یا رسول الله! این پارچه را به من بخشیدی تا بپوشم در حالی كه قبلاً پوشیدن آن را مذمت فرمودی. رسول خدا جفرمود: «من آن را نداده‌‌ام كه بپوشی». بعداً عمر سآن پارچه را برای برادر مشرک خود كه در مكه بود، فرستاد».

باب (۶): مسواک زدن در روز جمعه

۴۹۱- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «لَوْلا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي، أَوْ عَلَى النَّاسِ، لأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ صَلاةٍ»».(بخارى:۸۸۷)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «اگر بر امت من، یا بر مردم دشوار نمی‏شد، به آنان دستور می‌دادم كه برای هر نماز، مسواک بزنند»».

۴۹۲- «عن أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَكْثَرْتُ عَلَيْكُمْ فِي السِّوَاكِ»».(بخارى: ۸۸۸)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: رسول ‏الله جفرمود: «درمورد مسواک زدن، به شما زیاد تأكید نمودم»».

باب (۷): آنچه در نماز فجر روز جمعه خوانده میشود

۴۹۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَقْرَأُ فِي الْجُمُعَةِ فِي صَلاةِ الْفَجْرِ ﴿الٓمٓ ١ تَنزِيلُ﴾ السَّجْدَةَ، وَ﴿هَلۡ أَتَىٰ عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ﴾».(بخارى:۸۹۱)

ترجمه: «ابوهریره سمی‌گوید: رسول الله جدر نماز فجر روز جمعه، بیشتر سورهای سجده ﴿الٓمٓ ١ تَنزِيلُ﴾و دهر ﴿هَلۡ أَتَىٰ عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ﴾را تلاوت می‏كرد.

باب (۸): نماز جمعه در روستاها و شهرها

۴۹۴- «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ:«كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، الإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا وَمَسْئُولَةٌ عَنْ رَعِيَّتِهَا، وَالْخَادِمُ رَاعٍ فِي مَالِ سَيِّدِهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ». قَالَ: وَحَسِبْتُ أَنْ قَدْ قَالَ: «وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي مَالِ أَبِيهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»».(بخارى:۸۹۳)

ترجمه: «عبدالله بن عمر سمی‌گوید: رسول الله جفرمود: «هر كدام از شما مسئول است، و از هریک از شما، درمورد زیر دستانش سؤال خواهد شد. رهبر جامعه، مسئول رعیت می‌باشد. مرد، مسئول خانواده و زیر دستانش می‌باشد. زن در خانه شوهر، مسئول زیر دستان خود است. خدمتگذار، مسئول است و از او در مورد اموال صاحبش و مسئولیت‌های دیگرش، سئوال خواهد شد». راوی می‌گوید: به گمانم آنحضرت جاین جمله را نیز افزود كه «مرد هم مسئول مال پدر خود می‌باشد. و همه شما مسئول هستید و از شما در مورد مسئولیت تان، سئوال خواهد شد»».

باب (۹): آیا بر کسی که نماز جمعه واجب نیست غسل جمعه واجب است؟

۴۹۵- «حديث أَبِي هُرَيْرَةَ س: «نَحْنُ الآخِرُونَ السَّابِقُونَ» تقدم قريباً وزاد هنا في آخره: ثُمَّ قَالَ: «حَقٌّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَغْتَسِلَ فِي كُلِّ سَبْعَةِ أَيَّامٍ يَوْمًا يَغْسِلُ فِيهِ رَأْسَهُ وَجَسَدَهُ»».(بخارى: ۸۹۷)

ترجمه: «حدیث ابوهریره سدرباره اینكه رسول الله جفرمود: «ما در دنیا، آخرین امت هستیم. اما روز قیامت، پیشگام همه خواهیم بود»، بیان گردید. در این روایت علاوه بر آن، چنین آمده است كه آنحضرت جفرمود: «در هر هفت روز، یک بار، غسل كردن بر هر مسلمان، واجب و ضروری است. یعنی هفته‏ای یک بار، باید سر و بدن خود را بشوید»».

باب (۱۰): نماز جمعه بر چه کسی و تا چه فاصله ای فرض است؟

۴۹۶- «عَنْ عَائِشَةَ ل زَوْجِ النَّبِيِّ ج قَالَتْ: كَانَ النَّاسُ يَنْتَابُونَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ مَنَازِلِهِمْ وَالْعَوَالِيِّ، فَيَأْتُونَ فِي الْغُبَارِ، يُصِيبُهُمُ الْغُبَارُ وَالْعَرَقُ، فَيَخْرُجُ مِنْهُمُ الْعَرَقُ، فَأَتَى رَسُولَ اللَّهِ ج إِنْسَانٌ مِنْهُمْ وَهُوَ عِنْدِي، فَقَالَ النَّبِيُّج: «لَوْ أَنَّكُمْ تَطَهَّرْتُمْ لِيَوْمِكُمْ هَذَا»».(بخارى: ۹۰۲)

ترجمه: «عایشه ل، همسر گرامی رسول خدا ج، می‌گوید: مردم، روز جمعه از خانه‏های خود و از عوالی (مكانی در چهار میلی مدینه) به طور نوبتی برای شركت در نماز جمعه می‌آمدند. و لباسهای‌شان در اثر عرق و گرد وخاک، بد بو می‌شد. روزی رسول الله جدر خانه من بود كه یک نفر از آنان، نزد آنحضرت جآمد. رسول الله جفرمود: «چقدر خوب بود اگر شما برای این روز، طهارت یعنی غسل می‏كردید»».

۴۹۷- «عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: كَانَ النَّاسُ مَهَنَةَ أَنْفُسِهِمْ، وَكَانُوا إِذَا رَاحُوا إِلَى الْجُمُعَةِ رَاحُوا فِي هَيْئَتِهِمْ، فَقِيلَ لَهُمْ: «لَوِ اغْتَسَلْتُمْ»». (بخارى:۹۰۳)

ترجمه: «عایشه لمی‏فرماید: مردم، خودشان كارهایشان را انجام می‏دادند و با همان لباس‌های كار، برای ادای نماز جمعه می‏آمدند. به آنان گفته شد: «چقدر خوب بود اگر امروز غسل می‏كردید»».

۴۹۸- «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س: أَنَّ النَّبِيَّ ج كَانَ يُصَلِّي الْجُمُعَةَ حِينَ تَمِيلُ الشَّمْسُ».(بخارى: ۹۰۵)

ترجمه: «انس سمی‌گوید: رسول ‏الله جنماز جمعه را پس از زوال آفتاب می‌خواند».

باب (۱۱): اگر روز جمعه هوا گرم بود

۴۹۹- «عن أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س قال: كَانَ النَّبِيُّ ج إِذَا اشْتَدَّ الْبَرْدُ بَكَّرَ بِالصَّلاةِ، وَإِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ أَبْرَدَ بِالصَّلاةِ، يَعْنِي الْجُمُعَةَ».

ترجمه: «انسسمی‌گوید: رسول ‏الله جدر زمستان كه هوا سخت سرد می‌شد، نماز جمعه را زود می‌خواند و در تابستان كه هوا سخت گرم می‌شد، آن را به تاخیر می‌انداخت».

باب (۱۲): رفتن به نماز جمعه

۵۰۰- «عن أبي عَبْسٍ س أنَّهُ قَالَ، وَهُوَ ذَاهِبٌ إِلَى الْجُمُعَةِ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ ج يَقُولُ: «مَنِ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ»». (بخارى:۹۰۷)

ترجمه: «ابو عبس سدر حالی كه برای نماز جمعه می‌رفت،گفت: از رسول‏الله جشنیدم كه می‏فرمود: «هر كس كه قدم‏هایش در راه خدا گردآلود شوند، آتش دوزخ بر او حرام خواهد شد»».

باب (۱۳): نباید کسی برادر مسلمانش را از جایش بلند نماید

و خودش بجایش بنشیند

۵۰۱- «عن ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ ج أَنْ يُقِيمَ الرَّجُلُ أَخَاهُ مِنْ مَقْعَدِهِ وَيَجْلِسَ فِيهِ. قيل الْجُمُعَةَ؟: قَالَ: الْجُمُعَةَ وَغَيْرَهَا».(بخارى:۹۱۱)

ترجمه: «عبد الله بن عمر بمی‌گوید: رسول ‏الله جنهی كرد از اینكه كسی برادر مسلمانش را از جایش بلند كرده و خود بجایش بنشیند. سؤال شد: آیا این حكم، برای روز جمعه است؟ فرمود: برای روز جمعه و غیره جمعه است».

باب (۱۴): اذان روز جمعه

۵۰۲- «عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ س قَالَ: كَانَ النِّدَاءُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ أَوَّلُهُ إِذَا جَلَسَ الإِمَامُ عَلَى الْمِنْبَرِ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ ج وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ ب، فَلَمَّا كَانَ عُثْمَانُ س وَكَثُرَ النَّاسُ زَادَ النِّدَاءَ الثَّالِثَ عَلَى الزَّوْرَاءِ».(بخارى:۹۱۲)

ترجمه: «سائب بن یزید سمی‌گوید: در زمان رسول ‏الله ج، ابوبكرسو عمرساذان جمعه همان اذان اوّل بود كه جلوی منبر گفته می‌شد آنهم وقتی كه امام برای ایراد خطبه، بالای منبر می‏رفت. امّا در زمان خلافت عثمان سوقتی جمعیت زیاد شد، اذان سوّم بالای زوراءِ گفته شد و اضافه گردید».

باب (۱۵): یک مؤذن در روز جمعه

۵۰۳- وَ عَنْهُ س فِيْ رِوَايَةٍ قَالَ: لَمْ يَكُنْ لِلنَّبِيِّ ج مُؤَذِّنٌ غَيْرَ وَاحِدٍ وَكَانَ التَّأْذِينُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ حِينَ يَجْلِسُ الْإِمَامُ، يَعْنِي عَلَى الْمِنْبَرِ».(بخارى:۹۱۳)

ترجمه: «و در روایتی از سائب بن یزید آمده است كه: رسول الله جیک مؤذن بیشتر نداشت. و اذان روز جمعه هم، زمانی كه امام روی منبر می‌نشست،گفته می‌شد».

باب(۱۶): امام، روز جمعه بالای منبر به صدای اذان پاسخ دهد

۵۰۴- «عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ أَبِي سُفْيَانَ س: أنَّه جَلسَ عَلَى الْمِنْبَرِ يوم الجمعة، فلما أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، قَالَ: اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ، قَالَ مُعَاوِيَةُ: اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ، قَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ س: وَأَنَا، فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: وَأَنَا، فَلَمَّا أَنْ قَضَى التَّأْذِينَ، قَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ، إِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج عَلَى هَذَا الْمَجْلِسِ، حِينَ أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، يَقُولُ مَا سَمِعْتُمْ مِنِّي مِنْ مَقَالَتِي». (بخارى:۹۱۴)

ترجمه: «معاویه سروز جمعه بر منبر نشسته بود. هنگامی كه مؤذن الله ‏اكبر گفت، او نیز الله ‏اكبر گفت. و هنگامی كه مؤذن اشهدان لااله الاالله گفت، ایشان نیز آن را تكرار كرد. وقتی مؤذن أشهد أن محمدا رسول‏الله گفت، معاویه نیزآن را تكرار نمود.تا این كه اذان به پایان رسید آنگاه، فرمود: ای مردم! من از رسول خدا جدر همین جایگاه شنیدم كه هنگام اذان گفتن موذن، این گونه كه از من شنیدید، عمل می‌كند».

باب(۱۷): خطبه خواندن بالای منبر

۵۰۵- «حَدِيْثُ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِـدِيِّ س في أمر الْمِنْبَرِ تَقَدَّمَ وَذِكْرُ صَلاتِهِ الْقَهْقَرَى، وزاد في هذه: فَلَمَّا فَرَغَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَمُّوا وَلِتَعَلَّمُوا صَلاتِي»». (بخارى:۹۱۷)

ترجمه: «حدیث سهل بن سعد سدرباره نماز خواندن رسول ‏الله جبالای منبر و پایین آمدن آنحضرت جهنگام سجده، قبلاً بیان شد. علاوه بر آن، در این حدیث آمده است كه رسول‏ الله جپس از اتمام نماز، فرمود: «ای مردم! من این عمل را بخاطر آن انجام دادم كه شما به من اقتدا كنید و كیفیت نمازخواندن مرا بیاموزید»».

۵۰۶- «عن جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: كَانَ جِذْعٌ يَقُومُ إِلَيْهِ النَّبِيُّ ج، فَلَمَّا وُضِعَ لَهُ الْمِنْبَرُ،سَمِعْنَا لِلْجِذْعِ مِثْلَ أَصْوَاتِ الْعِشَارِ، حَتَّى نَزَلَ النَّبِيُّ ج فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَيْهِ».(بخارى: ۹۱۸)

ترجمه: «جابر بن عبد الله سمی‌گوید: رسول ‏الله جدر ابتدا بر تنه درختی تكیه می‌كرد و خطبه می‏خواند. ولی پس از اینكه برای آنحضرت جمنبری ساختند، آن تنه درخت (كه دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گرفت) به آه و ناله درآمد و مانند شتر آبستن، می‌نالید. تا اینكه رسول‏ الله جاز منبر پایین آمد و دست (مباركش) را (جهت تسلی) بر روی آن كشید».

باب (۱۸): خطبه خواندن در حالت ایستاده

۵۰۷- «عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ج يَخْطُبُ قَائِمًا، ثُمَّ يَقْعُدُ، ثُمَّ يَقُومُ، كَمَا تَفْعَلُونَ الآنَ».(بخارى:۹۲۰)

ترجمه: «عبد الله ابن عمر بمی‌گوید: رسول‏ الله جایستاده خطبه را آغاز می‌كرد. سپس اندكی می‌نشست و آنگاه دوباره بلند می‌شد. همناطور كه امروز نیز رائج است».

باب (۱۹): گفتن "اما بعد" پس از حمد و ثنای خداوند در خطبه

۵۰۸- «عَنْ عَمْرِو بْنِ تَغْلِبَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج أُتِيَ بِمَالٍ أَوْ سَبْيٍ، فَقَسَمَهُ، فَأَعْطَى رِجَالاً وَتَرَكَ رِجَالاً، فَبَلَغَهُ أَنَّ الَّذِينَ تَرَكَ عَتَبُوا، فَحَمِدَ اللَّهَ ثُمَّ أَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ فَوَاللَّهِ إِنِّي لأُعْطِي الرَّجُلَ، وَأَدَعُ الرَّجُلَ، وَالَّذِي أَدَعُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنِ الَّذِي أُعْطِي، وَلَكِنْ أُعْطِي أَقْوَامًا لِمَا أَرَى فِي قُلُوبِهِمْ مِنَ الْجَزَعِ وَالْهَلَعِ، وَأَكِلُ أَقْوَامًا إِلَى مَا جَعَلَ اللَّهُ فِي قُلُوبِهِمْ مِنَ الْغِنَى وَالْخَيْرِ، فِيهِمْ عَمْرُو بْنُ تَغْلِبَ». فَوَاللَّهِ مَا أُحِبُّ أَنَّ لِي بِكَلِمَةِ رَسُولِ اللَّهِ ج حُمْرَ النَّعَمِ».(بخارى: ۹۲۳)